Carlos Arias, quen moito participa neste blog cos seus comentarios, escribe cada semana un artigo na edición dixital de El correo gallego (http://www.elcorreogallego.es/opinion/ecg/carlos-arias). Procuro lelo cada semana pero hoxe, ademais, quixera compartir con todos este artigo, moi próximo, na miña opinión, a unha reflexión miña sobre o poder da palabra, coa que acudín, un día de hai algo máis de dous anos, ao centro de saúde de Mariñamansa.
Aquí estamos os dous, con Yolanda Castaño no centro, o día de presentación das tres antoloxías de poesía sentimentalista en Santiago de Compostela, xunto co resto de amigas e amigos participantes no acto, celebrado na sala Bus Station Space.
Está bastante estendida a idea de que unha persoa crédula que acode a un oráculo actuará de xeito que os augurios se materialicen, especialmente cando aluden a reveses. De acordo coa lóxica, as mensaxes dunha carta astral, do tarot, das runas celtas ou das liñas da man carecen de calquera relación coa configuración da realidade e o seu devir, pero o individuo déixase parasitar por unha idea e asume como inexorable que suceda. Estamos no eido das profecías autocumpridas, con pensamentos e sensacións recorrentes, que manteñen a ameaza coma se se estivese a concretar en cada instante da vida.
O misioneiro Richard Wilhelm descubriu outra dimensión, concretamente para o oráculo do I Ching, como ferramenta de autocoñecemento, a través da resposta mental que producen os hexagramas e a súa interpretación. Tamén o suízo Carl G. Jung –prologuista da versión para o alemán realizada por Wilhelm– viu interesantísimas posibilidades nestas artes divinatorias, e calquera de nós aprecia dun xeito doado que a trasfega mental que se produce cando centramos a nosa atención en algo concreto reflicte moi claramente como nos comportamos en situacións emparentadas por algunha razón con esa diana voluntaria do noso interese. Vivencias infantís, experiencias importantes, desexos profundos, limitacións inconscientes e a súa pegada saen á luz e permiten reorganizar o material do que están constituídas.
Como filólogo, pouco podo achegar a unha documentación técnica psicolóxica que segue os seus procedementos propios. Interésame sobre todo o vencello que existe entre un estímulo cargado de substancia expresiva e a mente, como resoador inacabable de mensaxes. O que esperta a pasaxe narrativa, unha secuencia dun poema ou un simple refrán paréceme comparable a outras fórmulas de intercambio intelectual ou sensitivo, cos valores específicos da palabra engadidos, e creo que forman parte dunha modelación humana que atinxe a todos os ámbitos da personalidade: a información recibida, nun sentido amplo, inflúe sobre o pensamento, o sono, a alimentación e, en xeral, sobre calquera actividade electiva.
Si vexo que a literatura, nalgúns ámbitos, funcionou e funciona como fornecedora de modelos e de patróns de conduta. Quizabes para convencer verbo de teses manexadas por quen as crease; quizabes para servir a oficialidade e darlle aos seus principios o excipiente necesario para que a masa chegue a os dixerir, pero nin as grandes personalidades creadoras, nin as persoas que integran as elites lectoras adoitan quedar nese paso inmediato, no que só existe o que o autor quixo voluntariamente pór. As resonancias e as lecturas están abertas á aparición de espazos inexplorados, á captación dos elementos sutís que acompañan o texto e, sobre todo, á desmontaxe das crenzas e das convicións, para que se produza unha auténtica evolución de intercambio, na que desaparece a fronteira entre verdadeiro e falso, para descubrirmos que cada convición ten o seu extradorso.
Con esta perspectiva (filo)lóxica regreso ao asunto dos oráculos e da posición cartesiana verbo deles. Resúltame interesantísimo que se lles recoñeza esa capacidade determinante para conducir cara a situacións concretas ás persoas que confían neles, porque, aplicada esta teoría a outros eidos, o benestar e a calidade de vida parecen susceptibles de mellorar dunha maneira moi notable. Independentemente de que consideremos o científico e o non científico como cousas verdadeiras ou falsas, creo que hai moitos ámbitos nos que se xeran mensaxes premonitorias ou que lle descobren á mente facetas ocultas ás que se acomodar.
Se o discurso da sibila ten a capacidade de levar un ser racional maduro a un episodio non desexado, por que a interpretación en clave xenética dunha liña familiar vai cumprirse soamente sobre a base mecánica das secuencias do ADN e do ARN e a súa configuración concreta? Entendo que a única diferenza estriba en que a segunda parte dunha práctica empírica que chega a resultados contrastados, mentres que a primeira actúa sobre variables supostas, incuantificables e imposibles de seguir, a través de pasos sólidos, desde a súa orixe ata o punto onde lle corresponde cumprirse ao vaticinio. Pero neste caso a consideración soamente se refire á superficie; queda á parte o efecto condicionador que nos leva a dubidar da credibilidade desta clase de prospeccións no tempo.
