CASTELO DE SAN CARLOS DE FISTERRA

Díxomo a semana pasada Alexandre Nerium. Este ano non abrirá o Museo do Castelo de San Carlos de Fisterra. Museo ou centro de interpretación da pesca que, con tanto amor, Alexandre amosou durante anos.

O Castelo, construído durante o reinado de Carlos III e situado sobre a praia da Ribeira, é un dos que mellor se conservan, de entre todos aqueles pensados para defender as vilas do litoral e hoxe case desaparecidos. Foi doado á vila por Plácido Castro del Río, fillo de Plácido Castro, quen llo mercara ao estado. A doazón expresaba o desexo do propietario de facer nel un museo. Ese destino chegoulle 58 anos despois da doazón, cando no ano 2006 abría as portas como Centro de Interpretación da Pesca, nunha vila de tanta tradición pesqueira como Fisterra. Ese momento coincidiu coa inauguración da lonxa nova, proxecto de Covadonga Carrasco e Juan Creus. A Confraría de Pescadores recibiu a encarga de xestionar os dous centros.

Porén, coa chegada da crise, a Confraría non foi quen de manter a xestión do Castelo, cedéndolla a Asociación Neria. Hoxe, Neria está en bancarrota, circunstancia que castiga de maneira particular o Museo.

Non son moitas as pezas que se expoñen no interior, pero son suficientes para que o visitante marche cunha idea do que é e foi a vida do mar. Alexandre Nerium ou Manolo de Fisterra, poeta e mariñeiro retirado, é quen de explicar con cariño os misterios das ondas, o valor das buguinas nos días de borraxeira, o funcionamento das nasas, a práctica do xeito. El fala das augas tintas, dos cetáceos, de naufraxios ou de versos, deses miles de versos, de poetas de todas as latitudes, que falan de Fisterra e que el se ocupou de recompilar. Nesta imaxe eu poso diante da caixa onde cada mes el expoñía un poema. Coincidiu na visita con Elena, que dentro estaba o meu Mar de Lira, no que son varios os poemas que falan do Cabo.

Conta, tamén, como dende as rochas que serven de base á pequena fortaleza, os nenos facían a guerra ao mar.

De visita ao Museo fun moitas veces, algunhas como guías a persoas ilustres, como cando levamos a Elena Poniatowska, ou ao escritor hindú Sudeep Sen, ou ao senegalés Abdoulaye Bilal Traoré. Tamén acompañamos a Yolanda Castaño, ao fotógrafo Francesc Torres, a artista norteamericana Terry Berkowitz. O resultado foi sempre o mesmo, unha revelación, a de escoitar a Alexandre contar con paixón o seu mundo, sen lle importar a lingua, porque el sabe que hai linguaxes que transcenden a fala, o corpo, e forman parte da emoción compartida.

Este verán os turistas italianos, franceses, alemás, ingleses, portugueses ou de calquera das comunidades do estado, ou de calquera provincia ou vila de Galicia, atoparán pechada a porta do Castelo. É mágoa, porque o Centro de Interpretación da Pesca e o seu guía, formaban parte, xa, do noso patrimonio, dese que amosamos con orgullo.

Eu confío en que o concello sexa quen de asumir e facer posible a apertura desta referencia principal da vila e da Costa da Morte.

(As fotografías, tomadas o día da visita de Elena Poniatowska e os seu fillo Felipe, son de Maribel Longueira. A ligazón que segue leva a un artigo anterior que lembra aquel día).

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2013/11/19/elena-poniatowska/

Advertisement

ITO FORMOSO E O MONTE LOURO

No ano 2004 falecía o entón alcalde de Muros, Celestino Formoso Vidal, Ito, amigo entrañable a quen me unía unha fonda relación. Militaba no PSdG-PSOE e repetía como alcalde por segunda vez. As nosas diferenzas ideolóxicas non impedían a amizade. Falabamos e discutiamos moito. Na miña opinión Ito era alcalde próximo á xente, soñador de cousas infrecuentes, como rehabilitar todas as fontes e lavadoiros de Muros ou explicar a paisaxe dende os versos. No mes de decembro daquel ano 2004, rendémoslle homenaxe, cun acto de lembranza e coa colocación deste monolito no Monte Louro, un dos lugares máis amados por el. Soñaba Ito con deixarlle ás novas xeracións no mesmo estado no que el o recibiu e gozou dende neno.

O Monte Louro é un espazo propicio ao verso. Luis Rei escribiu:

Monte Louro pelado.

A lagoa dos patos

e a parella lanzando

unha botella ó mar.

Por Ito souben de Agustín González López, franciscano e poeta, que tamén escribiu sobre este territorio:

Penedos da beiramar!

