GALICIA STYLE

Deixo aquí a información sobre esta xornada de debate que terá lugar no Pazo de Trasalba o vindeiro 28 de maio, sábado, organizada pola Asociación Galega de Saúde Mental.

O certo é que non reparara no interese que ten discernir entre identidade e estilo ata que Antón Casais me convidou a participar. Eu falarei da fraseoloxía como expresión de estilo.

http://www.agsm-aen.org/xornadas.php?t=3

PROGRAMA

“A-discreción”.
Antón Casais.
(Psiquiatra, psicanalista).

“Galegos en Venezuela: 1950-1980. Adaptación e choque de percepcións”.
Moncho Campos.
(Profesor de Historia da Universidade de Vigo).

“A nena e o infinito canto do tubérculo”.
Olga Novo.
(Poeta, profesora IES).

“A fraseoloxía como expresión de estilo”.
Francisco Fernández Naval (Chisco).
(Novelista e poeta).

“A identidade galega como creba: unha proposta estilística”.
Xosé Manuel García. (Licenciado en Dereito).

“Fronteira interior: ¿ónde remata Galiza por dentro de nós? Unha aproximación dende a práctica da poesía”.
Ana Cibeira.
(Poeta).

“A paixón de Concepción Arenal. ¿Un torrente ou abismo?”
María Antonia de Miguel. (Psicanalista).

“A indiferencia coma feito diferencial galego”.
Xaime Subiela
(Politólogo).

“Cambio de papeis na función social do médico. Reflexións sobre unha peripecia”.
Profesor Manuel Sánchez Salorio (Médico oftalmólogo, humanista) presentado por Santiago Lamas.

Advertisement

TRÍO MOLIMO

Se escribo “molimo” no buscador do ordenador, descubro que é un instrumento musical pigmeo, unha sorte de trompeta que pode ser de metal ou de madeira, pero tamén unha cerimonia que dura varios meses, durante a que, cada noite, os homes cantan arredor do lume mentres as mulleres e os nenos dormen e, ao seu canto, responde Molimo, o animal da selva, imitando e reproducindo os sons dos animais e do bosque.

Molimo é o nome que Cova Villegas, Chefa Alonso e Bárbara Meyer decidiron para o trío que forman e para o seu primeiro disco. Improvisación, jazz libre en estado puro, tecido cos fíos da sabedoría e sensibilidade das tres: mulleres, lúas, auga e terra.

TRIO MOLIMO ©ml16Filloa Jazz 9782

O disco presentouse onte no pub Filloa da Coruña. Non é a primeira presentación, están en ruta, levando a súa proposta dunha cidade a outra. Nel Cova achega a súa voz, ben formada e cada vez cunha maior variedade de rexistros. Chefa séntase diante da súa “percusión menuda, menuda percusión” que di sempre que a presenta o poeta Víctor M. Díez, pero tamén toca o kechapi e o saxo tenor. Bárbara Meyer achega á formación o chelo.

Escoitándoas un séntese transportado sobre brillos e sílabas de son que forman palabras misteriosas e, ao tempo, sinxelos e orixinais ecos do primixenio. Cova canta nunha lingua da que semella ser a primeira ou a última falante, lingua do corazón da natureza e da vida. Chefa acada momentos intensísimos de expresión con cada un dos tres instrumentos que interpreta. Bárbara mergúllase no corazón do chelo na procura de sentimentos e emocións.

Producido por Vecto Sounds, este disco é unha singularidade excepcional que recomendo.

MAURO CASTELLÁ FERRER

Devolvín onte na biblioteca, logo de telo un mes na casa, este libro curioso, titulado Historia del Apóstol de Iesus Christo Santiago Zebedeo Patrón y Capitán General de las Españas. O autor Mauro Castellá Ferrer, militar e escritor que naceu en Celanova no ano 1567 e que morreu en Madrid no 1612.

Non foi o título, dende logo, o que me chamou a atención. Souben del por un artigo de Xosé Luis Méndenz Ferrín, publicado no suplemento cultural do Faro de Vigo e titulado: O erudito de Bubadela.

