NIMBOS: CÁLIZ FERVENDO!

O martes presentouse, no salón nobre da Real Academia Galega, o número XXIX dos Cadernos que publica o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación e as Humanidades, dedicado á figura de Xosé María Díaz Castro, a quen este ano se rendeu homenaxe na nosa festa das letras. O caderno, en realidade un libro, con máis de trescentas páxinas, leva por título: Nimbos: cáliz fervendo!

Foron responsables e coordinadores da edición Luís Cochón e Luís Alonso Girgado. Con eles, vintecatro colaboradores analizan a vida e a obra de Díaz Castro dende múltiples perspectivas, enriquecendo así a visión que tiñamos ata agora do autor e a interpretación dos seus poemas.

Por indisposición do Presidente da Academia, en nome da Academia abriu e pechou o acto un ex-presidente, o historiador Xosé Ramón Barreiro. Compartiron mesa con el: Luis Cochón, Marica Campo, Pilar García Negro e o Secretario Xeral de Política Lingüística, Valentín García Gómez.

Luís Cochón, Marica Campo e Pilar García Negro, analizaron con brevidade e precisión diversos aspectos de Nimbos, o libro principal de Díaz Castro no que o autor teimou por facer visible o invisible, en palabras de Cochón.

Precisamente foi Luís quen me convidou a escribir un traballo para a revista. Sucedeu un día de xaneiro, cando falando con el por teléfono, preguntoume: Atréveste co último poema, o da espada? Quixen eu evitar o compromiso, pero non houbo xeito, que Luís teimou ata conseguilo. Pregunteille eu entón se chegarían tres folios? El pediu sete. Finalmente, penso que foron seis. Por se alguén está interesado, aquí quedan o texto e o poema, neste final de maio.

NIMBOS: A ESPADA E A BELEZA

Coma unha espada é o título do último poema do libro NIMBOS de Xosé María Díaz Castro, libro singular, non só pola súa calidade poética -especialmente pola súa calidade-, senón tamén por ser o único coñecido do seu autor. Estamos, pois, diante dunha desas curiosidades ou paradoxos, nos que non sabemos se é o escritor quen fai o libro ou se o libro fai ao escritor.

Nimbos, na edición do ano 2006, publicada conxuntamente pola editorial Galaxia e a Xunta de Galicia, consta de 32 poemas, ordenados en sete epígrafes, tituladas: Pórtico, Noite, Lus, Espranza, Milagre, Soño e Ferida.

Son varios os poemas nos que, como sucede neste “Coma unha espada”, Díaz Castro emprega a conxunción comparativa xa dende o título: “Coma ventos fuxidos” e “Coma brasas”, pertencen a Pórtico; “Coma un anxo airado” é o penúltimo poema de Noite; “Coma un río” e o segundo dos tres que forman Soño; “Coma unha escada”, “Coma unha insua” e “Coma unha espada”, pertencen ao último apartado, Ferida. En todos eles o autor propón a identificación entre o elemento designado no título e tamén recollido no poema, e un aspecto esencial, normalmente íntimo, da natureza, vida ou do pensamento do poeta.

Os fragmentos do ser pérdense coma fuxidío vento de amor, salvados por un anxo, no primeiro caso. No segundo as palabras que representan as perdas arden como brasas e manteñen a calor das cousas amadas, sexan estas obxectos, seres queridos, tempo vivido, Galiza como pan e como leite coa súa dobre condición de rúa da mar e fogar da terra, ou relixiosidade a través da cruz.  O anxo airado do terceiro convida a loitar contra a confusión das sombras na sombra, confirmada a calidade efémera da gloria.

No cuarto a evocación do río, malia ese ir cara o mar do segundo verso, semella invocar máis un sentido filosófico que poético, máis heraclitiano que manriqueño, non só a vida transcorre coma o río, senón que o poeta sabe que non regresa. A corrente onde non nos bañaremos máis inclúe a música do mundo, os recendos da lembranza, as voces e luces coma o aire que non pousa en nada, agás, se cadra, na raíz do sangue. En Nimbos os ríos suxiren unha idea poética ou filósofica segundo o poema. Son imaxe poética do vivir, o ancho río da vida nova do poema “No novo ceio” ou o da segunda estrofa de “Coma unha espada”, do que falamos máis adiante.

A escada do quinto sería a escada de Xacob ou da luz, unha das varias referencias biblícas do libro. Por esa escada sobe e baixa o amigo perdido, nun tránsito entre este mundo e o de máis alá. A escada é a canle que separa esta vida da outra, o lugar ignoto da claridade e a sombra que habitamos. Unha oración turra desa escada, porta de acceso ao ceo e a Deus; visión que sobrecolle, como lle acontece a Xacob no seu soño.

No sexto, a nai, a patria, a Galicia do paso adiante e atrás do poema Penélope, identifícanse con esa insua que o poeta añora, fatigado de viaxar, necesitado de ancorar e de procurar acougo.

Porén, probablemente é o último, “Coma unha espada”, o máis complexo, porque o poema incorpora moitos dos elementos simbólicos recorrentes ao longo do libro: río, música, lapas, pombas, teadaraña, estrela, adeus, folerpas ou falopas, ferida e, sobre todo, a espada e a beleza.

O título do poema é “Coma unha espada”, mais podería ser Beleza, pois ela é quen de ferir como espada, sendo, ademais, causa e razón dese verso que se repite como ladaíña ou mantra, ao final de cada unha das estrofas: “A beleza fireume para sempre”, que como lenda ou epitafio figura gravado na tumba de Díaz Castro.  Beleza que é necesidade para o poeta, que sente sede dela, como a sente de xustiza, de pureza, de lus, tal e como nos di no último poema “O verme i a estrela”, da segunda epígrafe.

Son catro as estrofas, de catro versos cada unha, que forman o poema “Coma unha espada”. Os versos, hendecasílabos todos eles acentuados na décima sílaba, son bo exemplo do coñecemento dos modelos clásicos de construción do poema e da capacidade rítmica de Díaz Castro. 

O río do primeiro verso ten a mesma condición que apuntabamos ao falar do poema “Coma un río”, no sentido de que os ríos de Nimbos, agás as excepcións xa mencionadas, son a imaxe ou a representación do tempo ou do destino. Todos os ríos, todos os anceios, di, pasan pola alma do poeta, todos cheos de Deus, e música e lapas, acaso entendida a música como representación do xuízo final e da gloria, e as lapas como a luz do paraíso, xa que Deus e a súa gloria son elementos que orientan e dan pulo ás vivencias do home, no sentir de Díaz Castro, alimentado pola fe de que as almas -as pombas do terceiro verso- constitúen a referencia principal do seu amor.