E a Area Maior, no meido,

como un espello a brillar…

Del son os versos que poden ler, sobre unha rocha, os visitantes do petróglifo A laxe das Rodas: … Na alta Eiroa, na eira doutras eras,/ laxa solar, libro da lúa, aberto./ Calendario dos mundos, almanaque/ remoto do universo…

Versos de Celso Emilio Ferreiro, de quen tanto gustaba, están escritos no monolito. Son do poema Tempo de chorar, do libro Longa noite de pedra: … hei navegar periplos, descubertas/ por tempos que han de vir cheos de escumas,/ por onde o día nasce,/ alí onde xermola o mundo novo…

Non é por onde o día nasce, pero acaso si cara o mundo novo, Ito respira o mar que amaba, no que pescaba, o mar no que sempre procuraba acougo, ollando cara Corrubedo dende a Punta da Carreira, uns pasos por riba do faro.

 

SÁBADO DE VERÁN EN AREA MAIOR

Hoxe cheguei cedo á praia de Area Maior, un dese lugares que un leva prendidos dentro. Día de luz, mar en calma, o primeiro baño longo do verán. Para compartir, vai esta imaxe da praia e esa ruína de cabana de Robinson, feita con crebas. Mañá tentarei facer un artigo sobre este espazo, a partir da memoria dun amigo.

EN TRASALBA, FALANDO DO ESTILO

O sábado chegamos a Trasalba cedo, antes das nove dun día que non semellaba primavera. Chuvia e frío. Subimos pola costenta estrada que ascende dende Santa Cruz. A Asociación Galega de Saúde Mental convocara na casa de Ramón Otero Pedrayo a XXI edición das Xornadas de Trasalba, para falar de estilo e/ou identidade.

Eu ía emocionado. Había anos que non me achegaba a este lugar tan querido e noutro tempo tan visitado, cando acudía cada fin de semana a pasear a contorna co meu amigo Antonio. El, daquela, vivía boa parte do tempo na casa dos pais, moi preto da de Don Ramón. Entrei na casa grande. Volvín a ver os cuartos, a biblioteca, os retratos, o salón co mapa de Fontán, tan importante na novela Arredor de si, un deses libros que agora, cando miro cara atrás, considero determinante na miña vida, porque el obrou en min un proceso semellante ao que vive Adrián Solobio, o protagonista da historia.

O mapa de Fontán a través do Espello

Outra emoción era atoparme, tantos anos despois, con Olga Novo, que tamén participaba na xornada convocada este ano arredor do Estilo. Connosco Antón Casais, Moncho Campos, Xosé Manuel García, María Antonia de Miguel, Xaime Subiela e Manuel Sánchez Salorio. Eu tiña detrás unha fiestra na que non reparei ben cando sentei na mesa, pero logo do descanso, xa entre o público e situado xusto diante, comprobei que era unha marabillosa xanela aberta á natureza. Unha parella de paporroibos foron presenza constante, tamén unha meixengra, pardais, e merlos, outra emoción.

Con Olga Novo, Antón Casais e Moncho Campos, na primeira das mesas. Ía frío

Gustáronme todas as comunicacións, tamén a charla de Salorio. Pero Olga emocionoume de maneira particular, non só polo que dixo, como se referiu á súa relación coa terra, senón porque leu un poema dedicado a seu pai, enfermo da mesma enfermidade que vai apagando a miña nai. Falei con ela diso, da necesidade de escribir sobre a enfermidade e recoñecín que tamén eu deixaba fluír os versos dese ciclo de poemas que a teñan a ela por único centro.

Rodeando os Chaos de Amoeiro, os outeiros de Pena Corneira e a Serra da Martiñá, á que Otero, que tamén era poeta, dedicou este poema:

A SERRA DA MARTIÑÁ

Serra da Martiñá, baruda serra,

esquiva nai da nordesía ouveante,

miras pasar os signos sobre a terra

eterna e simpre com’o mar bruante.

Gardas  na túa conciencia misteriosa

a lembranza de estrelas esquencidas,

i a túa penedía bretemosa.

Ve nascer i morrer as nosas vidas

com’os lustrigos que na noite moura

fan os foliós na escura lonxanía,

cando o bido do sol túa cume doura,

cando dos vellos pinos a harmonía

se axiganta nas noites de luar.

Serra da Martiñá, na túa outura

está o xenio dos ventos a cantar

coa lira eterna da túa pedra dura.

MURALLAS NO PINDO

Onte volvín ao Monte Pindo con Fernando Alonso Romero. Cantas veces teremos subido xuntos, unhas veces por camiños, outras agatuñando polas penedas ou seguindo os cursos da auga? Máis de trinta anos compartindo esta paixón. Eu recoñezo a débeda que teño con el, porque de Fernando aprendín case todo o que sei do Monte.