Mauro Castellá 1Nas setecentas páxinas cumpridas do texto, amósase Mauro Castellá Ferrer como un apaixonado defensor da historia do apóstolo como certa. Argumenta e replica todo canto argumento coñece que negue o que é para el verdade incuestionable. Informa de cousas curiosas, como que Pedro e Andrés pescaban á parella con Santiago e Xoán, no mar de Galilea, e que era Caifás quen lles mercaba o peixe.

Para min, o máis singular, é como conta Galicia dende a perspectiva do século XVI. O país dos neriones, dille, supoño que lembrando os nerios. Recolle todas as lendas que vinculan o noroeste peninsular coa mitoloxía grega. Interpreta o topónimo Pontecesures como Ponte feita por Xulio César; afirma que a Ara Solis estaba no lugar no que se ergue a igrexa de Santa María das Areas en Fisterra, e dá por certo que Santiago estivo en Iria Flavia, que el corrixe e cita como Illia Flavia, pero tamén en Duio, Muxía, A Coruña e Lugo, antes de marchar cara Braga. Segundo escribe, Ourense pillaría ao Apóstolo fóra de camiño, pero Mauro Castellá fala da cidade e do Castelo Ramiro. Algunhas achegas son ben singulares, como este mapa da xeografía apostólica:

mapa do santo

Afirma que nos días nos que o Apóstolo andaba por aquí de prédica, na Gallaecia había rebelións locais contra o Imperio, cousa que eu sempre sospeitei, aínda que non teñamos moita memoria deses feitos, ou eu non coñeza as probas.

A Historia de Lupa que nos conta é moi semellante á do Códice Calixtino, aínda que afirma que ela provén dunha familia romana, cousa que a min me custa crer. En fin, libro curioso, singular para días de chuvia

PONTEVEDRA, PONTEPOÉTICA

Tiven a sorte e o privilexio de participar esta fin de semana no festival Pontepoética de Pontevedra, ese acontecemento poético que sucede cada primavera dende hai seis anos. IES 6

Para Eva Veiga, Alicia Fernández e para min, o festival iniciouse o venres pola mañá, xa que cada un fomos falar cos alumnos dun instituto da cidade. A min tocoume o Sánchez Catón. Cando cheguei dixéronme: Vai ser aí. Vin que era un salón de actos e que sobre a porta poñía Paraninfo. Asusteime un pouco. Estaba advertido de que serían moitos os alumnos, pero coido que ao final acudiron máis dos que eu pensaba. Decidira cantar. Fixen un percorrido emocional e vital pola miña descuberta e relación coa poesía, a través da música e das cancións. Paseino ben e penso que eles tamén. Logo foi intenso o coloquio. Sorprendéronme moito. Un dos alumnos preguntoume canto había de real e canto de ficción na Noite branca. Cantei arriba e falei abaixo, así que as fotos non levar a orde do texto.

IES 9

Pola tarde empezaron os recitais no Teatro Principal. A organización funcionou moi ben: Antón Sobral, Xaime Toxo, Carmen Durán, Carlos Fontes, Isabel, Xesús e claro, Yolanda Castaño, que dirixe o Festival, fixeron que todo sucedese ben e nun ton afectivo e cordial. O esforzo principal é do Ateneo de Pontevedra, que recibe axuda do concello e da Deputación.

Sexta edición do festival, seis linguas e moi boas voces: por Irlanda, en inglés, Lorna Shaughnessy; por Portugal Renato Filipe Cardoso; por Euskadi Juan Ramón Madariaga; por Cataluña Blanca Llum Vidal; en castelán Miriam Reyes, que é de Ourense, pero que viviu dende nena en Caracas e agora reside en Barcelona, quen nos achegou unha mostra do seu traballo poético-visual nunha sesión nocturna nun pub da cidade; Gonzalo Hermo, Alicia Fernández, Eva Veiga e eu, en galego.

Tanto o venres como o sábado, achegouse xente querida ata o Teatro, entre eles o meu querido Bila Taoré, o poeta senegalés do quen xa teño falado aquí. Tanto o venres como o sábado, recitei por vez primeira poemas do libro Nova York: ceo e mazá, que o mes que vén sairá en Nova York, publicado pola editorial Artepoética press, que xa publicara antes unha plaquette con Bater de sombras e a antoloxía bilingüe Memoria de abril.

Pontepoética Todos

Aquí pousamos case todos, organizadores, participantes, amigos, o sábado ao final, coa porta do teatro a piques de pechar. Foi unha grande alegría, malia a chuvia ou por ela.