O mundo amósase, no primeiro verso da segunda estrofa como unha escura teadaraña, que representa o enredo, a tentación, o mal, pero é a estrela que cae sobre o río, aquí, como xa dixemos, identificado polo autor como imaxe da vida, quen libera ao ser desa trampa, e chama por el coma un eco continuo, actuando ela mesma como guía, o que lembra a invocación da tradición portuguesa, referida ás estrelas fugaces: Deus te guie ben guiada, que no céu foste criada. Chamada que se repite e que o poeta escoita ás veces, coma un eco de adeus que non entende, unha chamada que lembra a condición efémera do ser e anticipa a morte como paso inevitable e necesario, chamada que fire como espada ardendo, como fire a beleza, xa que esa chamada, finalmente, sendo morte, é o necesario tránsito, a fronteira a traspasar e que separa o vivir corporal do vivir eterno. Nesa espada ardendo atopamos outra das referencias bíblicas do libro, pois así é a espada do anxo que garda a porta do paraíso.

Os anos pasan, caen como folerpas ou falopas de neve, caen sobre a sede de inmortalidade, sobre os ollos tristes, pero non chegan a enterrar a ferida que produciron a chamada, a espada e a beleza, porque esa ferida é ao tempo a morte e a vida que o ser do poeta agarda e que non chega. Tanto aquí, como no resto do libro, atopamos claras referencias á poesía mística española.

A ferida, a espada ardente e a beleza son os elementos esenciais do poema. A espada, tanto por lle dar título, como por figurar no terceiro verso da terceira estrofa con ese valor referido á xénese, ao paraíso. A ferida por ser invocada e repetida tantas veces, causada pola beleza, pola espada ou pola chamada.

En todo o libro alenta o sentido da dobre condición do home, por unha banda a evidencia de habitar o territorio das sombras, a certeza da condición efémera do corpo e da vida na terra, a nostalxia dun pasado que non volve, pero que arde en nós, a alegría de amencer e de sentírmonos un co mundo e, por outro, a certeza doutra existencia que agarda, sendo a morte o erro que interrompe a conxunción unitaria das dúas vidas, a necesaria peaxe entre unha e outra. E é que de non ser pola morte, a vida humana e a gloria serían unha e o crente non tería que agardar para vivir permanentemente na beleza. Ambas as vidas producen ferida, cada unha a súa, cada unha por distinta razón. A humana porque é limitada e desemboca na morte e na separación do que queremos. A da alma, que é obxecto da fe, porque non chega. Ferida producida polo adeus, pola beleza que perdemos e pola que intuímos, pola esperanza dun existir pleno en comuñón coa luz, que asusta, pero chama, porque xa dicía Novalis que a vida é unha enfermidade do espirito.

Díaz Castro sente a ferida do ser mortal porque intúe e comprende. A beleza feriuno para sempre a través da fe e do coñecemento. Coñecer ten, tamén, un dobre valor, o do gozo e disfrute das cousas marabillosas e seres entrañables cos que convivimos e, ao tempo, a certeza de que elas e eles, coma nós, son fuxidíos, condenados a desaparecer. Pero dende a súa formación relixiosa, o poeta confía en que a consciencia da beleza que agarda fai máis radiante todo canto existe. O coñecemento e a fe non só iluminan as cousas coa beleza, senón sitúan a esta nas propias cousas, tal e como dicía Nieztsche e, ao cabo, xa apuntou María Zambrano que a vitoria só pode darse alí onde sufrimos a derrota.

A espada do poema non é a do relato “Ulrica”, de Borges. Aquí non se sitúa entre Sigurd e Brynhild, impedindo o contacto do héroe co obxecto do seu desexo, senón que penetra e fere, permitindo contemplar e posuír, por primeira vez e quizais por última, a imaxe de Ulrica, a súa fermosura. Esa contemplación e posesión teñen un prezo, a evidencia do tempo que esvaece como area e, tamén, producen dor, xa que coñecida a luz, sufrimos por non poder gozala a cada instante.  Espada e beleza coma morte e verdade, como imposible degoro para o ser finito, como límite do que nesta realidade mortal podemos agardar.

Unha última consideración, referida tanto ao libro como a este poema. Xosé María Díaz Castro, formado no seminario, non oculta a súa relixiosidade e a súa fe. Porén, a súa capacidade expresiva, a fondura con que reflexiona sobre a condición humana, a proximidade de cada un dos poemas a esa beleza da que el fala, permite a calquera lector, crente ou non, achegarse e dialogar cos versos, gozando da súa luminosidade e sensibilidade, compartindo eses nimbos, que son, tal e como el di, coma cinzas de rosas. 

COMA UNHA ESPADA

TÓDOLOS ríos pasan pola miña

alma, cheos de Deus, música e lapas.

Tódalas pombas fan o meu amor.

A beleza fireume para sempre.

Ó traveso da escura teadaraña

deste mundo unha estrela cai no río

da miña vida e quédome chamando.

A beleza fireume para sempre.

En cada vez eu oio unha chamada

cun longo eco de adeus que non entendo,

pro que me fire coma espada ardendo.

A beleza fireume para sempre.

I as falopas dos anos van caendo

sobre a sede inmortal e os ollos tristes,

pro no enterran a boca da ferida!

A beleza fireume para sempre.

 

Advertisement

A COR DE PEPA POCH

Nos coruñeses xardíns de Méndez Núñez, diante do edificio da Terraza, os paseantes ociosos, nenos que xogan nos columpios e pais que os acompañan, quizais se sorprendan estes días dos contedores que alí están, como arrombados, abertos case todo o día. Algunha xente entra e sae deles e observando o seu interior será posible advertir curiosas instalacións, pintores e fotógrafos traballando, murais pendurando das paredes, voces e música que nacen nalgún recuncho escuro. Os contedores e o espazo central que abranguen son o soporte de CITINART, unha iniciativa singular de encontro e reflexión arredor da arte.

Onte pola tarde, da man de Félix Bentz, presidente do Reial Cercle Artistic de Barcelona, puidemos asistir a un encontro coa artista Pepa Poch Riba e escoitala falar da cor, a súa paixón e a súa vida. Soubemos, entón, da existencia da International Coulour Authority (ICA), da reflexión que esta entidade, con sede en Londres, realiza cada ano para marcar as tendencias das cores que nos acompañarán nas tempadas primavera/verán e outono/inverno de cada ano, tendencia que será aceptada por fabricantes de vehículos, deseñadores de moda, expertos en decoración ou fábricas de pintura.

