FISHERNET

Foi Fishernet un proxecto europeo no que tiven a fortuna de participar e que chegou ao final no mes de xuño deste ano 2012 que remata. O obxectivo era chamar a atención sobre a situación crítica na que se atopa a cultura mariñeira. Pescar non é só un xeito de gañar o pan, senón de interpretar a vida e de vivila. O proxecto pretendía diagnosticar a situación da cultura da xente da pesca en Europa e formular propostas de salvagarda e mellora, seleccionando modelos de boas prácticas que permitan traballar na conservación e posta en valor das súas manifestacións, fosen estas patrimonio material ou inmaterial. Xunto coas Confrarías de Pescadores de Lira, Pindo e Muros, participaban nel entidades do Cabo Norte en Noruega, de Islandia, das illas Orcadas, de Bulgaria e de Chipre.

Un dos mellores froitos do proxecto, foi a inclusión dunha sección sobre cine relacionado coa pesca, tanto documental como de ficción, no North Cape Film Festival.

A tarefa de preservar unha cultura ameazada por un cambio radical nos modelos de vida e de traballo, é cuestión difícil, por non dicir imposible. Algo así pretendín expresar neste poema, escrito a bordo do barco Polaris, navegando de Honningsvâg a Tromso e que agora comparto. Traducido ao inglés polo amigo John Patrick Thompson vai acompañado dunhas imaxes tomadas por Lino Lema dende o barco, ao mencer.

 FISHERNET

Imos cara o sur.

Vimos do cabo das tormentas,

do límite do mundo.

O barco suca silencioso as augas escuras

e pola fiestra cruzan incesantes montañas

sen árbores, negras e brancas

coma inesgotables xigantes de pedra

que caen sobre un mar tan frío

coma o aire, como aquel recendo a limpo

na cociña da avoa,

coma a auga do pozo no caldeiro metálico.

Fíxose gris o día,

a cor dunha tristeza,

a conexión imposible

a unha rede afastada,

a ese vento que se fatiga no glaciar e nas ondas.

A tarde melancólica

é unha sinfonía de flores murchadas

nun vaso de prata.

Falamos do imposible.

Como salvagardar o que cobiza a nada?

Seriamos ciclopes

neste serán do ártico, ciclopes

como as montañas de negros pés e de cabelos brancos

se conseguísemos convencer

a un só corazón xusto

nesta Sodoma de esquecementos.

Un só corazón

en cada ámbito

un só xermolo en cada xeografía

de amor e de memoria

que aquí representamos.

Máis alá do sal,

o ceo só se amosa aos inocentes.

Nós imos cara o sur

enfiados nun debate de dúbidas

entre montañas que abranguen o horizonte

a cada lado.

(Novembro 2009. No barco Polarys, do Cabo Norte a Tromso)

 

Sinfonía de Grieg

FISHERNET

We are headed south.

We’ve come from the cape of storms,

from the world’s limit.

The ship crosses silently the dark waters

and through the window incessant mountains glide by

without trees, black and white

like inexhaustible stone giants

who fall into a sea as cold

as the air; like that smell of pristine

in grandmother’s kitchen,

like the well water in the metallic bucket.

The day became grey,

the color of sadness,

an impossible connection

to a far away net,

to that gust that tires itself out on the glacier and on the waves.

The melancholic afternoon

is a symphony of withered flowers

in a sliver glass.

We speak of the impossible.

How do we safeguard he who covets nothingness?

We would be Cyclopes

in this arctic afternoon, Cyclopes

like the mountains of black feet and white hair

if we could convince

only one just heart

in this Sodom of oblivion.

Only one heart

in every sphere

only one sprout in every land

of love and memory

that here we represent.

Beyond the salt,

the sea shows itself only to the innocent.

We are headed south

threaded into a debate of doubts

among mountains that reach the horizon

on either side.