Se un oráculo orienta a coduta, tamén o fará un diagnóstico médico, e o paciente actuará –como xa apuntou J. M. Fericgla no seu libro Epopteia– consonte o modelo previsto para o seu cadro clínico. Deixo á parte a necesidade –creo que incuestionable– dunha práctica médica que investigue e informe os pacientes verbo do seu estado de saúde, polo menos mentres haxa unha demanda coma a que observamos arestora respecto desta rama da ciencia convencional, pero creo necesario abrirmos a intelixencia a que as cousas sucedan fóra do patrón.
Neste plano, coma habitualmente, creo que o movemento necesita xurdir do conxunto cidadán que se beneficia dos servizos da sanidade. Polo menos, ao meu redor vexo cada vez máis profesionais da medicina que coidan a forma na que transmiten as súas observacións ou establecen os vínculos comunicativos cos seus pacientes. Á marxe disto, entendo que rexe a lei do mercado tamén nesta cuestión: prosperan as correntes que responden á demanda da clientela, co nivel de consciencia desta e co papel que decida asumir. Non se trata de que unha minoría comparta comigo a opinión, senón de xerarmos unha demanda suficiente respecto dunha práctica sanitaria como para a facermos viable, e niso andamos.
Dentro das formas de psicomaxia e da medicina, aparece tamén o efecto placebo. En literatura existen obras que producen benestar, relaxación ou optimismo, e outras que derruban os nosos esquemas. Tamén inflúen no estado vital, e o xeito no que as interpretemos conduciranos a espazos con influencia directa na bioloxía do noso organismo, sen necesidade de irmos a casos tan estremos coma o do mozo Werther, creado por Goethe, ou, no outro polo, as marabillosas pasaxes do extraordinario Juan de Ávila, pasando pola Biblia, o sufismo ou o Libro do Tao.
O efecto placebo funciona sobre o soporte da palabra, igual ca a literatura. O curioso do caso véxoo en que se fagan experimentos para comprobar a eficacia ou ineficacia dun medicamento, pero resulten bastante máis escasos os que afonden na capacidade curativa do placebo en por si. Comparto a apreciación con Rupert Sheldrake, bioquímico que trata en The Science Delusion –A ciencia ilusoria, ou, na tradución para o castelán publicada por Kairós, El espejismo de la ciencia– verbo da investigación que se realiza co que parece un recurso terapéutico dun inmenso potencial. Lonxe de intervir no equilibrio de ninguén co engano, trátase de procurar vías para espertar a capacidade autocurativa do corpo por un procedemento que envía mensaxes cada vez que se utiliza no sentido convencional apuntado.
Se desbotamos todo o que leva a etiqueta de superstición, revélansenos mecanismos moi útiles e curiosos, descubertos polos propios argumentos que desmontan a racionalidade da súa posta en escena. Pode parecernos absurdo que unha persoa crea que nunha bóla de cristal alguén lle vai facilitar o fío de Ariadna para saír do labirinto, pero, desde a mesma determinación dos conflitos internos ata os desaxustes que se evidencian no momento de facer a consulta poden dar pistas extraordinarias para reconstruír harmonicamente a maquinaria enferruxada da súa percepción e a perspectiva das situacións ás que conduce. Hai embaucadores, salvadores, tolos e aproveitados que procuran un beneficio propio sen dar demasiado ao cambio, pero necesitan formas concretas de pensamento, aperturas a solucións, mentes que realicen escollas e que estean dispostas a aceptar outras perspectivas.
No campo da psicomaxia importa pouco que Ítaca non apareza nunca: existe un camiño de descuberta, no que as persoas modulamos as nosas vidas, pero tamén teñen un papel importantísimo nas nosas relacións, na curación dos desfasamentos colectivos, na transformación dos nosos paradigmas en referencias flexibles para acadar logros evolutivos. As fórmulas resultan compatibles coa ciencia convencional, dado que esta dá a máxima expresión da capacidade humana por explorar o insondable, e, do mesmo xeito, compadécese ben co sistema de mercado, no momento no que nos facemos donos del, como axentes que o regulan consonte as súas aspiracións e necesidades.
Así que busquei acougo nos versos. Leo estes días a Edward Thomas, o poeta inglés morto en Francia, nas trincheiras da I Guerra Mundial, da que tanto se falará este ano. A edición que me acompaña é a bilingüe e estupenda de Linteo. É un luxo ter en Ourense unha editorial como Linteo, tanto polo catálogo que nos ofrece, como pola calidade das edicións. Cada mañá, mentres almorzo, procuro ler dous ou tres poemas de Thomas, primeiro en inglés e logo na tradución feita por Ben Clark.
Souben de Edward Thomas por Fernando Pérez Barreiro, do que tantas veces falo neste blog. Foi el quen me achegou a ese escritor descoñecido para min, contándome que había moitas semellanzas entre el e eu, e para min, só que o pensase, non deixaba de ser unha honra. Falaba Fernando do gusto de ambos por escribir de certos aspectos da natureza; de observar os paxaros; de reparar nos cambios das estacións. Thomas está considerado un war poet, quizais porque foi vítima da guerra, xa que tampouco non son tantas as referencias que hai ao conflito bélico nos seus versos e, cando as hai, sempre están referidas ao impacto que esta ten sobre a vida da xente e sobre a natureza. Escritor durante toda a súa vida, os 142 poemas que forman a súa obra poética completa foron escritos nos dous últimos anos.
A noite branca 