A NOITE É DE DEE DEE BRIDGEWATER

Novo concerto de JAZZATLANTICA. Imos ao teatro Rosalía de Castro lembrando o de hai vinte días, con China Moses. Hoxe escoitaremos á súa nai Dee Dee Bridgewater. No ánimo de moitos alenta a inevitable tentación a comparar. Porén, a comparanza non achega nada, porque son diferentes e, sobre todo porque, no escenario, Dee Dee é un prodixio.

O concerto iníciase coa intervención da trompeta de Theo Croker, acompañado por Kassa Overall na batería. O diálogo que manteñen os dous promete. Ao cabo, incorpórase o resto do quinteto que completan Michael King no piano, Irwin Hall no saxo e Eric Wheeler co baixo eléctrico e o contrabaixo. Esa primeira peza é longa e vai situando a cada un no seu lugar. O reflectir vermello do foco na fibela do zapato de Wheeler, anticipa e anuncia os brillos e reflectires que virán.

Logo dun cuarto de hora de música a cargo do quinteto, entra Dee Dee Bridgewater, aclamada polo público. Vestido de múltiples pregues, a listas douradas e tostadas; sombreiro con cinta a xogo; chaquetiña negra curta e axustada nos ombreiros; un colgante que multiplica os brillos e reflectires das luces, medias negras, botíns de tacón afiado e altísimo, nada queda ao azar, todo forma parte dunha posta en escena coidada, na que o seu corpo, cada un dos seus movementos, tamén os risos, o termo, as flores sobre a mesiña ou o xeito de beber, compoñen unha narración plástica e teatral que sitúa e ordena o espectáculo.

A Dee Dee gústalle falar, comunicarse co público non só a través da música, senón tamén coa palabra, e saúda en galego: Boas noites. O jazz é un xogo de dar e recibir, e convida a participar. Nalgún momento, máis adiante, lembrará que non é a primeira vez que está na Coruña. Efectivamente, no ano 2007 estivo presentando o seu disco Red Earth e cando lembra este título, bate coa man pechada sobre o peito, alí onde dicimos que está o corazón.

Canta, móvese, ri, goza sobre o escenario. Sucesión interminable de rexistros, domina os ritmos, o vocal e o corporal, e exprésase nun fraseo perfecto. Ofrece un catálogo interminable de scats, improvisa, fusiona maneiras de rap ou de hip hop e, nalgún momento, debuxa sobre o escenario unha danza circular que lembra un rito ancestral, quizais de Mali, a orixe. Non lle importa perder unha parte do tacón dun dos botíns. Alá el, ben a dicir.

Formidable o momento no que forma un trío, xunto a trompeta de Croker e o saxo de Hall, na boca do escenario, mantendo con eles un diálogo no que ela xoga coa voz a ser un trombón de varas.

Lembra a China e o seu concerto recente e deixa tempo para o quinteto, que funciona conxuntado e limpo. A min paréceme que Theo coa trompeta e Kassa na batería, destacan algo sobre os resto. Fascíname Kassa, a claridade da súa man dereita, o xogo corporal co que anticipa os contraritmos, a maneira de intercarlar silencios. Paréceme xeneroso acompañando aos outros membros do grupo, pero cando chega o seu monólogo, daquela, transfórmase nun depredador do ritmo.

Dúas horas e cuarto de concerto con Dee Dee e os músicos vibrando diante dun público entregado. Un agasallo. Neste vídeo están cinco dos seis, falta Kassa Overall e non sei  o nome deste outro batería, que se cadra é o titular do grupo.

Advertisement

CON ANTONIO GAMONEDA

Aproveitando a viaxe a León, o domingo pola mañá quedamos con Antonio Gamoneda, nun café preto da súa casa. O día amenceu en chuvia, pero non ía frío. Coma sempre, chegou puntual á cita. Sorprendeume velo con bastón. Explicounos as secuelas que no seu corpo deixou o atropelo que padeceu hai cinco anos, a dificultade de camiñar, o aumento de peso e a necesidade de se transformar en trípode, por repartir o peso (a expresión é súa). O bastón é o terceiro que ten, aínda que só mercou un. Cambios nos cafés. Alguén leva o seu por erro e el debe asumir o que lle deixan, pero sorrí ao contar que sempre gañou co equívoco, cada bastón aceptado como propio era mellor co anterior e agora agarda que alguén leve este seu, que non o era, e lle deixe un con empuñadura de prata.

