ELENA PONIATOWSKA EN RESISTENCIA

Son varias as entradas deste blog que teñen como referencia a Elena Poniatowska. Penso que entre todas poden axudar a comprender o carácter e a dimensión da xornalista e escritora mexicana, unha das cronistas que mellor expresan o que acontece no seu país. Xa teño falado da admiración que sinto por ela, tanto polo que escribe e como escribe, como pola súa actitude sempre firme e valorosa na defensa da xustiza e da liberdade, aínda agora, superados os oitenta anos.

O seu retrato, con reflectir no espello, foi tomada por Maribel na súa casa de D.F., un día de 2010 no que nos convidou a xantar. Tamén é daquel día esta outra foto que Maribel insiste en que poña, non porque estea eu, senón polo coxín que teño entre as mans, algo moi querido de Elena e que expresa o seu compromiso coas mulleres mexicanas, vítimas principais de todas as violencias que padece o país. O coxín foi feito por mulleres maltratadas e de entre todos os obxectos que adornan o salón, ela refírese a el con especial orgullo. O lema escrito na parte superior di: Viva las mujeres en resistencia. 

Onte foi investida doutora Honoris Causa pola Universidade Complutense de Madrid. O seu discurso estivo centrado no significado e no valor de internet e das redes sociais, pero non por iso deixou de falar do que acontece no seu México, que tanto lle doe. Recibín esta crónica de Alejandro Gutiérrez, publicada pola revista dixital Mexileaks, á que tamén me teño referido outras veces. Como non estiven alí, para escribir a miña, quero compartila:

MADRID (apro).- La escritora y periodista mexicana Elena Poniatowska fue investida con el doctorado Honoris causa por la Universidad Complutense de Madrid, en un acto solemne en el que reflexionó sobre la revolución de Internet y las redes sociales, y el peso de éstas en la vida cotidiana, el periodismo y la política.

La autora de La noche de Tlatelolco destacó que el internet y las redes sociales “son un arma de doble filo, porque puede ser una maravilla, pero también pueden enajenar”, principalmente a los adolescentes.

Una “generación de jóvenes que caminan con la cabeza baja y la mirada perdida en una pantalla”, con los “ojos atornillados en su móvil”, que el escritor Fabrizio Mejía Madrid describió como que esa “comunicación instantánea es nuestro nuevo autismo”, dijo.

Poniatowska también reconoció el impacto que eso provoca en el periodismo escrito, debido a la inmediatez de la información en internet y su reproducción en la redes sociales, pero también cómo éstas se convirtieron en una lupa para los dirigentes políticos, de quienes, dijo, necesitan “menos face y más book”.

La escritora señaló que la información en internet y las redes sociales “ha desbancado a los periódicos”, al grado que “los quioscos en México están en vías de extinción”.

Luego dedicó un espacio a homenajear al periodismo independiente de México, recordando el reciente fallecimiento del fundador de la revista Proceso, Julio Scherer García, hecho que, subrayó, se convirtió en un acontecimiento nacional. También mencionó a la periodista Carmen Aristegui y al diario La Jornada.

“Ahora la muerte de uno de los principales opositores del gobierno (mexicano), el fundador del semanario Proceso, Julio Scherer García, el pasado 7 de enero, se convirtió en un acontecimiento nacional, a pesar de que la familia Scherer exigió total discreción. A pesar de que Julio ni siquiera tenía cuenta en Twitter, ni en Facebook”.

En este sentido, reconoció que herramientas como Twitter y Facebook propician que el reportero cibernético reemplace al viejo reportero de tinta y papel.

Poniatowska llamó a reflexionar sobre el tiempo que le dedicamos a internet y las redes sociales, y habría que tener opiniones de los especialistas, apuntó.

En esta revisión se cuestionó sobre el tiempo que un joven puede pasar en la red al día y cuánto de ello puede retener en la memoria, y sobre la importancia de la lectura de libros como Don Quijote de la Mancha, la Biblia o El Principito. “¿Somos más inteligentes desde que ponemos a freír nuestros sesos en internet?”. Ahora los jóvenes, añadió, “están más tiempo pegados a la pantalla de un teléfono que a cualquier libro impreso”.

Por otro lado, hizo un amplio repaso sobre las movilizaciones ciudadanas que se han convocado a través de los teléfonos inteligentes o las tabletas para protestar en contra de acciones del gobierno, o masacres como la de Ayotzinapa, donde 43 estudiantes normalistas fueron desaparecidos hace poco más de cuatro meses.

Elena Poniatowska fue investida con el título doctor Honoris causa por el rector de la UCM, José Carrillo, y en el decreto que le concedió este grado se destacaron sus méritos alcanzados en “su brillante carrera periodística” y su dilatada obra literaria que retrata la realidad mexicana.

