SOLEDAD PENALTA, DÍA A DÍA

Levo trinta anos convivindo cunha escultura de Soledad Penalta. Trátase dunha peza que representa dous rostros que conviven en harmonía, unidos e autónomos ao tempo; cerámica refractaria, feita en barro cocido a moi alta temperatura, o que lle dá un certo ser volcánico, moi acaído á peza. Foi agasallo dela cando Maribel e eu acordamos formalizar a convivencia no rexistro civil.

Coincidimos moitas veces. Recitais, inauguracións de exposicións de pintura ou de escultura, presentacións de libros. Compartimos amigos. O sábado pasado, no centro Marcos Valcárcel da Deputación de Ourense, puiden ver a súa última proposta: Esculturas do día a día. Saín fascinado.

Soledad é señora dos materiais, da terra, do ferro e das palabras. Digo o de señora no sentido recollido polo dicionario: persoa de certas propiedades, con autoridade. Francisco González, na inauguración, referiuse a ela como a gran dama da escultura galega.

Todas as pezas da exposición, e son moitas, están feitas con material metálico, ferro e aluminio. Porén, carecen de peso, levedan ou elévanse, no sentido expresado por Gaston Bacherlard respecto da obra poética. Porque hai moito de poema na exposición, xa dende a frase que serve de marco e reflexión e que expresa a suspensión da sílaba e da palabra. Acaso por iso, case todas as esculturas xogan coas palabras. Moitas semellan ser tránsito de anxo, pegadas de luz, construídas con sentido musical.

Vin a exposición coa miña nai, quen interpretou as figuras antropomórficas recortadas e que se soldan ás formas, como flores, cousa que seguro gustará saber a Soledad.

Advertisement

POSTAL DENDE TORROX

Dende Torrox, Eva Veiga envía este poema, carta ou postal, azul que chega dende a terra do azahar e da luz ata este noso abril metido en augas. Vén como saúdo e agasallo a todos os lectores deste blog. A imaxe que vedes non acompaña o poema. Procureina en internet, pero paréceme acaída e que esta ben para ilustrar, porque hai certa relación entre ela e o que Eva conta.

Gústame moito este poema que semella inaugurar un camiño novo no seu dicir. Avanzara Eva cara unha poética núa, sen adxectivos, sen elementos superfluos, unha poética intensa, da revelación e da emoción, na que a imaxe axudaba a acadar o profundo sentido filosófico que compartía connosco.

Eva Veiga. Fotografía de Daniel Fernández Longueira

Neste (Torrox) Eva, sen prescindir do esencial e sen renunciar a nada do conseguido con tantos anos de esforzo, permite que os versos narren a historia de Dulce. Nada sobra no poema desta muller que xa quere a Eva como se fose coñecemento de anos. Nada interfire o seu fluir; todo axuda a construir o ser desa peixeira coa que mantén unha relación cotián e, ao tempo, intensa. Todo avanza cara ese final sutil, enigmático e aberto, que demanda do lector complicidade, esforzo e compromiso.

Espero que o gocedes con alegría de abril, o mes no que as plantas nacen, o mes das flores, que escribiu Rosalía.

Para Chisco Fernández Naval

 (Torrox)

a muller que vende o peixe chámase Dulce

e todo o que ten que ver con ela é azul

mesmo o seu modo de saudar abre un claro

no ceo máis gris

non limpa ben a pescada e tráela para a casa

con todas as vísceras e esas espiñas exteriores

que se cravan nas mans

pero volves ao día seguinte onda ela

porque o seu home vai cada madrugada ao mar

nun barco que os turistas mañanceiros fotografían

como se fose un souvenir das súas vacacións

Dulce advírtenos que teñamos conta da carteira

porque hai moita necesidade e xa se sabe

a desesperación

a ela entráronlle varias veces no local

pero eses non buscaban para comer

Dulce sente mágoa de min porque non teño fillos

e sei que é por iso que me escolle as mellores

                                                                   ameixas

pero hoxe a muller azul estaba tan triste

que o cheiro a mar facíase denso case insoportable

alguén ousou preguntar e ao fin ela respondeu

hai dores que che esgazan a alma

a muller grosa con bolsa de rafia engadiu

a quen a ten

daquela polo rostro de Dulce deslizáronse dúas

                                                                  bágoas

que brillaban como escamas

 