(November 2009. On the boat Polarys, from Cabo Norte to Tromso)

Cada visión un verso

 

 

 

 

 

 

Advertisement

DE LITERATURA, DE VIAXES, DE REGRESOS (II)

Sen desmerecer a franceses e alemás, Inglaterra é a escola da literatura de viaxes e, se cadra, entre os seus autores, Robert Byron é un dos clásicos. El é o autor de Viaje a Oxiana, que recolle o percorrido realizado por Asia Central e que conclúe así: “Debido á seca, Inglaterra pareceume sosa e fea dende o tren. En Paddington comecei a sentirme atordado, atordado diante da inminente colisión que supoñían once meses de movemento continúo e a inmobilidade do meu querido fogar. E o choque produciuse: transcorreran dezanove días e medio dende que sairamos de Kabul. Os nosos cans viñeron correndo, e logo miña nai… a quen, agora que esta´concluído, entrego este relato completo, o que vin do que ela me aconsellou que vira, para que me diga se fixen honra dos seus consellos”. O regreso e o seu desconcerto, xa que, probablemente, nunca regresamos de todo, e imos deixando faíscas de nós espalladas polo mundo, ciscadas pola xeografía dos días.

Paul Bowles, paradigma tamén de escritor viaxeiro, é autor de El cielo protector, onde establece a diferenza entre turista e viaxeiro, distinción que xa é patrimonio de todos. Asegura el que o turista é quen ten sempre a certeza do regreso. Paradoxalmente, el nunca regresou a Nova York de onde saíra, pero si buscou un lugar ao que regresar sempre, tal e como explica nas Memorias de un nómada, xa que non regresar vén sendo o baleiro: “Eu non elixín vivir en Tánxer de maneira permanente, foi unha casualidade. Tiña a intención de que a miña visita fose breve; logo iría a outro sitio e seguiría dun lado a outro indefinidamente. Fíxenme preguizoso e demorei a partida. A partir de entón sempre que ía a algures, desexaba inmediatamente regresar a Tánxer”.

Sempre ha un lugar amado ao que regresar, porque xa sabemos que a patria é a infancia, e dese regreso é do que se nutre a longa viaxe da literatura, que en si mesma, igual que acontece coa viaxe esencial do homes,é viaxe só de ida, sen retorno, velaí o sentido último do escrito por Imre Kertész (o premio novel que hai poucas semanas anunciou o abandono da literatura): “gústame viaxar; verdadeiramente, só me gusta viaxar. Sempre fun un bo viaxeiro e un mal chegador… gústame estar de viaxe, isto é, en ningures”. A Kertész gústalle vivir.

Viaxeiro, turista, para Eduardo Blanco Amor, autor dun magnífico libro de viaxes Chile a la vista, as diferenzas entre os dous conceptos son moitas, aínda que el concentra a atención nunha delas: “… o viaxeiro é un turista que renuncia de antemán a toda comodidade e que non establece entre o seu ímpeto e a súa meta, máis ca unha condición, que resulte posible, sexa como sexa, a viaxe…”

O viaxeiro acompáñase de silencios. Sabe que non é posible coñecelo todo. Nin unha vida bastaría. En realidade, o viaxeiro sabe que nunca se regresa. “De nada serve regresar ás orixes porque, aínda que as paisaxes permanezan inmutables, unha mirada nunca se repite”, escribiu Julio Llamazares no seu libro El río del olvido e, Antón Avilés de Taramancos, preguntábase: Non hai regreso, avoa, ou si?

E para rematar, Bruce Chatwin, outro clásico, dando a frase coa que poñer fin a este breve percorrido, apenas excursión, que non viaxe: “O certo é que somos viaxeiros literarios”.