Sempre entrañable, segue pechando os ollos ao falar, o que lle dá un certo aire de inocencia. Mantén a fidelidade ao café só. Hoxe toma dous, pero non proba os churros.

Ten Antonio o don de facer sentir importante ao interlocutor. Pregunteille eu polo que escribe e os traballos nos que fatiga as horas. Contoume dun proxecto con Yamamoto Masafumi, de quen hai pouco puidemos admirar a súa obra na Coruña, porque o pintor e gravador xaponés ilustrou un fermoso poema de Eva Veiga. Falounos, tamén, doutro proxecto pictórico literario con Juan Carlos Mestre, e dunha restauración ou reparación do cancioneiro popular asturiano, traballo que desenvolve co barítono Joaquín Pixán. A min gustaríame coñecer a Joaquín Pixán, pois el compuxo unha oda a Jovellanos, e falaríalle eu dos días que o político e escritor ilustrado pasou en Muros e do que alí escribiu.

Pero falaba da particularidade de Antonio, que é don dos xenerosos. Porque sempre hai un momento no que, cun movemento da man e da cabeza, semella querer borrar todo o anterior e entón interésase polo que fai o outro. Sorprendeume a súa memoria ao me preguntar por cousas das que falamos hai tempo e sobre as que mantivemos correspondencia. Lamentou fondamente que A noite branca non estea aínda publicada en castelán e si traducida xa ao ruso, e non só porque me autorizou a incorporalo a el, de neno, como personaxe nun dos capítulos, senón porque sempre manifestou interese en ler o libro. Eu mandeille ese capítulo, como peza separada da novela, para obter a súa aprobación, e el respondeume isto tan fermoso para min, claro: Bien me parecen tus folios, ajustados en su primera mitad a la realidad “histórica” y en esa prolongación imaginaria que bien pudiera haber sido también realidad en la segunda. Únicamente, una precisión: Los alemanes, en sus desfiles, se acompañaban de una banda de música, pero no cantaban. Tampoco pasa nada si conservas el cántico. Creo que está escribiendo una buena novela. (Os alemáns eran a Lexión Cóndor, que para entrar en León desfilando, formaban diante da súa casa).

Cóntanos das fatigas e dos compromisos. Nos dous últimos dous meses estivo en Italia, Canarias, México e Ecuador e fala do volume de papeis, peticións de limiares e lecturas de manuscritos que o agardan e que acadan a altura de máis de medio metro. Confesa ser consciente de que o tempo é limitado e sabe que o que resta non lle vai dar para escribir todo o que ten na cabeza. Dicímoslle que iso é o importante e que debe liberarse doutras obrigas que lle rouban horas de traballar no seu. Sábeo, pero sabe tamén o que lle custa dicir non.

O camareiro tiranos unha foto. Maribel, a fotógrafa, fotografada polo camareiro. É unha curiosidade, porque ela case nunca sae nas fotos. As outras dúas si son súas. Pasa do medio día cando marchamos. Angelita chámao para que merque o pan. Sobre León segue caendo a chuvia.

Deixo esta gravación que atopei en YouTube, o poema, a súa voz, o ritmo do verso, que non é só música, que ten, tamén, valor significante, tal e como deixou escrito nese libro que a editorial Trifolium publicou en galego, Fonación, palabra e escritura, pensamento poético, no que Antonio escribe: as significacións poéticas son creadas pola rítmica. E máis estritamente aínda: o pensamento poético é pensamento rítmico, para engadir algo máis adiante: Recorden: a rítmica creará unha semántica imprevisíbel,  mais esa semántica imprevisíbel ha de ter -e o mencionado conxunto neuronal “censor” ha de respectala- unha seria e veraz connotación existencial. 

CON ALFONSO COSTA EN COMPOSTELA

Fin de semana de vertixe, esta pasada. O venres saímos da casa ás 16,30 camiño de Compostela. Tiñamos xuntanza cos compañeiros que traballan na organización dos Encontros Internacionais de Embarcacións Tradicionais, que o ano que vén serán en Cabo da Cruz. Alí, con Xerardo Triñanes, Pablo Carrera, Manuel Sendón e Lino Lema, falamos de programación cultural, das Xornadas técnicas e de arqueoloxía mariña.