 

TERRA FRÍA

Cold cold ground, di a letra da canción de Tom Waits que Miguel Mato Fondo invoca como referencia para o título do seu novo libro Terra fría.

Onte asistín á presentación na Coruña. Con Miguel estaban Paco Souto, poeta, percebeiro e director da editorial Caldeirón; Suso Lista, tamén home de mar, actor e escritor e o profesor, cantante, escritor, e compositor César Morán. O acto, nas Portas Ártabras creadas por Felipe Senén e que son a sede da Asociación dos Amigos dos Museos de Galicia.

Este non é un libro máis. Co paso do tempo un aprende a percibir cando un libro ten algo especial, cando ten forza. Ter duende ou non telo, que dicía Federico García Lorca, de novo centro da actualidade pola publicación deses informes que falan de que confesou antes de que o matasen. Que confesou? Que amaba e que escribía versos? Foi esa confesión a que determinou o asasinato?

O libro de Miguel ten duende porque é un libro escrito dende a máis íntima e radical percepción de si e do que o rodea, sen concesións, dende a súa verdade. Libro individual e colectivo a un tempo, como son os grandes libros. Duro porque reflexiona sobre o que somos, sobre a situación na que nos atopamos, sobre a lingua, a paisaxe, sobre a derrota e sobre o frío; sobre a sombra que o envolve como nesta imaxe tomada durante o recital. Seguramente non é gratuito que o último poema do libro sexa unha elexía, que invoca a peza musical do mesmo título de Gabriel Fauré.

Díxose na presentación que seguramente este é o mellor libro de Miguel. Haberá valoracións, pero é un libro importante, xa dende a declaración inicial, que recollo aquí:

Non son un cantor ambulante. Desde a consciencia do meu destino individual e colectivo, levo en min certo carácter marxinal que me fai estraño ante o mundo. Os meus poemas deben ser a radical resposta da miña soedade creativa.

A rosa negra da derrota, da lenta agonía do idioma, a inminente chegada dos días da lenta descomposición, a desesperanza. Acaso este país non foi máis do que un soño que alentou como unha ave moribunda nos versos dos seus poetas. 

Para recitar os poemas do libro, Miguel acompañouse das músicas queridas. Janis Joplin, Waits, Fauré… por iso deixo aquí a canción Cold Cold Ground, coa que empecei:

RICARDO GÜIRALDES, O MALÓN E O GAUCHO

O domingo 5, tivemos ocasión de realizar unha excursión dende Bos Aires, xunto con Julio Veiga e Jorge Omar. O obxectivo era xantar na chacra de Cristina, José Luis e Francisco, respectivamente filla, xenro e neto de Julio, e irmá, cuñado e sobriño de Jorge Omar. Hai tres anos, José Luis e Francisco acordaron deixar a cidade, mercaron vinte hectáreas de terreo, ao norte de San Antonio de Areco, e iniciaron a aventura do engorde do polo e o cultivo da froita. A finca é fermosa, pequena para o que alí se leva, por iso é chacra e non facenda, pero está rodeada de árbores por dous lados e polo oeste mira a unha facenda grande, dedicada a pastos e colza. Periodicamente reciben os polos para o engorde. Sobre setenta mil de cada vez, o que supón que por alí pasan case un millón ao cabo do ano. A idea de Francisco é duplicar a produción nos vindeiros meses.