Fernando Pérez-Barreiro Nolla na lembranza

Dentro de poucos días cumprirase o terceiro cabodano do pasamento de Fernando Pérez Barreiro Nolla, intelectual, ensaísta, tradutor e, sobre todo, cabaleiro galego, tal e como lembra a lauda chantada na terra no cemiterio de Lancaster, a cidade onde viviu os seus últimos anos e onde faleceu. Tamén, dentro de poucas semanas, as súas memorias tituladas Amada liberdade, verán a luz. Como anticipo, lembranza e homenaxe para o amigo, quero rescatar este artigo publicado hai algún tempo no suplemento Nordesía do Diario de Ferrol. Nos vindeiros días, nesta mesma sección do blog, irán aparecendo outros textos relacionados con el.

FERNANDO PÉREZ-BARREIRO DENDE OS MONTES DE CUMBRIA

Non todas as persoas teñen a calidade de ser unha e, ao tempo, varias; de se identificar cunha cerna coherente e firme e, ao tempo, abrirse ou ofrecerse coma unha árbore ou un cristal, en múltiples facetas, pólas que investigan o aire enriquecendo a visión, construíndo novas realidades. Algo así era Fernando Pérez-Barreiro Nolla. Algo diso expresaron algunhas das voces que o evocaron nos primeiros días de xaneiro que seguiron ao seu pasamento en Lancaster. Gentleman, cun certo aire de axente secreto, persoa sumamente intelixente, xeneroso, vital, cun grande sentido do humor, membro dun posible corpo diplomático galego na liña de Loís Tobío, comprometido con Galicia e coa súa cultura e, ao tempo, crítico.

Sendo todo isto certo, había máis cousas en Fernando, pequenas intimidades, xogos e costumes dunha personalidade complexa que aprendeu que o máis importante que temos é a vida e que a grandeza desta nace da certeza da morte.

El era quen dominaba as claves informáticas coas que Teresa interpretaba os logaritmos das cartas astrais, eses mapas vitais, individuais ou colectivos, que non adiviñan nada pero que, ás veces, axudan a desenmascarar ou a recoñecer as dificultades do labirinto polo que nos movemos.

Fernando mantiña relación con amigos secretos que o enriquecían dende a sombra. Velaí, senón, as figuras de Paul Manserg, veciño das rexión dos lagos da que Fernando gustaba tanto, ou o Tembrás dese Londres no que Fernando viviu case corenta anos.

Dende o día en que nos coñecemos en Corcubión, Fernando sempre quixo que eu fora aos lagos, por percibir o eco das voces de Wordsworth , Coleridge e Southey, por sentir o alento das voces románticas que alí confluíron, por coñecer a Paul e pasear con el.  Foron varios os intentos frustrados de ir xuntos, ata que no mes de xuño pasado fomos en tren, nunha viaxe na que el non nos acompañou, pero si Teresa.

Polas rúas de Londres e de Lancaster, nos vellos pubs onde el pedía un refresco e eu unha pinta de cervexa negra, falamos moito de poesía, unha das súas paixóns. Del aprendín o pouco que sei de poesía chinesa contemporánea; el amosoume o camiño para mellor comprender os versos de Auden; inicioume na poesía de D.H. Lawrence, segundo el moi próximo a nós, os galegos, na concepción do mundo e na interpretación das cousas; por el souben máis de Seamus Heaney e, sobre todo, aceptei o seu consello de afondar na figura de Edward Thomas, o poeta inglés morto nunha trincheira durante a Primeira Guerra Mundial, xa que, na súa opinión, había algo común entre Thomas e eu, unha relación particular coa natureza, dicía Fernando, unha atención a esas cousas pequenas de cada día que suceden arredor de nós e nas que só reparamos se alguén nolas advirte, sexa un xeito particular de chover, o canto do merlo ou o primeiro agromo das árbores.