Alfonso e Teresa Seara

Logo, ás 20,30, recital e homenaxe a Alfonso Costa na clausura da súa extraordinaria exposición Imaxinar que soño, na sala Bus Station de Compostela, unha sorte de super nova creadora de Alfonso, en complicidade con Luisa Pita, responsable da sala. Moitas amigas e amigos entre o público. Presentou o acto Teresa Seara; tocaron os membros de Grus Art, Bernardo Martínez e Fito Ares; recitamos Marica Campo, Miguel Anxo Fernán Vello, Olga Patiño, Ánxeles Penas, Carlos Pereira Martínez, Luz Pozo Garza, Paco Souto, Dores Tembrás; Eva Veiga e eu. O agasallo que se lle fixo a Alfonso, en nome de todos, foi idea da fotógrafa Mada Carballeira e o libro obxecto, marabilloso, cos textos manuscritos e as fotos de Mada, elaborárono Carmen Villalba e Rosa Fernández, no seu obradoiro de encadernación Penumbra.

Eva, Bernardo e Fito

Na inauguración da exposición de Alfonso no Pazo de María Pita, a principios de ano, Mada, escoitando aos amigos que recitaban e aos músicos que tocaban, rodeados das obras de Alfonso, sentiu que alí agromaba a calor da emoción e o latexo da amizade. Pensou, entón, que pagaría a pena acoller todo aquel caudal de afecto nun soporte fermoso que fose quen de fixalo sen destruilo, coma un perfume. Así naceu a idea do libro. Mada fotografou a todas as amigas e amigos participantes no proxecto, diante dunha obra das que compoñían aquela exposición. Veu logo o proceso de escribir a man os textos dedicados a Alfonso no papel escollido, a amorosa maquetación e a coidada encadernación. En Compostela estabamos algúns, os implicados no proxecto eran máis: Pilar Pallarés, Gustavo Pernas, Xavier Seoane e Manuel Álvarez Torneiro.

Mada entrega o agasallo a Alfonso

Eu comparto con Alfonso a paixón polo ciclismo. Un cadro del, que representa a un ciclista no esforzo do sprint, me acompaña cada día no estudio. Tamén teño ciclistas debuxados a lapis que el me agasallou. Por iso fixen un poema no que xogo coa linguaxe común entre ciclismo e pintura e acelero cara o final, cun aceno semellante ao do pintor cando debuxa trazos longos sobre o lenzo.

SPRINT 2

Coma un nobelo tubular curvado sobre o cadro

enarborando o pincel

cruzando o aire

tensas a cor na órbita do radio

alumeas o día

e trazas o ronsel do incorpóreo

acelerando sobre a liña de luz

que o lenzo expande. 

Logo de tanta emoción, seguimos viaxe cara Ourense, onde durmimos, para saír o sábado pola mañá, rumbo a León.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CAROLEE SCHEEMANN

Achegámonos a fin de semana ata León. Queríamos ver a exposición de Carolee Scheemann, a artista americana que foi no seu tempo sinónimo de vangarda e innovación; inventora do teatro cinético e, ao tempo, unha das voces máis singulares da expresión ética e estética do feminismo. O MUSAC de León programou, por primeira vez, unha exposición monográfica da artista en España, que pechará o día 7 de decembro. O meu interese estaba relacionado co proxecto da nova novela na que xa traballo.

O certo é que non nos defradou nin a exposición, nin León, pero da cidade, dos encontros e os afectos, falarei mañá.

A exposición, situada na sala 3 do museo, ofrece varios dos traballos máis emblemáticos da artista das permonfances e o visual. Son moitos os argumentos que se ofrecen de xeito transversal en boa parte das pezas: Vietnan; o corpo como alegría e como dominación, en particular o corpo feminino; Vietnam; Palestina e o Líbano, a represión, a crueldade ou a fraxilidade que supuxo para occidente o 11 S.

Impresionoume a composición Terminal Velocity, que amosa imaxes tomadas dos xornais, na que se ven os corpos, coma ícaros, caendo na vertical das torres. Tamén, a sucesión de cadros e fotografías de Snows, en dúas pantallas (Red News e Viet Flakes), descontextualizadas das secuencias, o que lles dá unha forza especial. Causoume un grande impacto o rostro dunha muller vietnamita, que olla cunha mestura de estupor e de horror algo á súa beira, pero ese misterio de non saber a causa da súa expresión, incrementa o desacougo do espectador.