É a súa unha vida illada, sen veciños, compartindo as horas cos catro xornaleiros contratados, tendo como referencia urbana a localidade de San Antonio de Areco, capital gauchesca do norte, segundo nos informa Jorge Omar. A vila é fermosa e a municipalidade tena moi ben coidada. Os veciños rexeitaron o modelo especulativo e as rúas sucédense e crúzanse harmónicas, tanto dende o punto de vista das alturas, como do modelo de construción. San Antonio ten sona por dúas cousas, sobre todo, por ser a capital dos traballos artesanais en prata, en particular os referidos á vida do gaucho: esporas, adobíos dos cabalos e dos sombreiros, bombillas de mate, e porque foi unha das referencias vitais do escritor Ricardo Güiraldes.

Visitamos vellas pulperías e lembrei aquela anécdota que contaba Luis Seoane de si mesmo, de que cando chegou exiliado a Buenos Aires e soubo das pulperías, alegrouse moito pensando que ía xantar polbo, que moito lle gustaba. Pero a pulpa non é polbo, cousa que aprendeu axiña. Hai en San Antonio algunha que non mudou dende que abriu ao público, quizais a finais do século XIX. Dende logo, na que nós visitamos, o tempo detívose  hai décadas e a figura do cliente, debruzada sobre o mostrador, semellaba formar parte do ser do local dende sempre.

Tamén puidemos ver a casa museo de Ricardo Güiraldes, o escritor arxentino nacido en 1886 e morto en París, en 1927, aínda novo. El participou, xunto con Borges e o algo noso Francisco Luis Bernárdez, na fundación da revista Proa.

Güiraldes foi autor de varios libros importantes, nomeadamente, Don Segundo Sombra, visión do mundo do gaucho no século XX, unha sorte de complemento ou continuación de Martín Fierro. Porén, Güiraldes non emprega o ton reivindicativo de José Hierro. Fala el da vida gauchesca en ton evocador, intuindo o final dun tempo e dunha estirpe, salientando, iso si, o valor, a lealdade e a vida de honra dos habitantes da Pampa. Güiraldes, para escribir a novela, inspiraríase no gaucho Segundo Ramírez, ao que coñeceu persoalmente e con quen mantivo amizade. A min, os nosos amigos agasalláronme cunha fermosa edición deste texto, e aí ando enredado, en aventuras gauchescas.

O museo está situado no centro da facenda na que residía no tempo que pasaba nas pampas. A casa rodéase de foso e artillaría contra o malón, a incursión defensiva que practicaban os indios, tan semellantes ás que coñecemos polo cine do oeste.

La vuelta del malón de Ángel del Valle.

Na chacra tamén hai malones contemporáneos, estes de ladróns que entran na finca para roubar. Logo dun xantar feliz, todos xuntos, baixo a sombra dun xacarandá, gozando do voo do colibrí que alí chaman pica flor, percorremos a propiedade ata o límite. Pero compre ir armados, non sexa o malón. Así se vive na verde riba da pampa onde os galegos soñaban un val imposible, segundo escribe Federico García Lorca no seu poema galego Cantiga do neno da tenda. Non creo que a miña sexa unha presenza marcial, que meta medo, pero decidín colaborar na patrulla do solpor.

Logo, antes de regresar, nun ceo despexado e preñado de estrelas, constelacións e nebulosas, puidemos ver a Cruz do sur, tan importante para os navegantes doutrora.

CAIXA DE ZAPATOS AMARELA

Poco a poco habíamos ido avanzando por corredores y escaleras hasta hacernos una idea de la enorme caja de zapatos amarilla. Así se refire Cortázar á escola Mariano Acosta. Escola anormal (así lle dicían por amolar e por outras razóns máis sólidas). Eles levaban alí seis anos e medio de xugo, catro para se recibir de mestres e case tres para o profesorado en letras, aguantando materias tan incribles como Sistema Nervioso, Dietética e Literatura Española, esta última aínda máis incrible, porque no terceiro trimestre non saíran, nin sairían, do Conde Lucanor.