Na primavera, no xardín que rodea Ashworth Mansions, o edificio onde Fernando e Teresa tiñan o domicilio londiniense, cantaba o reiseñor. En Lancaster eran os paporrubios, o robin que vén sendo o paxaro nacional inglés. Fernando estaba atento e escribíame sobre os paxaros novos que vía, identificándoos ou describíndoos. El e Teresa vivían encantados na casa de Lancaster, á beira da súa filla Beatriz e do neto Cameron que alumeaba os seus días. Dende as fiestras da traseira vían a badía de Morecambe, xa no mar de Irlanda e, por detrás, as montañas de Cumbria, nese territorio comprendido entre a rexión dos lagos e o sur de Escocia.

Por mediación de Fernando, e durante un tempo, mantiven correspondencia con Paul, falabamos de poesía. A Tembrás non sei se o volverei a ver pola rúas de Londres. Se cadra si, na biblioteca da que el e Fernando eran socios.

No último correo electrónico enviado por Fernando, xa metidos no Nadal, dicíame: “Nevou moito estes días e os montes de Cumbria son un caleidoscopio engaiolador. Paul e Tembrás rifan moito este inverno, e a culpa téñoa eu, que non consigo armonizar”. E cada vez que o leo non podo evitar un arrepío, ao tratar de interpretar se esa dificultade para harmonizar expresaba unha sensación, un desacougo, a intuición dese frío que se nos veu tan de socate o día catro de xaneiro, e busco a súa ollada e o seu sorriso que soñan Galicia dende os montes de Cumbria.

DE LITERATURA, DE VIAXES, DE REGRESOS (I)

“Chamádeme Ismael”, así comeza Moby Dick de Herman Melville. “Chámome Arthur Gordon Pym”, así se inician As aventuras de Gordon Pym, o personaxe de Edgar Allan Poe. Ambos escritores inician dúas das novelas que máis nos teñen feito soñar, que máis nos teñen transportado aos límites do horizonte, ao limiar do imposible, ao difuso territorio no que vida e morte combaten sen descanso, partindo ambos do máis íntimo e fráxil, o ser humano, o EU tomado no seu valor máis relativo, na súa absoluta unicidade, pero dende ese “chamádeme” ou “chámome”, Melville e Poe constrúen dúas das máis grandes epopeas das literatura.

Os dous escriben a historia dende o retorno dos heroes. Dende o retorno debulla as súas lembranzas Marlow, o personaxe de Conrad que, sentado na cuberta dun buque no peirao de Londres, lembra a viaxe que fixo ao Corazón das tebras, á procura de Kurtz. Kurtz non regresa, el non posúe a liberdade do regreso, como tampouco a tiña Ajab, nin Ulises, que só consegue xuntarse cos seus logo de peregrinar cara o descoñecido durante tanto tempo, procurando o seu retorno e o dos compañeiros a Itaca, fracasando, xa que finalmente só el pode ver cumprido o soño de se restituír á patria, xa que logo, é posible o regreso?

Regresar é rachar a dinámica da historia; regresar é cousa de deuses, de heroes ou covardes. A covardía é condición humana da que non convén avergoñarse máis do necesario. Javier Reverte, o intrépido escritor viaxeiro, contoume un día que, ás veces, é consciente de que escribe por estar vivo, por ter cedido a unha covardía, por ter recuado para poder regresar.

Se cadra porque temía o regreso aos días da República, ou o retorno dos exiliados, o réxime franquista censurou o poema que Antonino, o íntimo amigo de Espartaco, recita na película de Stanley Kubrick. Cando a sorte dos escravos liberados está a piques de se decidir, Kubrick contén a narración e fai que se escoite ese fermoso poema que fala da reconstrución do home, poema de liberdade, a liberdade do regreso:

Cando o sol abrasador ilumina o ceo de occidente,

cando o vento morre nas montañas,

cando o canto da laverca apenas se escoita,

cando as cigarras deixan de cantar nos campos

e a escuma do mar dorme coma unha doncela en repouso

e o solpor doura a contorna da terra errante,

eu regreso ao fogar.

A través das sombras azuis e as fragas vermellas,

eu regreso ao fogar.