Enalteció también el “compromiso social” de la escritora con los más desfavorecidos, los pobres, los indígenas y los que más sufren, así como con los jóvenes, por lo que es un modelo para las nuevas generaciones.

La académica Rocío Oviedo Pérez de Tudela resaltó la constancia de la galardonada en el periodismo y subrayó que “Elena Poniatowska es la voz más autorizada para defender a los estudiantes de Ayotzinapa, para denunciar el genocidio que está ocurriendo en Guerrero”.

Esta última imaxe corresponde ao acto de entrega do premio Escritora Galega Universal, que lle outorgou, no ano 2009, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) e figura no arquivo da asociación. Con ela estamos: o seu fillo Luís; Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da Asociación e eu.

Lembrar, como remate, que a editorial Trifolium ofrece no seu catálogo varios títulos seus, algúns traducidos ao galego:

– Métase mi prieta entre el durmiente y el silbatazo

– Benquerido Diego, abrázate Quiela

– Lilus Kikus (infantil)

E que a editorial Galaxia, no ano 2009, publicaba A filla do filósofo, conxunto de dez relatos traducidos ao galego por cinco escritoras e cinco escritores do país.

Advertisement

CON CORTÁZAR EN PONTEVEDRA

Onte estiven con Juan de la Colina no museo de Pontevedra. El co seu documental cortAZARgalicia, e eu co libro publicado pola editorial Linteo: O soño galego de Julio Cortázar. Xuntos, Juan e máis eu, ofrecemos un produto patrocinado pola Secretaría Xeral de Cultura, que ten a Cortázar e a Aurora Bernárdez, como referencias.

Antes do inicio do acto, paseando as rúas coa miña amiga Malores, preguntábame se Aurora e el estarían alí, en Pontevedra, nas viaxes a Galicia dos anos 1956 e 1957.

Pouco sabemos do que fixeron cando andiveron por aquí. Viñeron en tren, con dificultades para se desprazar. Da viaxe primeira sabemos que estiveron en Santiago de Compostela, onde chegarían procedentes de Salamanca, e que tomaron un tren en Vigo para marchar. Que aconteceu polo medio?. Eu pregunteille a Aurora se Cortázar estivo con ela en Lago, a parroquia de Maside de onde era orixinaria a familia dela, onde foi acristianada, malia nacer en Bos Aires, e onde pasou os primeiro anos da infancia. Aurora respondeume que non.

Eu non creo que parasen en Redondela e en Ourense, aínda que Julio fala deses dous lugares na carta que escribe a Eduardo Jonquiéres. Penso que os cita porque os ve dende o tren, de paso, pero esa é a miña opinión, discutible.

Na segunda viaxe paran en Lourido, Nigrán, ao sur de Vigo. Supoño que irían a Bayona, que subirían ao Monte Ferro, que pasearían pola Ramallosa. Creo que foron a Vigo en tranvía, non só para tomar o tren do regreso, senón algunha vez máis. Aurora contoume que unha impresión que Cortázar tiña era que en Galicia había moi poucas librarías e esa impresión penso que non estaba limitada a unha soa cidade. Pero non sei se chegarían a Pontevedra. Cortázar, nunha carta previa a Jean Bernabé, anuncia a intención de vir e de visitar as cidades e as rías. Que cidades? Que rías? Non llo preguntei así, expresamente, a Aurora, e xa o lamento, así que deberei esperar para sabelo, por se entre os seus papeis aparece algún diario de entón, un caderno con anotacións, calquera cousa que nos dea algo máis de luz arredor disto. Dende logo, as cartas que coñecemos desta segunda viaxe, escritas todas dende Lourido, nada nos desvelan ao respecto.

A primeira imaxe, na que estou con Juan de la Colina,  foi tomada por Antón Sobral. As outras dúas por Malores Villanueva. Na segunda vese un retrato de Cortázar barbado, feito por Luís Seoane, moitos anos antes de que Cortázar tivese barba de seu.

CAMIÑOS DA TERRA, CAMIÑOS DO MAR

o camiño

é  en si

o seu propio fin

Eva Veiga (A distancia do tambor)

Presentouse onte, na Deputación Provincial, o libro El Camino Inglés, variante de acceso a Compostela, que seguían os que arribaban aos portos de Ferrol ou da Coruña, procedentes dos países do norte. Este é un dos elementos de promoción que a Deputación leva hoxe a Fitur. Participo nel cun texto sobre a igrexa de Santiago. Eu escribín o texto en galego. Penso que as dúas versión que hoxe se ofrecerán na feira de turismo recollen as traducións ao castelán e ao inglés.