As fotos do IES son de Malores Villanueva, que veu comigo e fixo a reportaxe. A do grupo é de Manuel Hermida.

OIRA e CUEVILLAS

A petición de Fogueteiro, vai o artigo de Florentino Cuevillas, titulado Oira.

Como California, como el Klondike, Galicia fue un tiempo el país del oro; pero la llamada del preciado metal no atrajo aquí, como a aquellos países, legiones de buscadores venidos de muy lejos, y que llegaban hartos de caminar por inmensas praderas de savia o por terribles desiertos de hielo, con el cuerpo rendido y los ojos brillantes por la fiebre de la codicia. 

O que resta do campo de Oira

O que resta do campo de Oira

No, a nuestra tierra no arribaron estas legiones de hombres encendidos por la sed de la riqueza, y la recogida de nuestro oro, iniciada en épocas imprecisas pero desde luego muy remotas, la hicieron, durante muchos siglos, los indígenas de una manera primitiva, a modo de faena casera, que sólo en algún caso se teñía de color religioso. Y esto era así porque el metal buscado se le apreciaba todavía más como ornato que como dinero.

En los fragmentos de Posidonio se ve a las mujeres de la tribu gallega de los ártabros descender desde sus altas aldeas fortificadas y llegar hasta las orillas de los ríos. Con unos cuantos golpes de azadón sacan del agua arena del lecho, que luego lavan en una especie de cesto de mimbre; y terminada la operación vuelven aquellas mujeres a su casa, con unas cuantas pepitas o unas cuantas escamas amarillas, que van a reunirse con otras obtenidas anteriormente, con la misma naturalidad con que se reúnen los ovillos de lana hilada o las semillas desgranadas. 

En Justino, en cambio, entablamos conocimiento del Monte Sagrado, que se emplaza en los confines de Galicia, y que contiene gran cantidad de oro, pero este oro se halla protegido por un verdadero tabú y sólo es permitido adueñarse de él, como un presente de los dioses, cuando el rayo del cielo lo pone al descubierto.

Ya véis, por lo tanto, como aquí no fue lo mismo que en California o en el Klondike, y cómo no hubo fiebre codiciosa, ni lucha de hombres de presa, proque aquí entonces, no se buscaba el deseado metal para obtener dominio, ni mando, ni fuerza; se le buscaba más que nada porque poseía un agradable color y un luciente brillo, y porque adornaba bellamente y el deseo de obtenerlo era tan poco apremiante, que no era capaz de ocupar el trabajo de los hombres ni de romper las cadenas de una prohibición religiosa. 

Pero abundaba tanto, que nuestro país es el más rico en hallazgos de alhajas prehistóricas de toda Europa, y el tesoro de Caldas, con sus treinta y dos kilos de objetos áureos, es el más considerable de la Península, y nuestros oestrymnios y nuestros celtas fueron evidentemente los hombres mejor enjoyados de todo el mundo.

Después de la conquista, el aspecto, los procedimientos y los propósitos de nuestras explotaciones auríferas variaron en absoluto. Bien es verdad que en las culturas clásicas e metal amarillo fuera ya belleza en manos de Perieles, poder en las de Alejandro, corrupción en las de Yugurta y desgracia en las de Craso, y que ya no era adorno, era dinero para pagar los soldados y sostener la armazón administrativa del Imperio; y por eso, por ser necesario e indispensable, se empleó en las minas gallegas toda la técnica de los expertos y toda la crueldad de los capataces de Roma, hasta que se consiguió arrancar de ellas veinte mil libras de oro todos los años. En Plinio está la descripción dramática de los trabajos de nuestras minas, en las Médulas del Bierzo su mejor testimonio arqueológico, y en el “Elogio de Serena” de Claudiano, su último eco. 

Castro de Oira

Castro de Oira

Y ahora venid conmigo; vamos a colocarnos por encima del Portobello, frente al lugar de Oira, situado al pie de un espolón del monte, a otro lado del Miño. Hay allí viñedos y pinares, casitas nuevas tendidas a lo largo de la reciente carretera, que casi unen la aldea con la ciudad, tarea captadora a la que ayudan los almacenes del ferrocarril a Zamora que avanzan por aquel lado. Prescindid de todo esto y recordad, en cambio, que Oira se deja derivar fácilmente de Auria y pensad en lo que este nombre puede significar, y luego cerrad los ojos. 