Regreso á terra que me viu nacer

coa nai que me levou no seu ventre

e o pai que me educou

hai moito tempo, moito tempo, moito tempo.

Agora estou só e perdido nun mundo errante e lonxano,

pero cando o sol abrasador empeza a ocultarse

e o solpor doura os campos

eu regreso ao fogar.

Cando o sol alumea o ceo de occidente. (1)

(1) A tradución do poema ao galego está feita a partir dunha versión en castelán publicada por César Antonio Molina no seu libro Vivir sin ser visto.

Homenaxe a Eugenio Granell

O día 27 de novembro, véspera do centenario do nacemento de Eugenio Granell, convidados polo movemento Sentimentalista e a Fundación Granell, Comba Campoy, Bernardo Martínez, Baldo Ramos, Eva Veiga, Margarita Fernández, Carlos Arias e eu, participamos nunha homenaxe celebrada na sede da Fundación.

O acto ofreceu unha gran variedade de perspectivas sobre a figura de Granell, segundo a achega de cada un dos participantes. Dese día son as imaxes que acompañan este artigo.

Eu recitei un poema escrito para el polo poeta chileno-mexicano Ludwig Zeller, amigo de Granell, que abre a colección de poemas en galego e castelán, seleccionados e traducidos por min e publicada pola editorial Espiral Maior, co titulo de Ínfinito presente, fermoso poema que se ofrece a continuación.

Eugenio Granell o la invención del dado

Perspectiva con escalera de caracol

 Hay que girar en torno de aquel centro invisible

Contra los huesos del reloj que marcan en su tic-tac

Los golpes de la sangre, el largo río, aquel estruendo

Que no da en el morir sino en las plumas negras

Del que sabe que el hombre se despliega en cartílagos,

Que tiene sed que llama a sordas, viscerales voces

Que se muere de sueño que golpea sus huesos paleolítcos

Como un cienpies que bota las muletas para siempre

Que no quiere ser tierra en que se pudra vertiginosa el ave

Sino un enjambre de alas en el viento.  

¿Hacia afuera? ¿Hacia adentro?

El hombre hecho de amargos agridulces días

Crea un espejo de palabras, corredores sin fin,

Máquinas, signos con que marcar los años, el cruce

De las rutas donde encontrar los mares interiores

Del color, de la línea; las agallas del sol

Que hablan desde una tela que miran desde un ojo

Y son silencio.  

Pero no quiero hablar yo de la piedra que sobre piedras

Cae y duele galopando entre los tímpanos;

Del día a la semana, del minuto a la hora hay tanto llanto

Tanto fantasma gris vestido de humo.  

¡Donde están nuestros sueños, allí estará la vida!  

Y es verdad, ya Vallejo decía: “¡Son cosas de españoles!

Considerando así, en justa balanza, a quemarropa,

A Calderón, dormido sobre la cola de un anfibio muerto,

O a Cervantes, diciendo: “Mi reino es de este mundo, pero

También del otro”: ¡punta y filo en dos papeles!

Contemplemos a Goya, de hinojos y rezando ante un espejo

Negro como la pez, chamuscando fantasmas;

O a Quevedo, ese abuelo instantáneo de los dinamiteros,  

O a Cajal, devorado por su pequeño infinito, o todavía 

A Teresa, mujer, que muere porque no muere. … ”  

Se viene de muy lejos y no se sabe donde se cae

Para siempre entre dos paletadas, y se es tierra.

Se vuelve a ser materia, a ser España, ese gran

Sol de piedra, esa quimera viva, derramada

En el mundo porque sí, porque existir es majestad,

Es vuelo.

         Y aquí estamos amigos

                            celebrando a Granell.

Porque es justo que amigos celebren al poeta,

Al pintor que en colores ha conjurado al mundo

Inventando las múltiples maneras de hacer con las palabras

Un juguete capaz de transformar el mundo,

A la medida de los hombres, sin cejar, sin claudicar

Un ápice en la certeza surreal de que vivir es una maravilla

Si sabemos mirar can los ojos abiertos,

Que es posible soñar y estar despierto.  