Deixo aquí o que eu escribín, por se a alguén lle interesa ou gusta da súa lectura. Titúlase: Camiños da terra, camiños do mar. Vai precedido dunha cita de Eva Veiga:

o camiño

é  en si

o seu propio fin

Eva Veiga (A distancia do tambor)

Quen inicie na Coruña a peregrinación a Santiago, debe saber que non obterá a Compostela. O percorrido non chega aos cen quilómetros. Pero non lle importará, nin sentirá mágoa, porque este é un camiño que se transita nun dobre senso, cara adiante, tendo como destino o campo das estrelas e as torres do Obradoiro, e cara atrás, sentindo como as ondas baten contra os pasos marcando o seu ritmo, percibindo como o vento mareiro deixa a pegada do salitre sobre o chan xa pisado e trae ecos de linguas estrañas, que xa nos confesionarios da catedral compostelá anunciaban en latín a posibilidade de confesar en lingua ánglica, germánica ou escandinavia. Si, de escuma e argazo, pero tamén de saga e de canción, velaí o pulo que anima esta singradura.  Ao cabo, o viaxeiro sabe que non importa tanto a lonxitude do itinerario como a distancia en si. Porque é a distancia a que nos aproxima, a que permite o encontro, a emoción, o tránsito, a sucesión das xornadas polos camiños do mundo e do corazón.

É esta unha das pólas do denominado Camiño Inglés; vía que se inicia nos soños oceánicos, no limiar do frío, nas illas e penínsulas do setentrión, como aquela que Ith creu ver dende o alto da Torre, a que conquistaron os fillos de Mil; bañadas polo mar que cantou o bardo Amirgin, o primeiro dos poetas irlandeses, nacido aquí, no que sería Portus Magnus Artabrorun: Eu invoco a nobre Irlanda/ o leste da gran praia do fértil mar. Esta vía de acceso a Compostela ten dúas gallas asimétricas que conflúen no Hospital de Bruma, a de Ferrol, máis longa, e a da Coruña, portos ambos que franqueaban o mar Ártabro e aos que chegaban os peregrinos navegantes.

Na Coruña o lugar axeitado para iniciar o Camiño será o adro da igrexa de Santiago, no corazón da Cidade Vella, preto da rúa das Damas e da casa na que viviu Rosalía de Castro. Cidade civil, “República”, dicíanlle. O poder exercíase nela en nome do rei e non da igrexa. No adro deste templo reuníase o concello nos días medievais, dándolle ao burgo carácter liberal, antes de que a palabra atopase significado e posición nos dicionarios.

A igrexa de Santiago foi construída na segunda metade do século XII, sobre a que fora capela do gremio dos xastres, o que explicaría as tesoiras gravadas nalgún dos perpiaños. É, pois, a máis antiga da cidade, lugar de enterramento, como acredita a colección de lousas hoxe ocultas baixo o sollado. Non foi este o templo edificado polos mareantes coruñeses, privilexio que corresponde á Colexiata de Santa María, porén, e como respondendo ao carácter atlántico do Camiño que nel se inicia, hai moito mar no seu interior.

No muro da escaleira que accede ao coro apréciase un gravado que amosa un home gobernando unha embarcación, ao tempo que semella turrar dun aparello. Pescador ou peregrino? Pescadores no mar de Galilea eran os fillos de Zebedeo, aos que chama Xesús cando amañaban as redes na barca do pai. Chámaos para seren pescadores de homes e van. Acaso é esa a razón da inscrición ou quizais non, se cadra só indica que era polo mar por onde viñan os chegados de lonxe, das terras afastadas do xeo: Islandia, Noruega, Suecia ou Dinamarca, e tamén das illas e reinos máis ao sur: Irlanda, Inglaterra, Escocia ou Gales, todos atraídos por un nome, Jacosbusland, a terra de Xacobe. Para moitos Galicia foi a fin da terra, o límite e confín. Para eles, xente do norte, era o comezo do mundo, a primeira costa que atopaban cando navegaban cara o sur.

No interior do templo descubrimos ménsulas con forma de cuncha de vieira, a proba que acreditaba o cumprimento do soño, nos días nos que non había parroquias que marcasen con selo a Compostela. Pero a fantasía e o sorriso están no púlpito, que amosa unha alegoría da peregrinación e, sustentándoo nun abrazo a xeito de columna, sereas e homes mariños.

Non sabemos se estas sereas teñen embigo. O do embigo nas sereas era asunto que moito preocupaba a Álvaro Cunqueiro, sobre todo porque, de non ter, o escritor non lle atopaba  explicación ao misterio de procrear. Venadita, que namora ao Simbad da súa novela nas illas Molucas, non tiña e admirábase do que o mariño lucía no ventre, xogando a meter nel o dedo e atrevéndose, un día, a alumealo cun bico.