Pepa Poch, artista que elabora as obras pictóricas das que o ICA obtén as novas gamas de cada ano, falou de maneira clara e próxima, da importancia da cor nas nosas vidas, do significado e carácter de cada un, de como as cores actúan sobre nós como individuos e como sociedade. Insistiu en que a cor é un sentimento e lembrou os traballos existentes sobre as cores, as súas posibilidade terapéuticas e de sandar, así como a influenza psicolóxica que exerce en nós. Pepa advertiu que a reflexión e proposta do ICA non é allea á situación social, política e económica de cada momento, de maneira que as propostas pretenden que en tempos de crise, por exemplo, as cores que nos acompañen axuden a elevar o ánimo, amortezan os fluxos negativos, alivien tensión, ou que, nun momento de tantos conflitos e guerras como é este, as cores que nos acompañen non incrementen a tensión e a agresividade. Tampouco non é inocente a elección da cor azul por parte do PP ou da vermella do PSOE, como marca de partido.

Considerando que a proposta dunha tendencia é algo dirixido, que nace dese ICA algo misterioso para min, pregunteille se advertía ou advertían mensaxes do outro lado, necesidades da colectividade en relación coa situación histórica de cada momento, demandando cores que procuren o alivio ou que nos activen. Dixo que si, que había que estar atentos ao que sucede, porque o corpo social envía avisos, como os enviamos cada un de nós.

Foi a súa unha exposición divulgativa que nos permitiu aproximármonos a un mundo sorprendente no que descubrimos que a cor deste ano é a orquídea radiante ou que existe unha nova coa denominación de Azul Costa Brava, as dúas creadas por Pepa. Sería interesante que o vindeiro ano, os responsables de CITINART convidasen de novo a Pepa Poch para poder afondar con ela sobre algúns dos aspectos tan só apuntados onte, nos que advertimos un universo complexo de reflexión, sensibilidade, posibilidades expresivas, pero tamén un perigo de incidencia e orientación sobre a sociedade que habitamos.

Fascinante o momento no que, tras sacar o abrigo de cores azul, rosa e ouro, vestida de camisa e pantalón branco e situada diante do canón de proxección, a xeito de pantalla, Pepa pediu a Luis Caraltó que proxectase sobre o seu corpo a imaxe dun dos seus cadros, explicando entón como elabora as propostas de estampados das teas que vestimos, entre as que durmimos ou nas que sentamos.

MEMORIA DE ABRIL

En Nova York saíu Memoria de abril. É novidade de hoxe. A editorial Artepoética Press, que dirixe o profesor e escritor Carlos Aguasaco, anunciou que, logo dun traballo dun ano que incluíu tres correccións de probas, xa está a venda a antoloxía de versos elaborada e traducida por Teresa Seara, autora, ademais do estudo preliminar.

Para min é unha grande emoción e xa brindamos por el na casa ao rematar o xantar. A antoloxía, publicada en edición bilingüe galego-castelán, recolle un total de 207 poemas. Van algúns de A fonte abagañada, aquel libro primeiro de 1980; algo menos da metade de Pavillón habitado; case todos os de Días de cera; todo Mar de Lira; Miño completo agás Riografía, que era moito caudal, cos seus 350 versos, tantos como quilómetros ten o río. Completo vai tamén Bater de sombras, tal e como aparecía xa na edición, tamén bilingüe, de Huerga y Fierro de 2011 e completo, na súa brevidade, Suite Dublín, recollendo a edición que no ano 2010 publicaba en México a editorial MiCielo, de Mónica González, amiga, tamén de Carlos Aguasaco. En principio Carlos pretendía publicalo todo, pero non era posible. Nin eu quería incluír todos os poemas publicados, nin a editorial podía asumir o resultado final. Aínda así, o libro supera as 300 páxinas.

Carlos informa que dentro duns días estará dispoñible á venda en Amazón, tanto en papel como en edición dixital. Polo de agora a edición que Artepoética Press distribúe, é só a de papel. Por se alguén está interesado, irei dando novas aquí de como evoluciona a posibilidade de adquisición. Esta é a ligazón:

 www.artepoetica.com

Artepoética Press traballa o universo do lector hispano nos Estados Unidos e, de maneira particular, os estudantes universitarias das diferentes filoloxías románicas, xa que, segundo parece, precisan de textos nas linguas orixinais. É selo novo, pero que nace con forza e que nos dous anos que leva no mercado ten xa unha boa colección de títulos e vai elaborando aos poucos a súa nómina de autores.

Gústame, ademais, que o símbolo da editorial sexa o merlo. Carlos editara xa, no ano 2011, unha plaquette con textos de Bater de sombras, nun selo editorial El barco ebrio, dedicado unicamente a este formato pequeno.

POR FIN O CUCO

O domingo pola tarde fun a Ourense. Como ía con tempo e sen présa, acordei ir pola estrada vella ata Lalín. Cando cheguei a Lestedo decidín subir ao Pico Sacro. Había moito tempo que non ascendía o monte Illicinius do Calixtino. A última vez foi cando fixemos aquela guía patrimonial da provincia da Coruña, para Caixa Vigo, antes da fusión das Caixas de aforros. Daquela foramos facer a foto do monte e, tamén, das ermidas de San Lorenzo e de San Sebastián.

Dende o Pico Sacro, na distancia o Monte do Pindo

Antes, na década dos oitenta, cada ano, por San Xoán, subiamos ao monte sagrado a celebrar o solsticio. Chegabamos arriba antes da saída do sol, vestiamos as túnicas brancas, Arturo Romaní, actuando de druída, coroaba as raíñas das colleitas, das artes e das letras para todo o ano, e logo celebrabamos as primeiras raiolas do sol con música e moita alegría. Daquela compaña de luz formabamos parte de maneira estable, amais de Arturo e as súas fillas, Luis Monteagudo, María Castroviejo, Fernando Alonso Romero, Maribel, eu… Daniel chegou a vir dous anos, os primeiros da súa vida. Tamén acudían amigos, uns con frecuencia, outros máis esporadicamente. A música era cousa de Xoán Silvar e de Emilio Cao.

Un día, hai tempo, coincidín con Emilio Cao nun acto poético musical no mosteiro de Melón. Falamos e eu lembreille aqueles solsticios festivos. El lembraba con saudade a tola ledicia daquelas celebracións, que chegaron a merecer reportaxe na revista Interviú.

O rueiro de Lupa

O domingo ascendín o carreiro no que trazaron chanzos con trabes de madeira e, chegando arriba, escoiteino. Non ao dragón, nin un dos bois da lenda. O cuco cantaba no fondo do val, cara Bandeira, cantaba na tarde anubrada, que é cando máis lles gusta cuquexar. Alegreime moito, que eran dous anos sen sentilo. Arriba, ollando a paisaxe imensa que se ofrece dende a altura, concentreime no seu canto mentres buscaba no horizonte o Monte do Pindo. E atopeino, contra o solpor, os dous montes de Lupa visibles entre si na distancia.