Algunos dicen que nació  en Galicia, y para ser preciso

En La Coruña. Pero yo sé, lo he visto, lo puedo comprobar

Que ha tres mil años ya andaba en busca de la Dama de Elche,

Que recorrió cavernas, alzó menhires, labios sobre el mar.  

Granell sabe escuchar, sabe el secreto de la quiromancia

Del viento que movía ramos mágicos en esa juventud

Siempre presente. ¿Habrá justicia al fin para los hombres?

Sonríe a veces, ríe a carcajadas escuchando sus datos

En el violín de una computadora que florece en New York,

Porque la vida al fin, no tiene más remedio que la vida.  

Mas yo no sé inventar, miro a través de un vidrio

La explosión de colores en la tela y ese rumor del mar

Que abre caminos en el sueño.

                        Es allí donde Eugenio

Granell, un mago disfrazado de académico, inventó 

EI dado con sus siete caras, en el tablero vuelto de la vida.

 

AS IMAXES DA MEMORIA

Na caixa de marmelo que deu orixe á novela A noite branca, entre outras fotografías, estaban unha de Alfredo, vestido co uniforme da Wermacht, tomada en Vilnius, na primavera de 1942, nos últimos días da súa aventura divisionaria e outra dunha muller, para min descoñecida, pero que miña nai identificou como María Luísa, súa madriña e nai de Alfredo.

O proxecto de escribir a historia das súas vidas, provocou unha catarse familiar, que fixo posible a posta en común de moitas lembranzas e, tamén, que agromasen, coma ecos, momentos e situacións esquecidos, uns de maneira casual ou natural, outros por imposición ou por necesidade. Como individuos, como grupo familiar, como colectividade, somos o que somos polo que lembramos e polo que esquecemos. Tamén o esquecemento nos fai ser como somos. O esquecemento intencional, agochar, non transmitir, non compartir, empobrece e, ás máis das veces, provoca situacións inxustas. A memoria libera e fainos fortes.

Un dos agasallos dese proceso catártico foi recuperar a foto de Claudino ou Claudio Naval, meu avó, vestido co uniforme da banda da militar da mariña en Cuba, a principios dos anos vinte do século pasado.

 

Os tres son agora personaxes da literatura, por iso quero compartir os seus rostros, as súas expresións, as súas olladas. Quixera pensar que os tres, en particular María Luísa e Alfredo, poderán gozar agora doutra vida, diferente, unha vida que non compensará o desamparo que padeceron na outra, pero que contribuirá, se cadra, a construír a memoria de todos.

 

PALABRAS COMA PEDRAS

Abundan, ultimamente, as comparacións entre os tempos e as circunstancias actuais e a II Guerra Mundial e as súas consecuencias. Unhas estarían ben traídas, porque reflexionan sobre determinados síntomas da nosa sociedade: a crise económica e de valores, o descrédito da clase política, o desprestixio das democracias, o aumento da xenofobia e a presenza, maior cada vez, dos movementos fascistas en algúns países europeos.

Outras son coma pedradas lanzadas contra o sentido común. Merecerían ese cualificativo certas análises electorais, que sempre invocan aquilo de que Hitler chegou ao poder cos votos da xente ou declaracións como as de Francisco Vázquez, comparando o que acontece (segundo el) nos patios dos colexios cataláns, coa persecución dos xudeus polos nazis.

Incluiría neste segundo grupo a todos os negacionistas do Holocausto, movemento en auxe, auspiciado por unha postura militar inxusta, condenable e incomprensible do estado de Israel, provocadora de morte, dor e sufrimento, pero que nada ten que ver co feito histórico da persecución e exterminio da poboación xudía.