A exposición ofrece dúas das montaxes audivisuais máis emblemáticas da artista: Meat Joy e Precarius. Coñecía eu algo da primeira, cos corpos dos homes e mulleres movéndose entre peixes mortos que semellan xardas, polos desplumados e pintura, nunha sorte de danza orxiástica, que vai do pracer á dominación, da vida á morte, da cor ao lixo, da coreografía ao caos. Gustoume moito Precarius, que non coñecía, unha sorte de labirinto visual en imaxes múltiples, acompañada de pezas musicais fragmentadas, distorsionadas e descontextualizadas, de Mozart, Bach, The Beatles ou Jackie DeShannon.

Nas primeiras salas, o museo ofrece outra exposición grande e que precisa de tempo, sobre o concepto colonial en España, a súa evolución e historia. Vin nela un documental que non coñecía, que recolle o desfile cara o porto, polas rúas de Melilla, a pé e a cabalo, das tropas mouras que combateron con Franco. Sobre o documental figura este cartel:

Deixo tamén este vídeo de Jackie DeShannon e a canción What the World Needs Now is Love, utilizada por Carolee Scheemann.

MAR DE AMOR

Chegou duro o inverno anticipado e as praias de Carnota moficaron fisonomía e aspecto. As ondas baten e trasladan area que cobre as penedas, que penetra cara a marisma, que desfigura o rostro amable que ofrecían no verán.  No horizonte, contra os cons, as columnas de escuma elévanse como fervenzas ou ofrendas.

Sobre a liña da marea quedan as crebas, como esta con forma de embarcación, atopada por un veciño anónimo no porto de Quilmas, chegada dende Maine (USA), e depositada no colexio do Pindo (a imaxe corresponde á información facilitada por La Voz de Galicia). Outra creba que cruzou o Atlántico, como aquela estación meteorolóxica de febreiro.

Eu atopei un cabaliño de mar de plástico, con manchas de fuel. Maribel unha boia de pesca na que prendeu o coral, e Níels un tubo que levou de lembranza a Islandia e que di servirá para facerlle a respiración boca a espiráculo aos cetáceos do Ártico. Unha riqueza ou unha pobreza, depende da perspectiva con que se mire, que todo isto non deixa de ser lixo.

Moita xente escolle este mar como destino. Seres queridos chegan ata aquí cargados coa levidade das cinzas, que pesan mentres non se ceiban, e que son espalladas no mar xunto coas flores de homenaxe e lembranza. Mar de amor.

O outro día Violeta atopou esta rosa sobre a area mollada do devalo. Flor de amor e, tamén, creba fráxil e efémera, entre o aquí e o acolá, entre a dor e a lembranza.

Xa antes escribín noutro lugar que un quixera pensar que tamén son crebas, as máis fermosas, aquilo que cantou o poeta e navegante Paio Gómes Chariño: “Sobre o mar ven quen frores de amor ten”, quizais as mesmas flores deste fragmento dun poema de Eva Veiga:

                        “Contra as pálpebras baten

                        restos dun naufraxio

                        e a luz oxida as beiras

                        das estendidas pétalas”

ANTONIO PÉREZ PRADO

Aínda que o publicarei mañá, empezo este artigo o 19 de novembro, día do aniversario de Antonio Pérez Prado. De vivir, hoxe cumpriría 88 anos.

Logo de 39 anos de vida administrativa, hai cousas das que me sinto contento. Unha delas é que dende a administración, colaborei en facer posible, no ano 2007, que o libro de Antonio, Los gallegos y Buenos Aires, fose realidade de novo, nunha edición da editorial Corregidor, que recollía a vella de 1973, de Ediciones La Bastilla. A nova engadía un limiar moi interesante de Xosé Manuel Núñez Seixas. A edición do 2007 chegou nun momento importante, pouco antes do pasamento de Antonio, cando xa estaba enfermo e, ademais, saíu no marco do conxunto de iniciativas que anticipaban a celebración do segundo centenario da independencia arxentina. Tivo, pois, o don da oportunidade.

Coñecín a Pérez Prado a primeira vez que fomos a Bos Aires, no ano 2004. Daquela andaba eu centrado na investigación sobre Cortázar e Galicia. Lembro o primeiro día que nos vimos, un domingo pola mañá, na que se empeñou e conseguiu amosarnos o máis importante do barrio de San Telmo, cousa que lle agradecín sempre porque era un guía extraordinario, coñecedor de recunchos, de segredos, ilustrando o relato, sempre, coa súa fina retranca galega, el que nacera alá, sendo fillo de pais de aquí. De feito, Los gallegos y Buenos Aires está dedicado á nai: A miña nai galega que emigróu pra me facer porteño.