Desta vez, visitei a escola. Situada na esquina Urquiza e Moreno, segue sendo a caixa de zapatos amarela que definiu Cortázar no relato La escuela de noche.  

Era sábado pola mañá. Non había aulas, pero si actividades extraordinarias. O ordenanza de quenda e o persoal de limpeza amosouse solícito comigo, abrindo portas e fiestras e orientando a visita. Non puideron abrirme o pequeno museo porque é o responsable quen ten a chave. Percorrendo os corredores, entrando nas aulas, fun lembrando o relato, a historia de Nito e Toto e os porteiros galegos, aos que dediquei varios parágrafos no libro O soño galego de Julio Cortázar:

Nito e Toto deciden vivir a aventura de visitar pola noite a escola na que estudan. Elixen a noite dun sábado, máis que nada porque, se algo non lles sae ben e quedan pechados, terían aínda por diante un día enteiro para atopar unha saída. Os porteiros galegos non viven na escola, porén… Nito e Toto entran no edificio, percorren os corredores e nun deles tentean a porta dunha aula (por supuesto, los gallegos porteros no la habían cerrado con llave). Cando chegan ao laboratorio observan que: Ése sí los gallegos lo habían cerrado con llave, como si alguien pudiera venir a robarse las probetas rajadas y el microscopio del tiempo de Galileo.

Dende o segundo corredor, Nito e Toto observan unha luz que provén do corredor oposto onde está a secretaría, a sala de profesores e o despacho de Rengo, o director, do que sabemos que era misóxino, severo e con rostro de paxaro embalsamado. «Esperá, a lo mejor se les quedó prendida a los gallegos» advirte Toto, que é tamén o narrador. Por el sabemos que: El olor a pis de las letrinas contiguas había sido siempre más fuerte que los esfuerzos combinados de los gallegos y la acaronía.

Ao cabo, e como sen querer, atópanse na sala de profesores, onde os obriga a entrar o galego Manolo, que non durmía na escola pero si estaba nela esa noite. Isto é o que Nito e Toto descobren na sala: El gallego Fernando se ocupaba del bar, casi todo el mundo tenía vasos en las manos, ahora venía un tango por la orquesta de Lomuto, se armaban parejas, los muchachos sobrantes se ponían a bailar entre ellos, y no me sorprendió demasiado que Nito me agarrara de la cintura y me empujara hacia el medio.

Manolo e Fernando vixían e atenden, son conscientes de que teñen un papel secundario pero importante, son leais e sábense valorados. Con acenos de puta caprichosa, Rengo pediralle a Fernando unha copiña non demasiado forte. Será tamén Fernando quen o sosteña cando entre na sala cos ollos vendados, disposto a xogar á pita cega.

Toto descobre que polas noites a escola se transforma en centro de formación de torturadores, lugar no que se practica o castigo e a humillación, no que se aprende o decálogo que deben coñecer e practicar os salvadores de patrias, sempre dispostos a actuar na súa defensa, a matar incluso, con tal de manter o principio de obediencia debida: «Del orden emana la fuerza, y de la fuerza emana el orden», proclama o primeiro mandamento, que ten un corolario: «Obedece para mandar, y manda para obedecer».

O traballo de porteiro tamén supón riscos e, ás veces, resulta doloroso. Manolo, que intenta evitar a fuga de Toto e que no camiño do xardín agarda por el cos brazos abertos como para lle impedir o paso, recibirá unha topada no estómago ou un couce na barriga, que iso non o pode precisar Toto ao día seguinte mentres lembra o acontecido e agarda desacougado que pase o domingo e chegue o luns, día no que verá de novo a Nito e no que enfrontará, como cada semana, a actividade normal da escola de día.

Para Aurora este relato é o mellor de cantos se escribiron sobre as ditaduras militares e os seus efectos.