Dos homes mariños escribiu o cardeal Jerónimo del Hoyo no libro Memorias del Arzobispado de Santiago, título tan acaído para nós. Di nel que os mariñeiros do Parrote, cando ían pescar, atopaban homes mariños cos que mantiñan relación de amizade. Estes seres, que gozaban xogando coas ondas do Orzán, achegábanse aos barcos. Afirma o cardeal que a súa presenza anunciaba boa pesca e que gustaban do pan. O pan dos viaxeiros peregrinos, que acaso os atopaban mar afora, entre os salseiros, cando arribaban ao litoral de Galicia. Neles pensa Xurxo Souto cando berra: Medre o mar!!! A eles refírese a cantiga atribuida a un enigmático trobador, Martín Anes Marinho: Os homes mariños com’o que eu son/ choramos escamas de Poseidón.

Antes de partir, o camiñante poderá percorrer o templo de vagar e reparar no catálogo de imaxes e aras romanas que as sustentan, lembranza dun imperio que tamén chegou por mar. Imaxes hai da Virxe, como a do leite e esa outra, nun arco da capela situada na ábsida dereita e vinculada coa luz, de orixe incógnita que algúns sitúan nos albores do século VIII. Pero sobre todas, eu que tamén fun peregrino, a que prefiro, é a románica de Iacobus Maior, tan grande e sosegada, semellando descansar, que conserva a policromía nos pregues do manto. Dáme a min que acaso contempla o mundo con aceno conciso e soñador, quizais lembrando a Lupa, a raíña que gobernaba a Gallaecia nos días da súa predicación.

(Xullo 2014)

 

 

 

ALI ALI E AS MULLERES LIBRES

Había moito que non vía a Ali Ali. Mudou de casa para a zona da Gaiteira e ten que coidar da súa filla Amal, conciliando co horario laboral de Pina. Mantén o estudio preto da nosa casa, pero pinta a deshoras. Vímonos o pasado venres, logo dunha mesa redonda sobre gravado e estampa organizado pola galería Monty, e na que participaba el.

Da galería saímos xuntos el, Maribel, Inma Doval e eu. Entramos nun dos bares clásicos do Monte Alto, El Huevito, na rúa San Xoán. Falamos moito compartindo mesa. El amosounos o seu último cadro, este que se ve a continuación, con meixengra na man dereita da muller. A min a súa pintura paréceme marabillosa, esa explosión de cor, a construción de arquitecturas e de mundos máxicos e somnámbulos, a expresión das mulleres, os animais. Hai algo que vén dende o eco das Mil e unha noites, tradición cultural que se nutre de moitos pobos e de moitos séculos. Pero tamén percibo algo moi moderno, sobre todo nun pintor que provén do mundo árabe coma el, porque sempre propón unha muller libre e dona de si.

Pero o que realmente me impresionou da noite, foi escoitarlle falar da situación que vive a súa familia na aldea onde el naceu. A aldea e a provincia están hoxe dentro do territorio que pertence ao estado islámico. Cada día sofren os bombardeos de avións norteamericanos, supoñemos que non tripulados. As bombas caen, sen discriminar demasiado, sobre os lugares nos que previsiblemente acampan e se organizan as milicias do novo estado creado sobre parte dos territorios de Siria e Iraq, pero que pode ser a leira dunha familia de calquera das aldeas. O irmán de Ali Ali quixo escapar coa súa familia, pero non chegaron a ningures e regresaron, tentando procurar amparo das bombas occidentais.

Conta Ali Ali que o outro día, a súa cuñada saíu da casa para ir a da sogra que queda á beira. Foi coa cara sen cubrir, tal e como viviu sempre. Por iso o seu home foi condenado a cincuenta vergallazos e dous días de prisión.

O cuñado de Ali Ali foi sorprendido fumando na rúa. Detido, recibiu oitenta zorregadas e pasou na cadea tres días.

Ali Ali móvese con dificultade pola complexa xeografía da política internacional. O seu país hoxe é un taboleiro de intereses contraditorios. Está, por unha banda, o que resta do exército de liberación, primeiro alimentado por occidente e agora abandonado e case aniquilado. O réxime de Bashar el Asad, logo dunhas eleccións imposibles, reivindica a súa legalidade pola forza; foi el quen armou en principio ao exército do Estado Islámico que agora combate. Este novo modelo de estado ocupa territorios ricos en pozos de petróleo e impón a súa lei: cruxificións, decapitacións, flaxelacións. E está, logo, o exército da xente que loita para si, organizado en milicias entre as que destacan esas que agrupa ás mulleres kurdas, con tanto protagonismo na liberación da cidade de Kobani.