DOUS DÍAS EN XIXÓN

O venres fun a Xixón. Maribel levaba alá toda a semana, acompañando a Pili, a nosa cuñada. Manolo, o irmán de Maribel e de Fina morreu estando nós en Islandia.

Cando coñecín a Manolo, militar de profesión, viña de vivir unha situación extrema. Como suboficial de artillaría, formaba parte da dotación do gardacostas Tagomago, atacado no ano 1985 dende a costa Sahariana, cando acudía ao rescate dun pesqueiro naufragado. Estaban moi preto da costa e, dende algún abrigo entre as rochas, dispararon contra eles un canón e refachos de ametralladora. O resultado foi un cabo morto e dous mariñeiros feridos. O cabo estaba ás ordes del. Nunca se aclarou ese suceso. Durante un tempo en España, quizais de maneira interesada, considerouse que foran membros da Fronte Polisaria. Hoxe non existe versión oficial e aquela que nos fixeron crer, está moi cuestionada.

El logo veu destinado á península e chegou con tempo de me axudar na novela Sombras no labirinto. Foi el quen me prestou a pistola que Carlos, o protagonista, leva no peto: Marca Tanque, cachas de nogueira, disparo dobre acción, seguro ao martelo, tiros seis, calibre trinta e dous, bala larga, alcance trescentos corenta e oito metros, pavonado. Dicía o prospecto que viña no interior do estoxo. Había tamén un panfleto publicitario: Son a mellor en clase e prezo, dicía a arma de si mesma. Esa era a pistola regulamentaria de Manolo, que eu tiven durante un mes, sen balas, claro, por sentir como era o peso no peto da americana e como o tacto frío contra o ventre.

Paseando estes días por Xixón, lembrei as veces que estiven nesa cidade fermosa e amable. A primeira foi nunha viaxe polo norte cos meus pais, no meu Seat 127 de segunda man, ao que as amigas alcumaran Guille, como o irmán de Mafalda, xa que dicían que era tan traste coma el. Lembro aquela viaxe, dende Ourense ata a fronteira francesa con moita emoción e no estudio teño enmarcada unha foto feita por min, na que se lles ve aos dous en Luarca.

A segunda foi con Fernando Alonso Romero e María Castroviejo, cando a exposición “Ártabros, Cántabros e Astures”. Elixiran os responsables, como unha das iconas da exposición, a Breogán, aquela nave de coiro construída por Fernando e os seus amigos, semellante as que durante a idade do bronce e quizais ata a idade media, facían as travesías comerciais entre Galicia co resto do Cantábrico, a costa francesa, Irlanda e as illas Británicas. Lembro a emoción que sentimos cando chegamos diante do edificio principal da exposición e contemplamos dende lonxe a Breogán, impresa nunha enorme pancarta, sobre a fachada, recibindo ao visitante.

Volvín cando o Prestige, nunha delegación Galega formada por: Xosé Luis Barreiro Rivas, Camilo Franco, Miguel Anxo Prado, Xurxo Souto e eu, convidados a falar de Nunca Máis, na Semana Negra, que daquela aínda se organizaba á beira do río Piles, preto do Molinón. Viñeron logo as viaxes familiares, a voda de Pili e Manolo e outras, sempre con eles como referencia.

Sempre me gustou Xixón e dende hai algún tempo sinto por ela unha especial simpatía e cariño, xa que é cidade que se fixo irmá de Muros, tendo como vínculo a Jovellanos. Si, Jovellanos pasou en Muros os últimos meses da súa vida. Chegou alí fuxindo dun temporal, cando navegaba dende Cádiz con destino a Asturias, onde debía entrevistarse co presidente do Consello de Rexencia, o bispo de Ourense Francisco Saavedra, para solicitar o seu amparo diante dos ataques dos que era vítima o político ilustrado. Pero durante os primeiros días da estancia en Muros, Asturias cae de novo en mans das tropas napoleónicas e el permanecerá inmobilizado na vila muradana durante varios meses. Estando en Muros aproveita para visitar ao marqués de Santa Cruz en Ribadulla e, tamén, para facer excursións cara Carnota e o Monte Pindo. Dende Muros escribe a invitación a resistir dirixida ao pobo de Asturias e remata a Defensa de la Junta Central, publicada na rúa Real da Coruña en 1813. Aquí deixo a Gaspar Melchor, retratado por Goya.

Gústanme moito os poemas de Fernando Quiñones, que falan de Xixón e da pesca da balea, textos que forman parte do material acumulado para ese posible libro sobre cetáceos a escribir un día, este é un fragmento del Atalayero:

… una humilde mujer

María Menéndez

vendía en Gijón saín al pormenor:

durante siete siglos

la marinería gijonesa

trabajó la ballena casi

sin dejar las aguas del puerto.

Veinte y dos reales

por tres flejes de remo bendidos a unos asturianos…

Y la ballena era una fiesta, era

como el advenimiento de un gran ángel oscuro y maloliente

con dineros grasa

carne comestible sillas

marcos de puertas

hartazgo para perros y gatos y gaviotas,

y juguetes

(esto de los juguetes lo cuenta Jovellanos

cómo se embarcaban los niños de Gijón

sobre las costillas de ballena…

 

DENDE BOS AIRES

Periodicamente chegan novas de Bos Aires. Cariñosas novas transmitidas por Jorge Omar, o amigo entrañable, o irmán, a persoa que nos acompañou naquela viaxe fantástica pola Patagonia, na que aprendemos a interpretar unha parte do sur e descubrimos realidades silenciadas, como a da comunidade mapuche.

Con el comparto a referencia orixinaria de Oira, o pasado dos nosos pais (seu pai e miña nai foron veciños, amigos de mocidade e puideron ser noivos), o amor pola natureza e, de maneira particular, polos paxaros. El é pajarero, en expresión de Julio, seu pai.

Quen viaxando a Bos Aires busque un hotel familiar, moi ben situado no microcentro, que pense no Diplomat, alí atopará a Julio, a Jorge Omar ou a Jorge, que é da Fonsagrada e soña con volver.

É el quen me confirma que as baleas que observamos en Islandia nada teñen que ver coa balea franca austral, que viramos con el en Puerto Madryn. Cóntame que estas dúas especies, xunto coa balea azul, foron as máis diezmadas na caza desenvolvida no pasado século.

Esta vez as novas traen a revista AZARA, que publican a Fundación de Historia Natural Félix de Azara e o Departamento de Ciencias Naturais e Antropolóxicas da Universidade Maimónides. Jorge Omar forma parte da organización Aves Arxentinas, pero tamén da Fundación.