Toda a escola lembra a Cortázar. O porteiro, non galego, ábreme a porta do xardín e con orgullo amósame a Rayuela, o mural e a praza que leva o nome do escritor. Aquí estudou para mestre e aquí coñeceu a Eduardo Jonquières, o pintor e escritor amigo, a quen escribe dando conta da súa impresión de Galicia, na primeira viaxe de 1956.

BOS AIRES OBRADOIRO LITERARIO

Nesta ocasión a Bos Aires levoume participar no XI Congreso da Asociación Internacional de Estudos Galegos (AIEG). Como actividades complementarias ao mesmo, unha previa e outra posterior, programouse a conferencia O soño galego de Julio Cortázar e un obradoiro de escrita en serán de xoves. As dúas cousas sucederon no edificio da Federación de Asociacións Galegas, na rúa Chacabuco, a primeira no salón Arturo Cuadrado, a segunda na Biblioteca Galega.

Como presidenta da AIEG ata o pasado día 8, Débora Campos foi a cabeza visible da organización do congreso. Na presidencia sucedeuna Carmen Mejía Ruiz, profesora titular de Filoloxía Románica da Facultade de Filoloxía da Universidade Complutense de Madrid. Ela e o seu equipo organizarán o XII congreso en Madrid no ano 2018.

O obradoiro foi algo case íntimo, aínda que contamos con público que se sumou sen estar inscrito e sen ánimo de traballar, pero si de escoitar. Participaron nel: Patricia Alonso, María Dolores Ferreiro, Mirta Gosende Faraldo, Claudia Amigo, Malores Villanueva, Cecilia Pastore, Claudia López Barros, María Rosa Iglesias López e Débora Campos.

Patricia e eu coincidimos nun equívoco e presentámonos alí con hora e media de anticipación. Tivemos tempo de falar e de tomar algo no bar El Federal, no corazón de San Telmo. Nel é a primeira das fotos, tomada por un camareiro. Patricia é irmá de Rodolfo Alonso, poeta galego arxentino, a quen quero moito.

Non sei se as participantes no obradoiro aprenderon algo de min. A sensación que sempre teño é que son eu quen máis partido saca destas cousas. A min paréceme que teño pouco que dar, pero que sigo recibindo moito no intercambio de experiencias. O outro día eu percibín, unha vez máis, a importancia das raíces e do vínculo afectivo cunha referencia mitificada pero certa, que é o país de procedencia dos pais e dos avós. Puiden lembrar, tamén a frescura das propostas das escritoras que se inician; o esforzo de quen se bate coa primeira novela; tomar consciencia das dificultades que propón ou que supón a lingua. Tamén tiven ocasión de descubrir os relatos de Claudia López Barros. Xa coñecía os de María Rosa Iglesias.

Como práctica final, construimos un cadáver exquisito, non ao xeito dos surrealistas, xa que fomos procurando un poema con sentido, pero por orde e sabendo o que precedía ao verso proposto por cada quen. Todas fixeron a súa proposta, a partir de dous versos que propuxen eu. A min dáme a sensación, que non é nova, de que todo Bos Aires é un obradoiro literario. O cadáver abaneou entre a saudade e o tango, este é o resultado:

RODAR DA LÚA

Cidade aletargada

brillar de lastros no rodar da lúa

baixo o teu corazón o meu silenzo

que creba co afastado son do barco ausente.

Saudade feita brétema que nos devolve

o tango non bailado aquela noite.

Cidade estremecida, o roce dos corpos que latexan

e ti Bos Aires que mesturas

paixón, ardor, alento dos heroes

perdidos na alborada.

(A Malores debémoslle as dúas fotos do obradoiro, coa particularidade de que ela está na segunda, sentada a carón meu).

BANFIELD

A tarde do sábado 4 de abril, no local da Federación de Asociacións Galegas, na rúa Chacabuco, falei sobre o O soño galego de Julio Cortázar. No remate, tomando unha cervexa nun bar fermoso de San Telmo, expresei o meu desexo de visitar Banfield, o barrio no que Cortázar viviu a infancia e a adolescencia. O noso amigo gravador Juan Sebastián Carnero, ofreceuse a me guiar, xa que el vive preto. A cita foi para o xoves, día 9 ás 10 da mañá. Eu debería chegar, tras coller un colectivo pequeno dos que chaman Combis.