Na viaxe que fixemos Maribel Longueira e eu o ano pasado (dela son estas fotografías), percorrendo Europa ata chegar ás xeografías da fronte do leste durante a II Gran Guerra, estivemos en Suwalki. Esta poboación, en tempos exemplo de convivencia de culturas, etnias e relixións, sufriu a persecución de xudeus e ciganos. Hoxe o cemiterio xudeu sobrevive no recinto no que están tamén o ortodoxo e o cristián. Sobrevive no abandono, entre silvas e raíces, coas laudas caídas. Eu percorrino de vagar, buscando datas de enterramentos e non atopei ningunha posterior a 1942. Alguén me contou que o exterminio da poboación xudía nesta localidade do leste de Polonia, fora total.

Non deberamos xogar con isto. Hai valores absolutos que non admiten comparación e o Holocausto é un deles. Escoitando estes días tanta palabra de pedra, lembrei os versos Carlos Edmundo de Ory, aqueles breves versos recollidos entre os seus Aerolitos:

“HE visto en mi cenicero, en una colilla a medio apagar, a

los muertos de la Guerra Mundial, todavía calientes“

Roberto Vidal Bolaño

O vindeiro ano a festa das letras galegas estará dedicada ao dramaturgo Roberto Vidal Bolaño. Agora, xa, neste final de 2012, aparecen as primeiras novidades editoriais, ben publicando a súa obra ou ben ofrecendo aproximacións á súa figura.

Eu veño de ler unha novidade ben recente, escrito por Camilo Franco e que leva por título Dez obras na vida de Roberto Vidal Bolaño. O libro serve de recordatorio do escritor (xa advirte Camilo que o noso Roberto Vidal Bolaño non é un escritor chileno) e, tamén, de aproximación ás que foron as 10 pezas máis importantes escritas e representadas por Roberto. Particularmente interesante e suxestivo o limiar, que sitúa a Vidal Bolaño ou RVB, como escribe Camilo, no seu contexto histórico e explica a súa evolución como escritor teatral e como director.

Eu gardo lembranzas de tres momentos diferentes na vida de Roberto. O primeiro estaría situado a finais dos anos setenta e tería como escenario o local da Asociación Cultural Abrente de Ribadavia. Xuntábase alí a xente do teatro logo das representacións, para analizar as obras do día e debater o camiño a seguir polo teatro galego que nacía. Eran os días das primeiras Mostras. Eu lembro erguerse e falar con paixón a Manuel María, Manolo Lourenzo e Roberto, ofrecendo cada un a súa visión de por onde debería ir o teatro galego para transformarse no teatro dun país.

O segundo coincide coa posta en escena, eu penso que foi na estrea en Compostela, no ano 1980, da Bailadela da morte ditosa. Nela traballaba Bernardo Corral, Poro, que logo formaría parte do elenco do noso Caritel, a compañía con sala estable, fundada en Ourense por Manuel Guede e por min. Bernardo abandonaríanos un día río abaixo. A el dediqueille un poema titulado Último acto, incluído no libro Miño, que xa postos, quixera lembrar aquí:

Dobrou a roupa

coma quen prega a derradeira folla

dun almanaque de brétemas.

Ollou o peitoril dos pasos e das voces,

sóubose frío e viuse

enfrontado a un labirinto de ecos

no escenario da ausencia,

recitando un texto que advertía

da rendición das sombras.

Logo, na cegueira da ponte,

o remuíño bebeu

o ronsel do seu aire.

O terceiro momento con Roberto é ese tempo no que, chamados por Antón Dobao, Xosé Luis Méndez Ferrín, Antón Lopo, Miguelanxo Prado el e eu, formamos parte do proxecto titulado Un mundo de historias, que pretendía ofrecerlle a productoras do audiovisual galego, argumentos da nosa literatura co que facer series ou tv movies. Lembro con saudade eses días, os xantares e as xornadas de traballo, coordinándonos e distribuíndo textos para elaborar futuros guións. Foi a única vez na que traballei con Roberto. Non lembro cales foron os relatos que adaptou el. Si que, se non me falla a memoria, a Miguelanxo tocoulle facer o guión para a adaptación do relato A Biblioteca da Iguana, de Xosé Miranda e a min Pataghorobí, de Cid Cabido.