Fermosa publicación na que podemos atopar información sobre golfiños, arqueoloxía, paxaros, orquídeas, dinosaurios ou unha interesante entrevista con Jane Goodall.

Este é o enlace:

http://www.fundacionazara.org.ar/notulas-faunisticas.html

O BOSQUE DAS ANTAS

Ides perdoar a fachenda. De feito non sei se a información está contrastada, pero ler este artigo no blog biosbardia: biosbardia.wordpress.com/2014/05/20/os-…pois produciume unha certa emoción, por ver aí O bosque das antas e ler a análise que o autor fai dela. Tampouco non sabía que estivera tan ben colocada nas vendas.

Ben, aí queda. Hai días nos que un precisa alimentar a autoestima.

CETÁCEOS

Continuando coa viaxe a Islandia, que o paso dos días non fai máis que enriquecer, en Husavik embarcamos nun dos barcos recuperados do abandono, antes dedicados á caza dos cetáceos, e agora empregados na observación.

A Husavik chegamos con tempo para embarcar na expedición das 13,30, pero a empresa decidira suspendela, antes da nosa chegada, por falta de viaxeiros, así que agardamos á última da tarde, que saía as 17,00. Facendo tempo paseamos o porto e puidemos ver unha foca. Seal!!! Seal!!!, berraban os vellos mariñeiros que facía corro no peirao, advertíndonos da presenza do mamífero mariño de tamaño considerable. Tamén nos achegamos ao museo da balea e ao municipal, onde admiramos a sala dedicada á pesca e barcos tradicionais. Antes de embarcar entramos nun café onde tomamos té e tarta, unha de chocolate e outra de cenoria.

A navegación resultou ben. Dous tripulantes e sete observadores, turistas ou viaxeiros: nós os cinco, unha parella e unha rapaza norueguesa que realiza un estudo sobre a biodiversidade do fiorde de Husavik. O responsable da expedición explicounos que a viaxe duraría tres horas e que iriamos cara a outra beira do fiorde, xa que era alí onde cada día, estaban avistando exemplares de balea. O mar fervía cos frailecillos, pero tamén con paxaros para min descoñecidos, acaso págalos e gaivotas de groenlandia.

Transcorridas as dúas primeiras horas, con todos os ollos escrutando un mar que só ofrecía bater de ás, o desánimo e o excepticismo callou en todos, tripulantes e observadores. Eu, resignado, repousei o corpo na banda de estribor e nese intre, á miña beira, sentín o xordo e mineral estoupido do sopro do cetáceo, aquel que facía berrar aos vixías dos barcos de caza: Por alí resopra! Volvinme con tempo de ver o lombo enorme e negro da balea, á beira do casco do noso buque. Logo, durante media hora, xogamos con ela, nun constante observar e perder, pero foi xenerosa e puidemos apreciar as tumoracións da cabeza, a lonxitude do corpo e a curva do lombo que lle dá o nome xibardo, megaptera noveangliae.

Eu traballei durante dous anos, co obxecto de escribir un libro sobre a relación que ao longo da historia mantivemos, como comunidade, cos cetáceos, e non falo unicamente da caza. Moito é o material acumulado e moita a información, pero outros proxectos desprazaron este, que deberá agardar. Con todo, quixera compartir o primeiro capítulo dese libro futuro:

Nacín con máis de cinco quilos de peso. Dado o tamaño da criatura que viña, o doutor Echegoyen, coa conformidade dos meus pais, acordou cesárea. Cando me viron, rosado e groso coma un anxo, sen padecemento fetal, as enfermeiras decidiron chamarme Cachalote, supoño que con cariño. Dende neno escoitei contar esta historia, coñecida entre os veciños da rúa de San Domingos, en Ourense, onde viviamos. Con todo, quero crer que este alcume non me afectou nin condicionou o meu xeito de ser, si influído por outras circunstancias da vida.

Ourense queda afastado do mar. Arredor de cen quilómetros, ou algo menos, pero eu medrei vendo cada día nesa mesma rúa onde os veciños lembraban que fora cachalote, aínda que agora me chamaban Paquito, un letreiro enorme, coas letras pintadas de negro sobre unha parede medianeira, que anunciaba o restaurante La ballena.

O negocio era da miña madriña, tía de meu pai, quen rexentaba a casa de hóspedes e o restaurante ou casa de comidas. Nela xantaban os domingos Vicente Risco e familia. Vivían diante mesmo, na outra beirarrúa, nunha casa cunha placa na fachada que lembraba que aquel fora fogar do xeneral Moscardó, heroe do Alcázar. Agora sei que, cando marchou trasladado, o que sería honra da cruzada franquista, deixou varios meses sen pagar. A memoria das miñas tías, en especial de María Esperanza, daquela nena que servía as mesas, lembra que a don Vicente gustábanlle as canas de crema e o touciño de ceo, as dúas especialidades da casa.

Non sei cal foi a razón que levou a miña madriña, natural de Allariz, tan terra dentro, a lle poñer ao negocio un nome cetáceo. Dáme a impresión de que nunha decisión dese calibre, palabra axeitada falando de baleas, brilla un vestixio de cultura, de coñecemento, que fuxindo do obvio, da paisaxe rural e montesía do interior, asoma ao universo misterioso dos soños, ese no que un enorme peixe podía acoller, durante días, o escepticismo dun home santo chamado Jonás, ou soportar a San Barandán e a tripulación do seu barco, misando sobre o lombo dunha illa que non era.

Hoxe, recuperando e escribindo estas lembranzas, sei que non foron elas, nin os feitos que as provocan, os que espertaron en min a curiosidade polos cetáceos. Ou si. Acaso elas deixaron unha pegada inconsciente nun lugar afastado, un eco que sempre me fixo ollar con fascinación ese mundo abisal, de vida e de sombra, representado inicialmente pola balea e no que logo entraron cachalotes e golfiños.

Quizais a primeira evidencia da que gardo memoria, é un cromo, pegado nun álbum de cubertas vermellas de chocolates Nestlé, que amosaba unha balea cazada e disposta para ser despezada, deitada sobre o costado e ofrecendo o ventre branco e estriado, que é o que mellor lembro. É posible que desa mesma colección sexa a imaxe dun canón con arpón, situado na proa dunha embarcación que persegue un surtidor que xorde entre ondas verdecentes.