Ya no existe el pueblecillo en su actual emplazamiento; las casas rendondas, y con techo de paja están arriba en lo alto del espolón, en un recinto rodeado de una cerca sencilla y separada por un foso de la llanada del Veintiuno. No hay ciudad, ni carreteras, ni puentes; faltan también las vides y los pinos, pero se ven, en cambio, algunos campos próximos al río cultivados de cereales, y después por todo el valle, arriba y abajo un inmenso bosque de robles, de castaños, de alisos, de álamos y de fresnos, y tojos y retamas grandes como árboles, y por todas partes un gran silencio, el silencio augusto de los lugares casi vacíos de la algarabía humana.

Regato de Oira, agora domado

Regato de Oira, agora domado

Por un camino que va pegado a un regato viene del castro al río un grupo de mujeres vestidas con túnicas y mantos de colores vivos. Son fuertes y rudas y hablan un extaño idioma; al llegar a la corriente del río se arrodillaron y en una especie de cestos empezaron a lavar la arena. Cantan mientras lavan y en medio de aquel paisaje tan distinto al de ahora, rompiendo el silencio del gran bosque, sube por el aire una canción, una canción que es un alalá, igual a los que las mujeres de Oira han debido ya olvidar en estos últimos años. 

(Tres apuntamentos: 1) o regato polo que baixan as mulleres é o mesmo do que fala Risco no seu artigo Por Oira baixa un regueiro. 2) Aureanas, dicíanlle ás mulleres que ían procurar o ouro. 3) As mulleres de Oira nunca esqueceron cantar. Eu son dunha estirpe de mulleres cantoras, as Cuqueiras, dicíanlle ao grupo formado polas catro miñas tías e a miña nai.)

Un pouco máis alá de onde se ven as silvas, á dereita, viña o lameiro, onde iamos coa vaca. Aí había sempre cóbregas, mansas, supoño que natrix, pero que aos nenos sempre nos asustaban.

SILVIO RODRÍGUEZ

Silvio 3

César Morán, na súa páxina de facebook, cualifica de apoteótico o concerto de Silvio Rodríguez, o pasado venres, na Coruña. Milleiros de persoas chegadas de toda Galicia, case dúas horas e media de concerto, con 8 bises. Chamoume a atención que tamén el tirase fotos do público, como se quixese gardar lembranza dun momento especial, el que tantos viviría sobre o escenario.

Silvio 2

Excepcional o grupo que o acompaña e co que se atreve a interpretar a suite completa da Muller con sombreiro, formada por catro cancións e que ata esta xira nunca interpretara. Segundo el dixo, é a calidade do grupo de jazz que viaxa con el o que o animou a incluír a suite completa no repertorio.Silvio 1

Falou de moitas cousas, de García Márquez, da vida e da morte, tamén do poeta cubano, morto tan novo, Rubén Martínez Villena.

Silvio 4

Gústame a música e son moitos os músicos aos que quero e dos que aprendín cancións. Porén, son poucos os que deixaron pegada na miña vida. Entre os anos 1979-1980, Silvio Rodríguez cambiou o aire dos meus días, con varias cancións, as primeiras que coñeciamos del, Ojalá, pero sobre todo Óleo de mujer con sombrero. Sempre estarei en débeda con el, aínda que non o saiba, cambioume a vida, e o outro día, cando lla escoitei cantar de novo, emocioneime.

Dicir que Silvio Rodríguez, con interese e xenerosidade, colaborou no libro Entremiradas II -Cuba-Galicia- de Maribel Longueira, autora das fotos que acompañan esta sucinta referencia a un momento tan particular.