Banfield é unha localidade de 600.000 habitantes, que pertence ao concello de Lomas de Zamora, próximo a Lanús e a Avellaneda. Cheguei algo antes da hora. Cando me atopei con Juan Sebastián, este levoume á rúa onde estivo a casa de Cortázar e que xa non existe. No lugar hai varias placas metálica unha, de pedra outra, unha escultura con forma de pluma e un mural.

Son moitos os murais que lembran ao escritor en Banfield, malia que só viviu alí entre o ano 1918 e 1928. Fomos logo á escola número 10, onde estudou a primaria. A escola conserva cousas interesantes, como a porta de ferro que pechaba o balado da casa, o expediente académico e fotografías, pero o edificio é recente e non está situado no mesmo lugar do anterior, onde estudou el. No solar daquel hai un edificio novo e unha cafetería que ten o nome de Cronopio.

Ía calor, acaso 30º e moita humidade. Sentamos nunha terraza e tomamos un refresco. El contoume que antes había alí outro mural, pero que o sacaran ao facer a obra da cafetería. Preguntámoslle por el ao camareiro e este, moi nervioso, chamou polo encargado. Veu o xefe e co camareiro como espectador, porque recoñeceu que quería aprender, contounos o mal estado no que se atopaba o mural, sendo difícil a recuperación, e explicounos o proxecto que preparaban, cun busto, unha carta de menú literaria baseada na súa obra e fotografías no interior. Nesas estabamos cando da mesa do lado se nos achegou unha muller interesándose pola conversa. Resultou ser profesora dunha escola situada nos baixos de campo do club de fútbol do Club Atlético Banfield. Contounos que en xuño inaugurarán unha biblioteca que levara o nome do escritor. Ata ese día, cada semana, levarán ao centro a alguén que lles fale del aos rapaces.

Propúxome ir un día, pero eu asegurei que era imposible, xa que voaba o sábado. Entón dixo resolutiva: Pois veña mañá. A todo isto o encargado e o camareiro desapareceran, tras convidarnos. Rodeábannos entón a muller que se dirixira a nós en primeiro lugar e as dúas compañeiras, tamén mestras no centro, que ten por lema Crear Futuros. Resistín, pero entón pensei que sempre pasan estas cousas con Cortázar e aceptei por el e pola decisión dun club de fútbol de construir unha escola. Preguntei cantos rapaces asistirían á charla. Dixéronme que 350. Intereseime polas idades. Entre 6 e 13 anos, responderon. Pechei con elas un trato. É moi difícil manter a atención dun grupo tan grande e con idades tan diferentes, polo que lle pedín un só grupo de idade máis uniforme. Quedamos que falaría para o intervalo comprendido entre os 10 e os 13 anos. En total 150, máis ou menos.

Foi unha experiencia marabillosa, da que queda lembranza nestas imaxes que eles me enviaron. Dende aquí envíolles unha aperta e un bico. As nenas e nenos falaron, preguntaron e participaron tanto, que todo resultou doado e divertido. Segundo Juan Sebastián, quedaron fascinados cando recitei versos en galego, para que escoitasen como é a música da nosa fala.

 

 

WICHIS, PILAGÁS, NIVACLÉS E EDUARDO GALEANO

Fóisenos Galeano. Déixanos un enorme baleiro, varios libros imprescindibles, un xeito intelixente e, ao tempo, leve de comprender a realidade de América Latina e un feixe de frases célebres, tantas veces repetidas. Déixanos o compromiso, a humanidade e o sorriso.