Pinocho e a radio debe ser a seguinte referencia. Creo que escoitei o conto de Carlo Collodi pseudónimo de Carlo Lorenzini, por primeira vez, na emisión infantil das tardes de radio Ourense -EAJ-54, dicían daquela-, emisión patrocinada por Colacao. Aí aprendín a canción daquel negriño do África tropical, que relataba as cualidades do produto sen par. Non lembro a película de Walt Disney, que logo vería tantas veces co meu fillo Daniel. Non son consciente, tampouco, de relacionar a historia de Pinocho coa de Jonás, malia que, daquela, si liamos no colexio e na catequese da parroquia, capítulos do que chamaban Historia Sagrada, pero entón a Jonás non o tragaba un cetáceo, senón un peixe grande. Si que pensei de neno, escoitando a radio, na dificultade de atopar leña seca e mistos no ventre dunha balea, cos que prender un lume, como fan Geppetto e Pinocho por indicación de Pepe Grillo, pero vese que ata aí hai crebas.

O canadense Manly Palmar Hall, ofrece unha interpretación esotérica do conto de Collodi. Di que o escritor foi influído pola historia clásica de iniciación espiritual que representa o bíblico libro de Jonás. Esta historia, recollida polo cristianismo, o islam e o xudaísmo, tamén é lectura nas escolas do misterio. “A historia de Jonás é realmente unha lenda de iniciación aos misterios e o gran peixe representa a escuridade da ignorancia que envolve ao home cando este se lanza pola borda dun buque ao mar da vida”. Igual sucedería con Pinocho, quen tras probar a vida profana volve á casa para se atopar co carpinteiro, creador e pai, pero este foi tragado por unha balea. Tamén o monicreque, tras saltar á auga, remata no ventre do cetáceo. O proceso de fuga simbolizaría o paso da ignorancia á luz espiritual. Unha vez máis o ser renace da escuridade (o ventre da balea) á vida.

Con once anos, completei o álbum La naturaleza y el hombre. Supoño que para enchelo faría moitas listaxes e cambiaría moitos cromos repetidos, actividade que me gustaba e da que me ocupaba con paixón. Un dos capítulos está dedicado a peixes e cetáceos. Tres son as postais dedicadas a estes: Balea ártica (Balaena Mysticetus), Cachalote (Physeter Macrocefalus) e Golfiño (Delphinus Delphis). A primeira non aparece nin como ártica, nin como mysticetus, nas modernas clasificacións das familias de baleas. Misticetus serían todas, por teren barbas. Pola fisionomía da recollida no cromo, trataríase da balea de Groenlandia ou boreal.

O texto ao pé da imaxe da balea, conta que: “Despois do rorcual xigante ou balea azul (BALAENOPTERA MUSCULUS); que é o maior animal vivente da Terra e un dos maiores que existiron, pois pasa dos 30 metros de longo e as 140 toneladas de peso, séguelle a continuación a balea ártica. É un mamífero da orde dos cetáceos. Ten respiración pulmonar, polo cal, cada quince ou vinte minutos, vese na obriga de emerxer”. Aínda que impreciso, o texto era informativo e quizais aprendín nel as primeiras particularidades dos cetáceos. Esta balea ártica é a que perseguimos na viaxe que fixemos os representantes das entidades que formaban parte do proxecto Fishernet, entre Siglufjordur e Husavik, a bordo da embarcación Haukur, no mes de maio de 2010. Ese día, tras varias horas de navegación, cruzando a liña do Círculo Polar e pasando moito frío, non vimos máis cetáceo que un golfiño. Iso si, os tripulantes insistían en que alí, por onde nós pasabamos, enredaban elas o día anterior.

O cachalote da colección ten cara simpática e os nenos aprendiamos que só tiña dentes de abaixo e que era cazado para aproveitarlle o aceite (non lembro como imaxinaba o aceite do cachalote, se en lata ou se en botella). Con 25 metros, era considerado tamén de gran tamaño, correspondendo un terzo do seu ser á cabeza e dicíasenos que frecuentaba os mares temperados, o que non resulta exacto. En calquera caso, o que se ve na imaxe da colección, non leva dentes nin arriba nin abaixo.

Dos golfiños di que miden dous metros, que abundan nos mares cálidos, onde viven en bandadas. Moi áxiles acompañan os barcos, dando grandes saltos e xogando coas ondas. Son recoñecibles, segundo o álbum, pola característica prolongación das súas mandíbulas en forma de pico.

Máis ou menos certo, supoño que todo isto foi construíndo un imaxinario no que os golfiños ocuparon un lugar principal. A isto contribuiría a película Mi amigo Flipper, que tiven ocasión de ver no cine e, tamén, o feito marabilloso e inesquecible de que chegados por primeira vez de vacacións a Baiona a Real, quizais con 13 anos, vin, por vez primeira, advertido polo meu padriño Alexandre, os golfiños ao natural, saltando diante da praia da Concheira. Golfíns, dicíalle el, tan emocionado coma min ao velos xogar. Aínda agora, cando os vexo nadando polo mar de Lira, lémbrome del e daquela primeira observación.

As baleas alimentarían de novo as fantasías e os soños a partir da visita que fixen cos meus pais as instalacións de Massó en Cangas, onde fóramos os catro un día de verán: pai, nai, miña irmá e eu, como agasallo deles a nolos dous, nunha viaxe que nos levou de Marín a Cangas en autobús, de Cangas a Vigo en barco e de Vigo a Ourense en ferrobús. Veu logo un artigo lido nun libro xuvenil que escolmaba algúns dos publicados na revista do Reader’s digest. Alí souben do arpón noruegués, da persecución e caza por todos os mares, do despece, e comprendín a mecánica do proceso que intuíra en Cangas.