El coñecera a Cortázar no mes de maio de 1968, en situación complexa, xa que o escritor, xunto con Sartre, Aurora e Simone de Beauvoir, permanecía pechado no pavillón arxentino da Sorbona, en solidariedade cos estudantes que ocuparan o edificio. Buscábao, el, para pedirlle un orixinal que publicar nunha editorial, de nova creación, chamada Columba, da que el era unha sorte de representante. Cortázar díxolle que non estaba para falar de libros e pediulle, iso si, que chamase á nai, a Herminia, ao chegar ao Bos Aires, anotando o teléfono no revés dun panfleto anarquista.

A carta de Cortázar que vai a continuación e que Antonio quixo que gardase eu, é a reposta e acuse que o escritor fai da carta de Pérez Prado que acompaña o envío dun dos seus libros titulado: Qué es la sangre. O ton divertido da carta de Cortázar responde ao xogo proposto por Antonio.

Cando faleceu, no meu nome e no de Maribel, escribín unha nota que foi publicada por La Voz de Galicia, este é o texto:

ATA SEMPRE ANTONIO

Maribel Longueira e Francisco X. Fernández Naval

A noticia chegounos a través dun correo electrónico enviado por Ruy Farias. Nel informábanos do falecemento do amigo Antonio Pérez-Prado. Na cabeceira e a xeito de resumo un desacougante “Malas noticias”. Efectivamente, non só eran malas noticias, senón tamén tristes.  

Antonio, fillo de galegos emigrados procedentes de Trasparga (Lugo) e porteño de nacemento, foi unha das referencias da comunidade galega na capital arxentina, sobre todo dende a publicación do libro Los gallegos y Buenos Aires (1973), reeditado no ano 2007 nunha edición precedida dunha introdución do historiador Xosé M. Núñez Seixas, que sitúa a Pérez-Prado e a súa obra no contexto do proceso migratorio galego no século XX e tamén no ámbito de reflexión intelectual.

Leremos de novo os seus libros e lembraremos sempre a súa oratoria elegante e irónica que nos facía rir e pensar ao tempo e agardaremos a que nalgún momento podamos ver  o documental Castelao (biografía de un ilustre gallego) dirixido polo cineasta arxentino Jorge Prelorán, tamén falecido este ano, e do que Antonio fixera o guión. Contaba el que cando estaba a traballar con Prelorán neste proxecto, sentían os coches que aparcaban diante do portal, e os pasos precipitados na escaleira pola que subían os militares e policías que ían deter a alguén que logo desaparecería, e contiñan a respiración temendo que a porta na que petasen fose a súa. Por se chegaba ese momento, Antonio gardaba un revólver no caixón do escritorio. Eu non resistiría a tortura, afirmaba.

Coñeceu e tratou a unha boa parte dos escritores bonaerenses contemporáneos e a moitos dos intelectuais galegos do exilio e da emigración, como Luís Seoane, Eduardo Blanco Amor, Rafael Dieste, Lorenzo Varela ou Xosé Neira Vilas, entre outros.

Daba gusto escoitarlle contar como decidiu alistarse no corpo de marines dos Estados Unidos, coa intención de participar na guerra de Corea, ou como pelexaba contra a súa propia sombra no tempo no que practicou o boxeo. En realidade, a súa vida inzada de anécdotas e situacións singulares que a el lle gustaba relatar, aderezando sempre o seu relato con retranca e sentido do humor, foi un camiño fecundo e feliz, vida marcada sempre polo compromiso firme con Galicia, non tendo dúbidas ao considerar que a lingua era o elemento que debería identificar á comunidade galega na Arxentina e a Galicia como colectividade, dedicando a ela toda a ilusión, o esforzo e o amor.

Médico do hospital do Centro Galego, especialista en hematoloxía, autor do curioso tratado ¿Qué es la sangre? e dun singular estudo sobre a medicina tradicional galega na obra de Shakespeare, participou en numerosas iniciativas culturais e políticas, colaborando en medios de comunicación, en particular en Radio Nacional e no suplemento cultural do diario La Nación.