Cando lin Días y noches de amor y de guerra, anotei unha brevísima historia que sempre me pareceu que tiña que ver coa literatura. Dicía así:

Una noche, hace añares, en un cafetín del puerto montevideano, estuve hasta el amanecer tomando tragos con una puta amiga, y ella me contó:

– ¿Sabés una cosa? Yo, a los hombres, en la cama, no los miro nunca a los ojos. Yo trabajo con los ojos cerrados. Porque si los miro me quedo ciega, ¿sabés?

Digo que sempre me pareceu que iso ten algo que ver coa literatura, porque creo, con Italo Calvino, que a realidade paraliza e o escritor non debe ollar cara fóra, senón cara dentro, acaso cos ollos pechados. A realidade vén sendo coma os homes.

En Buenos Aires, sobre a avenida 9 de xullo, no cruce coa avenida de maio, dende hai tres meses, maniféstanse os indios wichis, pilagás, nivaclés. Son todos do norte, da nación Guaraní. Reclaman saúde, vivenda e educación. As condicións son precarias. Cando pasei por alí, pedinlles permiso para entrar na grande carpa que acolle as tendas pequenas, os colchóns, as provisións, a gravidez do aire, o marasmo da espera. Os homes, podería dicir os anciáns, sentados nun círculo calaban como ausentes. Fóra as mulleres alimentaban os nenos. Sobre o ferro da escultura puxeran a secar os pantalóns. Seguro que de pasar por alí Eduardo Galeano, tería asinado coma min nas follas que recollían sinaturas.

14 DE ABRIL

A miña amiga  Carmen Rodeja envía un correo que di: Esta tarde en el alto del Acevo los vecinos fueron a recordar a los milicianos. Colgaron esta bandera, vino la guardia civil, les preguntó qué hacían, les dijeron que recordar a los milicianos, y entendieron todo. Todos en la montaña de Lugo y Asturias lo recuerdan, antes, ahora y siempre.

Eu tamén lembro ao comandante Moreno e os seus homes, asasinados no Acevo, e a tantas outras e outros que morreron nos recunchos de Galicia e de España; e aos que fuxiron e aos que viviron en silencio a fachenda dos vencedores.

Lembro e pido República, por eles, por nós, polos que veñan.

LUIS SEOANE, ENTRE OS DOUS LADOS

De regreso de Buenos Aires, cos recendos, os rumores, os bicos, os sabores e a prosodia prendida nos sentidos, retomo a actividade nestas páxinas, que son crónica dos días e, tamén, das descubertas. Foron moitas a emocións vividas e quixera compartir algunhas, por fermosas. Empezo por Seoane.

Tiven a oportunidade de repasar unha parte da obra pública de Luís Seoane en Buenos Aires: A malla, no Centro Galicia; O nacemento do teatro arxentino, no Teatro Gral. San Martín; o das Galerías Larreta, sen nome e, de xeito particular esta vez, o mural que pintou nunha das cúpulas laterais das Galerías Santa Fe. Fermoso, dinámico, evocador, con baile de muiñeira e músicos que tocan instrumentos do país, velaí o gaiteiro e os que sosteñen as pandeiretas.

Foi pintado en 1954, xunto cos dos outros artistas que deron luz a teitos, paredes e bóvedas, nun tempo no que o investimento en arte era unha realidade: Raúl Soldi, Gertrudis Chale, Leopoldo Presas, Leopoldo Torres Agüero, a escultora Noemí Gerstein ou o catalán Juan Batlle Planas.

Nun texto explicativo situado na porta posterior, dise que o mural é a obra creativa máis xenerosa e pública dun artista, xa que non pode especular con ela e sempre está en lugar público para ser compartida por todos. Isto último xa non é exactamente así, que hoxe é posible trasladar murais a lugares privados, pero a filosofía si o é e, sobre todo, era así cando eles os crearon.

Hai unha guía virtual para poder gozalos, non todos, que hai algúns dos que non existe imaxe, pero si os máis singulares e compartidos en espazo público: www.almargen.com.ar/seoane/