Hoxe, coa perspectiva do tempo, penso que a realidade do teatro galego, con compañías profesionais, algunhas residentes, debe o seu ser a persoas como Manuel Lourenzo e Roberto Vidal Bolaño. Que o vindeiro ano sexa próspero para o teatro do país e que a palabra de Roberto encha todos os escenarios.

 

Nostalxia do sur

Ás veces, os libros que agardan lectura vanse acumulando, o seu momento demórase e pasan os meses, ata que un día, a man vai a un título adquirido hai tempo e esquecido no complexo e doloroso catálogo de pendentes. Algo así sucedeu con “Últimas noticias del sur” de Luis Sepúlveda e Daniel Mordzinski.

Gústame a literatura que fala da América austral, ese territorio situado máis ao sur que ningún outro. Sepúlveda, Coloane, Xavier Alcalá ou Chatwin, son algunhas das miñas máis queridas referencias. Sempre soñei co sur, dende que sendo adolescente, miña nai agasalloume “Los hijos del Capitán Grant”, de Xulio Verne, na edición de Bruguera. Durante anos imaxinei unha viaxe ao sur do paralelo 42, seguindo os pasos dos heroes da aventura de Verne. Agora, lendo a Sepúlveda sinto nostalxia da viaxe que lle deu vida aos soños, realizada no ano 2004. Daquela, Rosario Soto, Eustaquio Puga, Maribel e eu, levando de guía a Jorge Omar, arxentino fillo de galegos, ornitólogo namorado da Patagonia. Con el percorremos miles de quilómetros, descendendo dende Puerto Madryn a Punta Tombo e cruzando logo o continente, de oeste a leste, ata Trevelín, ascendendo despois por Esquel, Bariloche e San Martín de los Andes, regresando a Bos Aires tras percorrer o territorio de Neuquén e cruzar a Serra de la Ventana. Daqueles días é esta fotografía, tomada diante da Trochita, da que escribe Sepúlveda: “Nuestro destino era el Maitén, porque de ahí partía La Trochita en su viaje hasta Esquel”.

A caixa marabillosa

A novela A noite branca, que estes días chega ás librarías e que iniciará tempo de presentación a partir do día 14, cando comece a xira en Ourense, ten a súa orixe nunha caixa de marmelo, atopada no fondo dun armario da casa dunha das miñas tías, logo da súa morte.

A caixa contiña recibos de contribución, de préstamo, de enterramentos; fotografías como a da muller que se ve na capa do libro e sobre todo, cartas. O conxunto maior, composto por 21, estaban asinadas por Alfredo e foran escritas durante a súa aventura na fronte do leste, formando parte da División Azul.

Durante meses dinlle voltas á idea de escribir un libro con este material, pero nada dentro de min me levaba a facelo. A División Azul era algo que sentía lonxe, símbolo dun tempo, dun país e dun momento histórico que, dalgún xeito, rexeitaba. Porén, foi ese retrato de muller, María Luísa, a nai de Alfredo quen pouco a pouco foi aniñando dentro de min ata que, nalgún momento, agromou como unha realidade, sentindo a súa voz que me falaba, pedíndome que a buscase. Dende ese momento a figura de María Luísa medrou, transformándose nunha sorte de xenio deses que habitan nas lámpadas marabillosas das Mil e unha noites.

A caixa e a ilustración da tapadeira, é un dos múltiples fíos que tecen a historia, por iso ofrezo agora aquí a imaxe, xa que dentro da trama xeral, provoca unha investigación sobre o seu posible autor, así como sobre o significado das figuras e a composición que aparecen nela.