Foi el quen primeiro nos levou a San Telmo, quen nos contou cada rúa, cada casa, cada praza, quen humanizou e galeguizou o barrio e quen nos descubriu algúns dos segredos da capital. Para moitos galegos el era a referencia en Bos Aires. Para moitos el era o amigo que de cando en vez escribía ou chamaba por teléfono dende o outro lado do océano.

Nós proclamamos a ledicia de ter convivido con el e enviamos ao aire o abrazo entrañable que xa non lle puidemos dar.

Ata sempre, Antonio. 

A Coruña, 8 de setembro de 2009

Nos sobres da súa correspondencia sempre había algo divertido. Malia ser longa de máis esta entrada, o que seguramente me suporá unha recriminación de Tacho, deixo esta nota na que podemos ver a súa interpretación icónica de certo tipo galaico, sobre todo de aquí -aínda que lembre ao Manolito de Mafada- porque sempre mantivo certa tensión cos que se consideraban esencia do galeguismo. Engadir, se cadra, que por decisión da súa filla Aixa, o seu arquivo está depositado na Fundación Penzol.

A NOVA ECONOMÍA

O correspondente deste blog no hemisferio austral, Jorge Omar Veiga, oriúndo de Oira, á beira de Ourense, envía correo no que conta algo, do que confeso non sabía nada. Pensaba eu que outros xeitos de facer e de vivir eran posibles, pero descoñecía experiencias como esta. Valoro, ademais, o final poético, porque penso que os grandes proxectos sempre teñen un compoñente intanxible, imposible de valorar dende a ecuación económica que nos goberna. Cando recoñeceron a Gasteiz ou Vitoria, como capital verde europea, vin un documental na televisión, no que falaba un dos enxeñeiros que deseñaron o proxecto que incluía: zonas verdes, recuperación de espazos degradados, tratamento e aforro no consumo de auga, alumeado urbano e adaptación enerxética dos edificios públicos, transporte ou reciclaxe. Ese proxecto tan complexo, segundo explicou o enxeñeiro, perseguía un obxectivo: que os veciños da cidade puideran recuperar a visión nocturna do firmamento. E a min pareceume que si, que ese é o plus poético que diferencia uns proxectos dos outros. Algo así pasa con Laguna Blanca e o empeño de Douglas Tompkins en conseguir que todo o esforzo posto en demostrar que outra economía é posible, teña como obxectivo, ademais, que o resultado sexa fermoso e artístico. Que soño sería conseguir algo así para a agra de Carnota! Deixo aquí o correo de Jorge Omar e o enlace ao vídeo.

Queridos Chisco y Maribel: Les paso un link que los sorprenderá. Se trata de un filántropo estadounidense que se llama Douglas Tompkins. Llego hace unos 15 años a este país y es un enamorado de la vida silvestre, pero también es uno de los operadores de Wall Street ya que su poderosa compañía de venta de ropa Sky, tiene fuertes operaciones bursátiles.

Como filántropo y conservacionista, estuve varias veces dialogando con este notable personaje. Ya forma parte de nosotros.

Su gran sueño que ya lo esta concretando, no solo es recuperar enormes espacios para la vida silvestre sino crear LA NUEVA ECONOMIA.

¿De qué se trata..? De cambiar la forma en que producimos alimentos en el mundo actual.

Las actuales prácticas depredadoras de la agricultura industrial a gran escala y de sus recursos están acelerando la eliminación integra de ecosistemas naturales, especies y modificando el clima.

La Nueva Economía, plantea otras prácticas que les sugiero vean en detenimiento en este precioso documental:

CARTA A FELIPE VI, REI

Decidín escribirlle unha carta ao Rei. Sentín a necesidade de facelo logo de ler o seu discurso na entrega dos Premios Príncipe de Asturias deste ano. Mandeina certificada o día 3 e foi recibida na Zarzuela o día 6.

Creo no que lle digo. Non se pode xogar gratuitamente coas palabras. Penso que parte da situación de deterioro da vida social que vivimos, ten a súa orixe na contaminación da linguaxe, no emprego espurio das palabras por parte dos que exercen e ostentan cargos públicos e poder. As palabras cargadas de significados falsos ou equívocos, e baleiras de contido, forman parte da salmodia do cotián e rematan por anestesiar e por xustificar discursos ambiguos sobre asuntos como a corrupción, pero tamén, sobre a falta de satisfacción ás vítimas da represión franquista. Xa no lo advertiu José Ángel Valente, quen no Diario anónimo, que recolle as súas reflexións ata os instantes finais, escribía: … el lenguaje está confiscado: forma parte o es la base de un patrimonio cultural que el sistema no considera alterable. Incluso la crítica puede ser relativamente aceptada si opera con ese lenguaje patrimonial”. A vacuidade do baleiro. Algo así percibo eu nos discursos que elabora a Casa Real, tanto nos de Felipe VI, como nos de Juan Carlos I. Algo así percibo en case todos os discursos da clase política. Velaí vai a carta:

A FELIPE VI, REI:

Escríbolle esta carta tras a lectura do discurso pronunciado por vostede o venres 24 de outubro, na cerimonia de entrega dos premios Príncipe de Asturias. Decidín ler o discurso completo por curiosidade, tras comprobar que os tres medios escritos aos que tiven acceso o sábado 25, reproducían con exactitude unha serie de frases que recollo a continuación.

Debo dicir, antes de nada, e por non enganar a ninguén, que son republicano, tanto por pensamento como por tradición familiar. Non concibo ningún cargo público que ostente a representación dos cidadáns, que se exerza por herdanza e tradición e non por elección libre e democrática dos representados.

Volvendo ao seu discurso, son varias os fragmentos que destacaban os medios e que chamaron a miña atención. Asegura vostede que España é un estado social e democrático de dereito, inspirado nos principios de liberdade e igualdade, de xustiza e pluralismo. Considera que debemos coidar e favorecer a nosa vida en común e non repetir erros do pasado. Implícase ao afirmar que queremos unha España afastada da división e da discordia, de que non somos rivais os uns dos outros, senón protagonistas dun mesmo camiño e afirma que compartimos intereses e valores.

Concordo con vostede en que os españois non queremos vivir unha situación como a que fracturou a sociedade de maneira tráxica hai sete décadas, e coido que todos faremos o posible para evitala, incluso renunciando a unha parte das nosas conviccións. Porén, esas palabras sobre igualdade, xustiza, división, rivalidade, semellan baleiras diante da realidade cotián á que asistimos, cunha fractura social que aumenta cada mañá, co resultado de que a maior parte da poboación cada día é máis pobre, e a outra parte máis rica, sen que exista vocación ningunha de repartir a riqueza ou a pobreza, e de superar esa división, máis ben o contrario.

Porén, non é diso do que lle quero falar. Non é doado superar, transcorridos setenta e catro, os efectos da Guerra Civil e negalo supón, cando menos, falta de atención e de sensibilidade. Hai feridas que, malia as declaracións institucionais, aínda sangran, sen que ningún discurso poida achegar consolo nin alivio a tanta dor. Supoño que coñece o informe elaborado polo Grupo de Traballo das Nacións Unidas, que se fixo público no mes de setembro, en relación coas desaparicións forzadas cometidas durante a Guerra Civil e a ditadura, informe que chama a atención sobre a falta de colaboración de gobernos e tribunais españois, denunciando os obstáculos que o propio Estado pon aos familiares das vítimas para saber a verdade e, se é posible, recuperar os restos dos seres queridos. Aquí, os estamentos do Estado parecen agardar pola morte de familiares e testemuñas, como mellor maneira de sacarse de enriba un problema que os incomoda. É ese o estado democrático de dereito ao que se refire no seu discurso? É este o mellor xeito de garantir e revitalizar a nosa convivencia? Este é un capítulo sen pechar da nosa historia e as palabras baleiras non producen acougo nin contribúen a reparar a inxustiza.

Se de verdade cre vostede nas súas palabras, e gustaríame pensar que si, que son ditas dende a convición e dende o corazón, podería asumir este asunto como cuestión de Estado e liderar a reparación do dano, axudando aos familiares que desexen recuperar os corpos dos seres queridos, actuando diante dun goberno insensible e belixerante neste asunto. Na miña opinión, isto non suporía abandonar a posición neutral que se lle supón á Monarquía, neutralidade necesaria con respecto do que pode decidirse por canles democráticas e pola ecuación das maiorías. Pero non debera ser esta cuestión de programa partidario, nin de ideoloxía. Máis de cen mil persoas seguen enterradas en gabeas, anexos de camposantos, bosques inzados de eucaliptos e iso é así tanto en territorios que padeceron a guerra e nos que se combateu, como naqueles outros que dende o primeiro día caeron en mans dos insurrectos, como Galicia, onde a represión foi brutal, sen existir outra razón para tanta infamia que o planificado exterminio do rival.