Ali Ali cre na súa cultura de orixe, valora a liberdade, renega das intervencións de occidente en cada país do medio oriente, lamenta a realidade do novo estado islámico, alimentado polo réxime sirio e agora inimigo común. Nada é doado nesa tolemia. Escoitándoo falar pensaba en min. Que faría de me ver nunha situación como a súa? Como a de Ali Ali, digo, xa non como a do seu irmán ou o seu cuñado. Paréceme imposible manter o equilibrio e a lucidez nesta situación. Admiro entón, moito máis, as mulleres dos seus cadros, tan libres, tan vitais, tan namoradas da vida. Penso que así serán os milleiros de mulleres que decidiron loitar para si, nas brigadas de protección da xente, e lamento que tanto esforzo, tanta enerxía, tanto corazón, teñan que ser sacrificados na guerra e non disfrutados na paz. Ali Ali está con elas e, cada día, el pinta para esa paz das mulleres libres.

NO ESTUDIO DO PINTOR XULIO GARCÍA RIVAS

A semana pasada visitamos o estudio de Xulio García Rivas. Digo visitamos, porque alá fomos Maribel e máis eu e dela, claro, son estas fotografías. Nestes últimos meses foron moitos os vínculos que fixeron que os nosos pasos se cruzasen cos de Xulio: amizades compartidas, como Sole Pita, Pedro Ávila Durán ou Antonio García Teijeiro, os espazos e actos aos que acudimos, ou o feito de seren cuñados el, Fernando Alonso Romero e María Castroviejo.

Ascendemos con ánimo, pero sen présa, os cinco andares sen ascensor, que levan ata a atalaia onde nos agarda un mundo, o mundo, diría eu. Pedíranos ir cedo pola luz, quería que vísemos a terraza e o seu ámbito. Polos cadros o da luz do día daba igual, porque el pinta con luz artificial. Tamén os pintores poderían clasificarse así, nos di cando chegamos: os que só pintan con luz natural e os que sempre o fan con luz artificial. El pertence ao segundo grupo.

Son cativos os espazos do estudio e, malia isto, os cadros dan sensación de infinito, pero tamén están transcendidos de luz, aínda os máis escuros, malia ser pintados con luz artificial.

Xulio vainos amosando as obras que levará á exposición no pazo da cultura de Carballo o día 29 de xaneiro; tamén algúns dos que colgará na galería Atlántica da Coruña no verán. Variados formatos, diversas técnicas e múltiples sensacións. Transitamos por xardíns orientais, escoitamos cantar os xílgaros, contemplamos o voar das andoriñas, paseamos pola beira dun río, sentamos na beirada a contemplar unha treboada na Costa da Morte. O mundo de Xulio é a emoción, pero tamén a auga, a que emprega e destila nos seus cadros e a que suxire, auga que flúe, fertilidade, orixe.

Admiro o centro baleiro deses cadros compostos en tons brancos, grises e negros. Lémbranme a Valente e así llo digo, invocando o texto “Segunda variación en lo oblicuo” incluído no libro El fin de la edad de plata, que fala do emperador e pintor Hui-Tsung: ni el ave ni la flor pueden ser centro, sino tan sólo indicación del centro o guía del ojo que los mira para alcanzar la forma no visible en que el ave y la flor no están inscritos.

Paisaxe para Courbet

Discrepamos sobre o que evocamos cada un diante de Paisaxe para Courbet, cadro de gran formato, acrílico sobre madeira, ao que el deu forma a partir dunha paisaxe que cruza cada día, baixando cara Arteixo pola autoestrada de Carballo. Eu dígolle que en min suxire unha paisaxe africana e agora, escribindo isto, podo engadir que nel recoñecín as paisaxes que a miña imaxinación ía construíndo cando lía O caderno dourado de Doris Lessing, en concreto, a parte que recrea a historia de Anna Wulf en Rodesia, durante a Segunda Guerra Mundial. Amósanos, tamén, a primeira saba que pintou, como sen querer, e que foi fonte dun novo proxecto que reúne, xa, catorce obras elaboradas sobre este soporte.

Escribín eu un poema para o catálogo da exposición de Carballo, que lerei alí, o día 29, na inauguración. Escribino antes de ver os cadros que alumearán a sala e, malia iso, penso que agora, vistos todos, non cambiaría un só verso, porque Xulio é pintor capaz de dar xeito, coas súas propostas, ao soño ou á emoción do espectador, xerándose un fluído e producíndose unha transferencia emotiva que adquire a condición de potencia creadora para quen pinta e para quen mira. Este é o poema:

SON

                   A Xulio García Rivas

Son e non son

lombos de balea,

perfil de trebón,

flor que treme apenas

suspendida do baleiro das furnas.

Son e non son

presaxios, alento de ardentía,

saloucos dun océano

que cada día agoniza

no ronsel do crepúsculo.