Fascíname esa relación do cetáceos cos nenos. Paréceme que entre eles se produce unha atracción que é proceso correspondido, de ida e de volta, quizais pola inocencia que comparten, porque xogan ou, porque agás os orcos que perseguen pingüíns ata a praia, non se coñecen imaxes sanguinarias dos cetáceos. Ao cabo ninguén puido filmar a pelexa do cachalote coa lura xigante. Os cetáceos teñen, ademais, a propiedade, de transformar en nenos aos homes máis rexos. Luis Sepúlveda, no libro Mundo del fin del mundo, refire unha experiencia inesquecible, cando embarcado no Evangelista, ve por vez primeira aos golfiños que se achegaban ao barco, case rozando a proa e engade: “os mariñeiros chilotes rían coma nenos felices. Dúas horas. Os golfiños respondían aos berros e asubíos con saltos aínda maiores”. Nese mesmo libro, algo máis adiante cuestiona que ás veces os golfiños semellan máis sensibles que os seres humanos e máis intelixentes. Afirma que son a única especie animal que non acepta xerarquías e denomínaos os “ácratas do mar”, antes de concluír que é posible que o seu ser amistoso sexa máis forte que o instinto de conservación. Noutro dos seus libros, Patagonia Express, Sepúlveda conta a historia de Panchito Barría, o neno que falaba cos golfiños. Antes de cumprir os tres anos, Panchito sufriu unha poliomielite que o deixou inválido. Seus pais, pescadores, cruzaban cada verán o estreito de Magallanes para instalarse en Angostura. O neno viaxaba con eles, coma un amoroso vulto, un ser triste, túzaro, que case non sabía falar. Pero un día, un grupo de golfiños austrais apareceu diante de Angostura. Panchito, en canto os viu, ceibou un berro esgazado. Os golfiños afastáronse, mentres os seus berros aumentaban de volume e desconsolo. Por fin un golfiño regresou e empezou a dar saltos na auga e canto máis saltaba, Panchito máis berraba. Entre o neno e o cetáceo establecérase unha comunicación única. O golfiño visitou ao neno todos os días do verán. Co inverno o golfiño deixou de aparecer e Panchito regresou cos seus pais ao outro lado do estreito. Panchito non sentiu mágoa, dixo que o golfiño tiña que evitar que o atrapasen os xeos, pero que regresaría ao ano seguinte. Así foi. Panchito cambiou, volveuse falador, alegre, xogou cos outros nenos, aprendeu a ler e a escribir, traballou coa comunidade. Foi así durante seis anos. Un día do verán de 1990 o golfiño non acudiu á cita. Os pescadores buscárono. Non o atoparon. Co que si deron foi cun buque factoría ruso, asasino do mar, navegando moi preto de Angostura. Aos dous meses, Panchito morría de tristeza.

A saber en que lingua lle falaba o golfiño a Panchito. Álvaro Cunqueiro consideraba a posibilidade de que os golfiños falasen latín. Quizais o golfiño non sabía nin o mapuche, nin as linguaxes incaicas da cordilleira, nin o castelán dos chilotes. Se cadra era Panchito quen falaba a lingua dos cetáceos, unha lingua simple e primitiva, pero chea de significados, no que as palabras non significan o contrario do que queren dicir, como tantas veces acontece entre nós.

O ser amistoso do cetáceo transcende a morte. Os nenos xogan con eles máis alá da vida. Durante anos, en Fisterra, preto do Mar de Fóra, permaneceu arrombado o esqueleto dun cetáceo, cachalote ou balea, previamente varado e descomposto. As mulleres sentaban sobre as vértebras nos parladoiros do serán e os nenos empregaban as costelas como columpios e tobogáns. Fernando Quiñones, nun dos poemas de Las crónicas de mar y tierra, lembra que as baleas eran: festa, cartos, graxa, carne, cadeiras e xoguetes, citando a Jovellanos, quen refería como os nenos de Xixón embarcaban sobre as costelas, entregándose nelas ao xogo das naves.

Hai algo máxico nos esqueletos arrombados dos cetáceos, máxico e útil. Coloane no seu libro El camino de la ballena, conta como o buzo Andrade aproveitou a osamenta dunha balea enferma ou ferida de arpón, que varou na praia diante da súa casa, e logo de despezala, aproveitou con enxeño os osos cos que arranxou a fronte da casa e o xardín, instalando uns asentos feitos con vértebras e costelas. O resto da osamenta, branquexada polo sol, distribuíase entre árbores froiteiras e flores. Neses asentos sentaban o buzo e Pedro Nauto, para falar coma homes e tecer as redes.

Os nenos de Lariño, co espelma atopado nas praias e empregado polos maiores para facer candeas, reproducían as naves dos pais e dos avós, principalmente xeiteiras. O espelma actual é considerado polos crebeiros da Costa da Morte como unha tumoración sebácea do cachalote, aínda que o que podería ser, na maior parte dos casos, é parafina da empregada nas soldaduras.

A Ramón, irmán da protagonista da novela Así nacen as baleas, de Anxos Sumai, as baleas gústanlle e forman parte do seu imaxinario vital. O pai, que vive no afastado Xapón, non entendía como do seu fermoso corpo nacera un ser tan estúpido e tan descomunal coma as poucas baleas que vira nas súas viaxes. Ao pai non lle interesaban as baleas, nin a súa forma de cantar, nin de dicir, nin de respirar. A ela, a Nena, a protagonista da historia, si. Quere ao seu irmán, atrasado por unha lesión cerebral, consecuencia do parto. Ela pensa que a voz de Ramón, cando canta, é coma unha explosión de burbullas.

Ramón sabe que as baleas son animais enormes, os máis grandes que existen, e cando fala delas fai: blop, blop, blop, con cara de globo, como de peixe, e soña cumprir algún día o seu íntimo desexo de se transformar en cetáceo, grazas aos baños da nai, e marchar ao mar. A Nena, xa morto Ramón, dedícase ao estudo das baleas e sabe que se elixiu ese traballo foi por el, porque unha vez amou a un ser cun corazón que pesaba, polo menos, catrocentos quilos, que porfiaba por se transformar en balea e que dicía que as baleas cantan, as baleas respiran debaixo da auga polos pulmóns, as baleas zurrichan o leite dos tetos na boca dos seus fillos, que nacen polas colas das nais.

AS LINGUAS

A miña amiga Malores Villanueva pediume, xa hai tempo, un artigo para publicar na páxina de PROLINGUA. Pasou o tempo e eu non era quen de dar co fío que me permitise realizar unha reflexión sobre a lingua, sen dicir o xa dito, aínda que non está de máis repetir e insistir na verdade do noso amor.

Por fin, ao regreso de Islandia, prendeu unha pequena luz e o resultado foi este artigo que, xa publicado na páxina de Prolingua, o día 16 agora deixo aquí. Tamén deixo o enlace coa páxina porque hai aí reflexións moi interesantes sobre as linguas e, en particular, sobre o galego.

http://prolinguagalega.org/voces/2014/05/16/

PROLINGUA DAS LINGUAS

Regresamos de Islandia, terra insular e volcánica, coma nós atlántica e confín, onde conflúen ventos, correntes e soños. Dende sempre é o seu un litoral de crebas e cavacos, que xa nas Sagas se fala do costume vikingo de percorrer os areais de mar aberto e as ribeiras dos fiordes, procurando o que sobre eles cuspen as ondas, principalmente madeira. Na inauguración da exposición de Maribel Longueira, Xente no medio, na Universidade de Reikjavik, o pasado día 2, tivemos ocasión de coñecer a Vigdis Finnbogadóttir, quen fora xefa do goberno do país entre os anos 1980 e 1996, primeira presidenta ou primeira ministra elixida democraticamente no mundo. Hoxe, retirada da política activa por vontade propia, a súa actividade céntrase na problemática da muller nas sociedades contemporáneas, na defensa das linguas e do medio ambiente e na promoción da cultura, o que non deixa de ser un xeito comprometido de facer política.