Silvio 6

O público cantaba as súas cancións, o que sempre impresiona. Rematou co Unicornio azul. Beatriz García Trillo, antes do concerto, nunha mensaxe de whatsapp, non podendo acudir, pedíame compartir unha bágoa cando cantase esta canción. Por ti, Bea:

 

FEMIA PARDA DE CUCO

É será cuco ou cuca? Foi o sábado pola tarde, entre sete e sete e media. Paseaba eu logo da chuvia pola tras duna de Carnota, por onde poñen os niños os pirlos, cando diante de min, e dende o chan, ergueu o voo un paxaro grande. Conseguín enfocalo cos prismáticos e seguilo no voo circular que deu ao meu arredor. Foi pousar douscentos metros cara o sur, aínda na tras duna. Quedara plácida a tarde, entre claros e nubes, cun ventiño do sudoeste. Achegueime a modo ao lugar onde a vira pousar, reptei ata me situar na parte superior dunha duna toda cuberta de vexetación e observeina. Ergueu de novo o voo e foise máis alá. Fun detrás e repetimos o xogo. Esta vez fuxiu e perdina entre a vexetación que limita a marisma.

Pensaba eu entón que seguía un ave rapaz descoñecida para min e repasaba nomes de paxaros nunca vistos pero dos que si lera ou escoitara dicir: tartaraña, gatafornela, esmerillón… Eu observara un pico escuro coa base amarela, de cor parda listada por arriba, co peito e o ventre esbrancuxados e tamén listados. Listadas tamén as ás, escurecendo cara os extremos ata o remate que semellaba en negro. Tamaño dunha rapaz pequena e voo rápido.

Na casa busquei nas guías e nada do que que vin cadraba exactamente co que observara, ata que dei coa pista de que en voo, algunhas rapaces, poden confundirse co cuco. Busquei “cuco” e alí estaba, femia parda, da que di Penas Patiño: As femias son semellantes ao macho, pero algo máis apardazadas, existe nestas unha forma parda en que a cor cincenta se ve substituída por outra parda arrubiada moi listada en cabeza, corpo e rabo: dáse na proporción 1/3 ou 1/5 no Norte (Noval, 1975). cucohembra

Custoume moito atopar unha imaxe desta variedade en internet. Esta foto é de Javier Vitores.

Agora hai menos cucos. Son moitos os lugares nos que xa non se escoita, entre elas Oira, que sempre o facía empoleirado na galla máis alta, do máis alto piñeiro, do monte do Castro. É unha das aves que está en retroceso entre nós. Quizais o cambio do clima. A min dáme certa mágoa e cando viaxo por lugares do interior, con bosques tépedos, saio das autoestradas e deteño o coche por ver se o escoito. Porque, malia a mala sona que ten, por aquilo de facer a posta en niño alleo, eu sempre sentín simpatía por el ou ela. Eran moitos os ditos que facían referencia ó cuco na casa e todos eran bos, velaí algúns:

Se o cuco non vén entre marzo e abril, ou morreu o cuco ou a fin do mundo vai vir. 

Cuco rei, cuco rei, cantos anos vivirei (e contabamos as cucadas)

Cuco rei, cuco rei, por onde amores terei

En Lira aprendín que o tempo do ourizo remata cando co cucar.

E logo, miña nai contaba unha historia na que alguén convidaba ó cuco a ir á sega. O cuco, logo de pensalo dicía: Se vai sol teño que poñerme á sombra, se está anubrado terei que cuquexar, pero se chove irei (a miña nai engadía sempre que con chuvia non se traballaba na sega).

WARUM

WARUM en alemán significa: por que?

Quizais logo de To Our Countries, teña sentido está pregunta traducida a música, íntima, que agroma do mellor que temos, do mellor que somos.

Podería valer para nos preguntar pola guerra, polo exilio, pola emigración, pero tamén polas perdas dos seres queridos, pola dexeneración do ser, polo extravío da memoria, polos amores perdidos e os non vividos, polas amizades arrombadas.

Warum, de Robert Schumann

TO OUR COUNTRIES

Quizais xa coñezades este vídeo. A min impresionoume. Dúas irmás, Faia (canto) e Rihan (recitado) Younan, percorren coas súas voces o territorio de Medio Oriente, a guerra imposta, a desolación e a morte.

Fermosísimo vídeo realizado en Suecia por un grupo de estudantes procedentes de Siria, Líbano, Palestina e Irak, con músicas de distinta orixe, algunha ben próxima a nós e que resulta sorprendente cando se escoita cantar en árabe.

Como exemplo de convivencia e paz, o vídeo remata co canto MAWTINI ou MEU PAÍS, himno nacional de Irak, composto por un músico libanés e escrito, en 1934, por un palestino.