Son e non son

preludios, esquecidas lembranzas

no alboio dos días,

canto de xílgaros

que ascende na hora enfebrecida

dunha mañá de agoiros.

Son e non son

ollos de vento que agarima a caluga

do pintor que espreita

dende a atalaia dos versos

e dos soños.

Son e non son

a luada que emerxe do corazón alado,

nimbos que medran

nos ángulos do infindo,

nese lugar escuro

onde o sol se derrama

para nacer de novo

nun albor sen sombra.

Son e non son

esa ansia común de beleza

e harmonía, a música das augas,

o devezo feliz dun instante sen tempo.

Son o compás do silencio,

o sorriso de Xulio, o equilibro sutil

do que nos é entregado.

Son o que eu poida sentir,

chuvia nos meus gromos,

nunha aperta de luz.

ALEXANDRE NERIUM

Recibo estes días unha publicación que envía e asina o meu amigo, o poeta fisterrán Alexandre Nerium (Nocturnidade do sal, Vogar de couse) titulada Detrás da néboa o felo. Trátase dunha colección de poemas nos que Alexandre, a proposta do escritor e etnógrafo de Coles (Ourense), Emilio Araúxo, tende unha ponte ou un vínculo poético entre o seu mar de Fisterra, o mar de Fóra, ese mar que navegou e que tan ben coñece, e o entroido do val de Maceda, tomando como referencia a figura do felo, o personaxe que tanto nos lembra a outros da provincia ourensá, como peliqueiros e cigarróns.

Detrás da néboa o felo: abica o medo

escorrentando a ingravidez do día.

Novamente outro abismo, outra derrota:

cabelos de muller feitos sedelas

sentindo do ollomol a súa trabada.

Emilio Araúxo foille enviando fotografías do entroido, non as imaxes dun turista, senón instantáneas tomadas coa visión do etnógrafo, que humanizan as figuras da celebración, tan distantes e alleas cando a vemos correndo polas pistas e corredoiras, pero tan próximas cando as observamos no momento de ser vestir, no abrazo, na espera, no descanso. Consegue Alexandre un efecto fantástico nos versos, ao considerar el que tamén o mar é unha máscara de salitre: A máscara do mar ten ollos gacios./ Un sorriso de furna cada tarde/ sostén na comisura o precipicio./ O acantilado desminte o que pasou ás sete vagas. 

A colección de poemas remata cun soneto titulado Cinza, arte na que Alexandre é experto (poña cada un o fin de estrofa seguindo a clásica secuencia de versos 4/4/3/3, os catorce que pide Violante):

Arrostra o mar a máscara do día

cun xesto azul de clara escuridade.

A chuvia entre as pupilas, a saudade

levemente marfil xunta a avreguía.

Rosma o solpor febril, queda utopía

ancorada na cinza: exhausta idade

que se perde mordaz na inmensidade,

que se agocha baleira na ardentía. 

O mar esculca o vendaval vizoso.

co paraugas de man baila inconsciente.

Do chocallo a harmonía, o seu saloma. 

Simplemente vivir, grisáceo aroma,

requente sabor doce, aínda se sente

disfrazarse en Maceda o mar vidroso. 

Xa outras veces teño falado aquí de Alexandre Nerium, o poeta mariñeiro, o cabaleiro de mar, no seu día presidente do batallón da Costa da Morte, hoxe guía excepcional do centro de interpretación da pesca situado no Castelo de San Carlos de Fisterra, lugar de visita obrigada, tanto polo que amosa como, sobre todo, por quen o amosa, que o guía tamén é patrimonio.

Xeiteira de Lira. Maribel Longueira

Alí el explica como son as artes de pesca dese mar que se estende ao norte e ao sur do Promontorio Nerium, entre elas o xeito, unha das máis antiga e máis selectiva das nosas artes, exclusiva da sardiña e que deu unha embarcación tan fermosa como a xeiteira, amais de ditos e cantigas. Por iso, aínda co temor pola alarma recente da prohibición das redes de deriva, incluido o xeito, sen ter en conta as súas particularidades que a fan singular, e aliviados sabendo que acaso ese temor quede en nada, escoitamos a voz de Alexandre explicando que é o xeito para o programa Vivir o mar da CRTVG. Aquí queda este enlace ao blog de Miro Villar, As crebas, un dos vinculados a este, onde quen o desexe pode escoitar a Alexandre, quen remata con ese poema seu, tan fermoso, que se inicia co verso: O xeito faise ao mar sen despedida.

ANITA EKBERG

Tardei moito tempo en saber que a muller que de maneira difusa formaba parte da miña primeira lembranza de vida, era a mesma que me cativou logo, sendo adolescente, cando vin La dolce vita, de Federico Fellini. Nesta película, ela comparte reparto e historia  con Marcello Mastroianni. Quizais esta foi vista nalgunha sesión do Cine Club Padre Feijoo de Ourense, ala polos anos 1972 ou 73.