Tivemos ocasión de falar con ela brevemente arredor das linguas. Pertence a un país cun idioma de poucos falantes, algo máis de trescentos mil, pero que é lingua de estado soberano, vinculada ao universo lingüístico escandinavo, co valor de ser propia da illa e soporte do seu ser colectivo. Deume gusto escoitarlle dicir que as linguas do mundo son un tesouro marabilloso. Na súa opinión a posesión dunha lingua constitúe un valor comunal, pero tamén persoal, e resulta necesario ensinala e aprendela ben, xa que a pobreza léxica fai da lingua algo semellante a auga conxelada, asegura con graza. Sabe ben que as linguas, cada lingua, expresan experiencias comunitarias propias, distintas das demais, dando lugar a culturas diferentes.

Compartía a nosa conversa un rapaz de Euskadi, presente por uns días na Universidade islandesa, quen comentou a súa participación nun proxecto europeo sobre linguas minoritarias. Con educación, pero con firmeza, Vigdis rexeitou a expresión “linguas minoritarias” que cambiou pola de “linguas minorizadas”, afirmando que ningunha lingua é minoritaria, en tanto que responde á necesidade expresiva e de comunicación dunha comunidade, sendo, nese sentido, un feito pleno e vital. Outra cousa serían as circunstancias políticas ou económicas, externas e alleas tantas veces ao ser da lingua, que non permiten corrixir as debilidades das que son pequenas e carecen de poder, nin permiten procurar remedio para a súa saúde, facéndoas vulnerables.

A reflexión e o discurso de Vigdis Finnbogadóttir, ollan cara fóra e cara dentro. Por unha banda reflexiona sobre a importancia de manter a lingua propia, de sentir que ela é elemento común e aglutinante da comunidade, da necesidade de empregala plenamente e sen complexos e, por outra, expresa a súa opinión de que para cada colectividade resulta ineludible manter relación coas outras do planeta, próximas ou afastadas, o que fai preciso que cada individuo coñeza, cando menos, unha lingua máis. Para ela, cada islandés afirmaría a súa posición no mundo, sabendo un mínimo de dúas linguas, sempre a propia e outra variable, en función das circunstancias. En calquera caso, considera que o estudo doutra lingua é unha necesidade para aqueles pobos máis pequenos que tiveron a forza e a fortuna de conservar a súa lingua e cultura.

Quizais por iso, practicamente todos os islandeses saben inglés. O coñecemento desa lingua, xunto coa posibilidade de compresión e comunicación que o islandés lles ofrece, en relación coa decena de linguas escandinavas, procedentes dun tronco común, particularmente o danés, o sueco, o noruegués e o feroés, fan de Islandia unha comunidade pequena pero firmemente asentada e afirmada no mundo, na que non se cuestiona a importancia dunha lingua que conta con poucos falantes, pero que é propia e que goza dunha literatura rica, moi de moda, valorada e traducida a todos os idiomas do noso entorno cultural, consecuencia de políticas activas de promoción e proxección exterior.

No acto de inauguración da exposición en Reikjiavik, que contou coa participación de Hólmfríour Garoasdottir, profesora de español do departamento de linguas extranxeiras; Níels Einarsson, director do Stefansson Arctic Institute; do escritor galego-islandés e tradutor Elías Knörr, da fotógrafa Maribel Longueira e a miña, o número de linguas empregadas foi de seis, aínda que foron islandés e galego as protagonistas. Con elas conviviron o castelán, o inglés e as outras nórdicas nas que recitou e cantou Elías.

Conectando este artigo co anterior de Francisco Fernández Rei, publicado nesta bitácora de Prolingua, gustaríame comentar a transcendencia que o Festival de Eurovisión ten en Islandia e, segundo me contaron, en todos os países do norte: Noruega, Suecia, Dinamarca e Finlandia. O martes 6 de maio celebrouse a semifinal na que o grupo Pollapönk conseguiu o acceso á final do sábado 10, coa canción No prejudice, cantada en inglés. Sorprendeume comprobar que no solpor dun día de maio, cando a noite xa non chega a escurecer o ceo, o país prendeu da televisión e, ao día seguinte, a clasificación para a final era comentada na apertura dos informativos e nas  primeiras páxinas dos principais xornais do país. Na final do sábado, o solista e líder do grupo saudou en varias linguas aos telespectadores, entre elas o castelán. O que si lles chamou a atención aos islandeses, cuestión para a que non tiven resposta cando me preguntaron, foi como España, país rescatado, paga por non participar nas semifinais, mercando o acceso á final, cousa que fan tamén Gran Bretaña, Francia, Italia e Alemaña, pero non o resto dos países europeos.  Pero iso nada ten que ver coas linguas. Ou si?

(Isto non formaba parte do artigo. Veño de escoitar na televisión do programa Salvados, a José Mujica, presidente de Uruguai dicir que dentro dalgúns anos, todos os habitantes do mundo falarán, polo menos, dúas linguas).

 

JAMILA PUROFILIN E SONGS CORTÁZAR

Hoxe pola tarde vivín un momento moi agradable, conversando con Jamila Purofilin, a cantante cubana afincada dende hai anos en Galicia, que está en xira presentando o disco JULIO CORTÁZAR SONGS, con cancións compostas a partir de textos do escritor arxentino. Unhas cancións son súas, compartindo nalgunhas a autoría con Paulinho Lêmos, pero tamén hai unha de Pablo Milanés. Os arranxos son de Fred Martins e Wilfredo C. Mondeja.

Xuntámonos na libraría Colón, convocados pola axenda cultura http://www.vivirnacoruña.es, proxecto de Daniel e Lucía Pita. A conversa, distendida, foi un pracer. Falamos de Cortázar, unha paixón compartida, e da música. Daniel, que era quen nos convocaba, propiciou a conversa dende o principio, con preguntas e comentarios pertinentes.

Non tivemos público, pero penso que hoxe foi unha desas tardes fermosas, nas que un sente o nacer da amizade. Jamila e eu fixemos intercambio de agasallos. Eu dinlle a tradución do relato Autoestrada do sur, publicada por Trifolium e ela obsequioume unha gravación feita como adianto do disco. Jamila non tivo inconveniente en cantar para nós fragmentos de cancións, coa súa voz cálida. Na súa opinión, os poemas de Cortázar, de verso libre, que son os empregados, posúen un marabilloso ritmo interior que facilita a composición e a variedade de textos deu, tamén, unha variedade de estilos e de músicas: tangos, boleros, milongas… Aí deixo esa mostra do seu facer, primeiro un fermosísimo Bolero inexplicable, un dos seus clásicos, o segundo Blues for Maggie, segundo o texto de Cortázar, publicado nese libro recente titulado Papeles inesperados.