Podería, tamén, xestionar que exista dotación nos orzamentos do Estado destinada a este fin, que axude a costear as taxas e gastos das exhumacións, evitando que teñan que ser os sindicatos de electricistas noruegueses, entre outros, os que financien esta actividade, cuestión que debería avergoñar aos representantes do Estado español. Quizais podería, incluso, destinar unha parte da asignación da Casa Real a este fin, encabezando, dese xeito, o proceso de reconciliación definitiva e amosando un xeito de ollar a historia con sabedoría, tal e como nos propón no seu discurso. De facelo, se cadra, un día espertamos e descubrimos que vostede é, tamén, o rei dos republicanos.

Atentamente,

CORTÁZAR SONGS: JAMILA PUROFILIN

A miña amiga, a cantante cubana residente en Galicia, Jamila Purofilin, protagoniza este curtametraxe documental, Cortázar poeta (Del lado de acá), sobre o ciclo de concertos que deu en Bos Aires no verán, dentro das celebracións do ano de Cortázar e ao fío do seu disco Cortázar Songs. O disco recolle o seu traballo musical arredor de oito poemas de Cortázar e os amaños posteriores de Paulo Lêmos. Na xira arxentina e no documental, está acompañada pola guitarra de Jorge Giuliano, quen fora guitarrista de Mercedes Sosa, entre outros grandes intérpretes arxentinos.

Jamila estará a semana que vén en Grenoble, onde participará nun simposio sobre o escritor, cunha comunicación que fala do disco, de como compuxo as cancións, do ritmo e da música que hai en cada poema e en cada parágrafo da literatura de Cortázar. Ela quería que tamén fose eu, a falar do meu, pero un vai quedando sen vacación e hai cousas que, aínda desexándoas, non poden ser.

UNHA CARTA DE AURORA BERNÁRDEZ

Para a exposición sobre Julio Cortázar que a Consellería de Cultura inaugurará para decembro, dentro do marco deste ano de centenario e celebración cortazariano, pedíronme algún material singular do que me foi dado durante o tempo de investigación e escritura de Respirar polo idioma. Onte buscando no escuro fondo do armario onde, en expresión familiar gardo “todo Cortázar”, atopei o que me pedían: un exemplar orixinal do número de Cabalgata no que Seoane e Lorenzo Varela lle publican Lejana, diario de Alina Reyes; unha carta orixinal que Cortázar escribe a Antonio Pérez Prado e que este quixo que conservase eu; pero tamén exhumei outros tesouros, en particular: a correspondencia con Aurora, con Francisco Porrúa ou con Antonio Pérez Prado. Quixera ir compartindo algunhas das cousas fermosas que estes me agasallaron nas súas cartas. Empezo hoxe por Aurora.

A relación con Aurora Bernárdez afirmouse e medrou a través de conversacións telefónicas, ata a viaxe a París, que fixen coa miña nai. Ela nunca estivera alá e facíalle ilusión, así que convideina a vir. Alá fomos os dous en coche, un día de outubro de 2004, acudindo a unha cita moi literaria con Aurora, que conto na introdución dos dous libros: Respirar polo idioma e O soño galego de Julio Cortázar. A amizade con ela afirmouse logo na correspondencia, onde Aurora foi orientando algunhas das cousas que eu non era quen de me explicar correctamente, en relación con ela e con Cortázar, ou das que non atopaba información precisa na investigación na que me mergullei para escribir o libro, os libros. Finalmente, antes de enviar a versión, presuntamente definitiva, de Respirar polo idioma á editorial Linteo, imprimín e encadernei dúas copias do arquivo informático, unha para Aurora e outra para Paco Porrúa. Esta é a resposta de Aurora, que quero compartir hoxe, porque sendo carta breve, representa moi ben como era.

Aurora gustaba das camelias, supoño que tamén das rosas, porque nunha tarxeta que me enviou representa unha rosa, en interpretación do artista belga Paul Cauchie, para quen a rosa era símbolo da alma, do corazón e do amor. Pero tamén as camelias eran do gusto dela. Noutra carta dime que ten unha na fiestra, polo que pode imaxinar as que eu lle describo da casa familiar de Dacón, en Maside, e das que lle mando unha fotografía; a casa onde vivía a súa madriña, tamén Aurora, a muller que xogaba á baralla cos homes e da que sempre gardou unha lembranza singular. Esta camelia, en tempo de outono, é para ela.