Pero a primeira visión era de moi atrás. Acaso con catro anos, non podería concretar en cal dos cines que traballou meu pai, se no Xesteira ou no Yago, sei que vin cun só ollo, por un burato practicado por el no peitoril do palco e sentado no chan, unha película na que dous homes e un can, un gran danés de cor marrón, viaxan nun descapotable vermello na procura dunha muller. Dúas eran as lembranzas que perviviron. Nunha, dous homes viaxan no descapotable e entran nun túnel, un deles conduce, o outro vai á beira e o can vai detrás. Cando saen, é o can quen conduce. A memoria mesturou dúas secuencias, porque o can si chega a conducir o coche, pero non nese momento. A outra lembranza é dos homes e o can, xa no seu destino, acompañados dunha muller loira vestida de branco. Esa muller era Anita Ekberg.

Co tempo fun sabendo que a película era Loco por Anita, título español, que en versión orixinal era Hollywood or bust, interpretada por Jerry Lewis, Dean Martin e Anita Ekberg e dirixida por Frank Tashlin en 1956. Hai anos, unha amiga portuguesa, ao saber esta miña historia, agasalloume cun vídeo coa versión en francés: Un vrai cinglé de cinéma. Por entón, descubrín tamén, que foi a última das películas que fixeron xuntos J. Lewis e D. Martin e que era anterior, en 4 anos, á de Fellini, que é do ano 1960.

Hai tempo, buscando información da miña Anita en internet, fíxome graza atopar unha referencia na que alguén ligaba os nomes dos actores cos personaxes: Jerry Lewis como Malcolm Smith; Dean Martin como Steve Wiley; Gran danés como Mr. Bascom; Anita Ekberg como ela mesma. Precisa a anotación, iso si, porque Anita, na película, só fai de si mesma.

Agora o meu amigo Francesc Torres rescata esta imaxe, tan afastada daquela primeira lembranza miña, pero tan fermosa. El escribiu ao pé: Marcello, come here! La muerte es una cabronada, por más sentido que le dé a la vida. Se ha ido Anita Ekberg.

A NOITE BRANCA EN RUSO

Xa está editada en ruso a novela A noite branca, que dá nome a esta bitácora. O traballo de tradución correu a cargo de Elena Zernova e cónstame que foi un traballo intenso, que requeriu esforzo e, polo que falei con ela, seguramente nalgunhas pasaxes mellorase o texto orixinal. A editorial é nestorbook.ru. A Elena e á editorial debo agradecer esta alegría.

Aínda non teño o libro, o obxecto físico, non o podo tocar, pero onte conseguín esta mostra escaneada do traballo editorial: cuberta, créditos e o inicio do capítulo VII.

Resulta curioso ver un texto propio posto nunha lingua tan diferente. Xa me aconteceu cando publicaron ao éuscaro a aventura de Suso Espada: Istambul e o cabaliño de ouro. A sensación de desconcerto, e tamén de emoción, aumentou ao ter na man o texto en árabe do conto ilustrado polo pintor sirio Ali Ali, Suleiman e Salúa. Nesta versión rusa de A noite branca, si chego a discernir o meu nome nos créditos, pero aí remata todo. Paréceme ben esa dobre páxina de créditos, na que figura edicións Xerais, a editorial que apostou polo texto, así como o ano daquela primeira edición.

Gustaríame poder manter algunha comunicación cun lector ruso da novela, pero non sei se será posible. Aquel é mundo moi afastado de nós, ou nós deles, e está, tamén, a dificultade lingüística. Mentres, velaí vai a novela, transitando os seus carreiros polo mundo, agardando por unha editorial que se decida a publicar a versión en castelán, que tradución hai, feita por Carlos Airas. Se algún lector deste blog sabe dalgunha posibilidade, moito lle agradecería me facilitase a información e me indicase o camiño.

A tradución contou co apoio da Secretaría Xeral de Cultura, da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, concedendo a axuda solicitada pola editorial nestorbook.ru, na convocatoria anual de axudas á tradución do ano 2013.

XOSÉ FERNÁNDEZ FERREIRO

Estes días pasei bastantes horas co meu amigo, o escritor Pepe Fernández Ferreiro, nacido en Espartedo, concello de Nogueira de Ramuín en 1931. Coincidiu, tamén, que sabendo destes nosos encontros, algunhas persoas me falaron del. En concreto, Xacobe comentoume que seu foi, quizais, o primeiro libro en galego que mercou, aquel Morrer en Castrelo de Miño, mítico para moitos de nós. Xacobe lembraba a impresión que lle causou, non só pola historia que contaba, senón tamén polo xeito duro de narrar. María Tilve, pola súa banda, preguntoume, cal era o seu último libro. Respondinlle que Tempo de centeo, e ela comentoume que o buscaría e lería, porque era un escritor que lle gustaba moito e do que lera case toda a obra publicada. 

Conteille estes comentarios a Pepe e sorriu, cunha certa indiferenza, pero tamén con orgullo, porque a un escritor, e el é escritor de raza, sempre lle gusta saber o que pensan os lectores dos seus libros.

Pepe recoñece a débeda coa literatura americana, nese punto de dureza do que falaba Xacobe, en concreto, cando llo dixen, Pepe exclamou: Hemingway! Si, co premio Nobel americano compartiu oficio de xornalista e o gusto pola novela, pero tamén un certo xeito de narrar. Sobre os oficios de xornalista e de escritor, versou o seu discurso de entrada na Real Academia Galega.

Eu sempre considerei a Pepe como escritor bidueiro. O bidueiro é das primeiras árbores que ocupan os espazos máis castigados da fraga, logo dun lume ou dunha escorrentía, por exemplo. Os bidueiros sosteñen a terra e enriquecen o chan, facendo posible que alí medren outras especies, se cadra de máis porte, de máis prestixio social, pero non máis importantes. Fernández Ferreiro, con libros como A morte de Frank González, Morrer en Castrelo de Miño, A saga dun afiador, enriqueceu o corpo de lectores do galego e axudou a que sobre a súa obra se construíse outra, porque sabemos que a literatura é coma un castelo de naipes, arquitectura sutil na que unhas pezas sosteñen as outras. As súas achegas posteriores foron moi importantes, velaí, senón, títulos como A ceo aberto, Agosto do 36, A cidade das chuvias ou a que el considera a súa mellor novela, O minotauro.

O outro día, falando os dous sobre o feito de escribir, evocaba ese momento misterioso, e emprego a súa palabra, no que un sente que hai unha man ou un alento que impulsa a narración máis alá da propia vontade do escritor. Cando chega ese momento a novela case está feita, afirma con rotundidade.

Tamén debemos a Pepe unha parte da nosa historia, recollida no libro De xente nova a Brais Pinto, contada por el, parte fundamental do grupo ao que puxo o nome dun suposto afiador morto en Madrid en accidente de tráfico. Ata escribiu un artigo sobre isto no ABC, cousas dos narradores.

Teño o privilexio de tomar café, moitas tardes, con el e con Manuel Álvarez Torneiro, amigos entrañables dende os primeiros anos de traballo en La voz de Galicia. Paradoxalmente, Pepe, da estirpe dos grandes novelistas, iniciouse no oficio cun libro de poemas, aquel Ribeiranas do Sil de 1952.

(A foto na que estamos os dous, é de Maribel Longueira)

TENDER PONTES

En Francia hoxe, despois do mediodía, todo rematou e non rematou nada. Sete cadáveres máis, ese é o saldo provisional do día. Pero mantense a fractura, coa conivencia das partes que a alimentan, e nós, a xente de aquí e de acolá, maioritariamente aberta á convivencia, vivimos pendurando sobre o abismo e só nos queda tender pontes de esperanza.

Hai outro poema de José Ángel Valente que fala do tacto, da man que toca, e que acaso sería boa metáfora para o día de hoxe. Titúlase La luz no basta e pertence ao libro Poemas a Lázaro, o único que regresou da morte.

La luz… pero no basta;

no me basta mirar.

Porque empapado está el mirar de sueño,

contagiada la luz por el deseo,

engañados los ojos hasta el blanco

candor de la pupila.

Ojos siempre infantiles,

ávidos del engaño

sobornados por cuanto finge el aire,

dejadme con el tacto

servil y la certeza

simple de lo que toco.

No me basta mirar;

la luz no basta.

Porque he mirado en vano tantas veces,

tantas veces en vano creí ver.

Tacto que no adivina,

tacto que sabe quiero,

ganapán receloso,

zafio leal palpando,

para creer, el tenue

residuo del milagro,

Ven,

amigo, campesino

de tosca astucia, viejo

tacto, sentémonos

a la orilla del aire

propicio a la mirada.

Pero tú aquí, conmigo

-en el umbral de tanta

celeste maravilla-

con la simple certeza

de las cosas que toco

y me ofrecen su lomo

melancólico y manso

de domésticos canes.

Outra cousa, hoxe sabemos que a Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica (ARMH) recibiu o premio que outorgan os arquivos da Brigada Abraham Lincoln. A candidatura foi presentada e defendida por Manuel Rivas. O importe do premio é de 100.000 dólares ou 85.000 euros, que permitirán continuar co labor de exhumar fosas. Un milagre ou unha ponte.