Nesta ocasión o obxectivo era ver os muros que observaramos dende un outeiro, cando en febreiro subimos a ver a inscrición da Moa.

http://fernandeznaval.blogaliza.org/wp-admin/post.php?post=2829&action=edit

Tomamos o camiño de Fieiro, en día de sol, limpo e luminoso, aínda que con algo de nordés. Preto xa da Moa, deixamos o carreiro e dende o outeiro descendemos cara as murallas que, noutro tempo, pecharon os accesos ao cumio do monte.

Son varios os treitos que se conservan, non todos en bo estado, pero hai un que dá a dimensión exacta do valor que tiveron. Dobre fileira de grandes pedras, cada unha de varios centos de quilos, reenchida no centro con pedra miúda. Todos estes panos de muro pechan o monte pola cara leste-sur, polo que concluímos que a orografía e os castelos de Carnota, San Xurxo e Penafiel serían elementos defensivos suficientes para defender o acceso polo oeste e polo norte. Porque non podemos entender estas construcións se non é dende unha perspectiva de defender e facer inaccesible o corazón do Monte.

Foi necesaria moita xente e sentir moito medo, para construír estes muros, dixo Fernando nun momento; comentario que me conmoveu e intrigou, disparando a imaxinación. Ao cabo, a falta de estudo dos valores patrimoniais do monte e a indiferenza que suscita en certos poderes públicos galegos, impiden que poidamos comprender cal foi o seu valor, cal a súa importancia nun momento histórico que tampouco podemos precisar. Dicir, se acaso, que este xeito de construír está documentado na Idade do Bronce, tanto en Galicia como nas Illas Británicas.

Volveremos. Ollando dende os muros, cara o alto, pechado entre grandes outeiros de acceso difícil, está o val onde nace o Vadebois. Ese será o seguinte obxectivo.

OIRA e CUEVILLAS

A petición de Fogueteiro, vai o artigo de Florentino Cuevillas, titulado Oira.

Como California, como el Klondike, Galicia fue un tiempo el país del oro; pero la llamada del preciado metal no atrajo aquí, como a aquellos países, legiones de buscadores venidos de muy lejos, y que llegaban hartos de caminar por inmensas praderas de savia o por terribles desiertos de hielo, con el cuerpo rendido y los ojos brillantes por la fiebre de la codicia. 

O que resta do campo de Oira

No, a nuestra tierra no arribaron estas legiones de hombres encendidos por la sed de la riqueza, y la recogida de nuestro oro, iniciada en épocas imprecisas pero desde luego muy remotas, la hicieron, durante muchos siglos, los indígenas de una manera primitiva, a modo de faena casera, que sólo en algún caso se teñía de color religioso. Y esto era así porque el metal buscado se le apreciaba todavía más como ornato que como dinero.

En los fragmentos de Posidonio se ve a las mujeres de la tribu gallega de los ártabros descender desde sus altas aldeas fortificadas y llegar hasta las orillas de los ríos. Con unos cuantos golpes de azadón sacan del agua arena del lecho, que luego lavan en una especie de cesto de mimbre; y terminada la operación vuelven aquellas mujeres a su casa, con unas cuantas pepitas o unas cuantas escamas amarillas, que van a reunirse con otras obtenidas anteriormente, con la misma naturalidad con que se reúnen los ovillos de lana hilada o las semillas desgranadas. 

En Justino, en cambio, entablamos conocimiento del Monte Sagrado, que se emplaza en los confines de Galicia, y que contiene gran cantidad de oro, pero este oro se halla protegido por un verdadero tabú y sólo es permitido adueñarse de él, como un presente de los dioses, cuando el rayo del cielo lo pone al descubierto.

Ya véis, por lo tanto, como aquí no fue lo mismo que en California o en el Klondike, y cómo no hubo fiebre codiciosa, ni lucha de hombres de presa, proque aquí entonces, no se buscaba el deseado metal para obtener dominio, ni mando, ni fuerza; se le buscaba más que nada porque poseía un agradable color y un luciente brillo, y porque adornaba bellamente y el deseo de obtenerlo era tan poco apremiante, que no era capaz de ocupar el trabajo de los hombres ni de romper las cadenas de una prohibición religiosa. 

Pero abundaba tanto, que nuestro país es el más rico en hallazgos de alhajas prehistóricas de toda Europa, y el tesoro de Caldas, con sus treinta y dos kilos de objetos áureos, es el más considerable de la Península, y nuestros oestrymnios y nuestros celtas fueron evidentemente los hombres mejor enjoyados de todo el mundo.

Después de la conquista, el aspecto, los procedimientos y los propósitos de nuestras explotaciones auríferas variaron en absoluto. Bien es verdad que en las culturas clásicas e metal amarillo fuera ya belleza en manos de Perieles, poder en las de Alejandro, corrupción en las de Yugurta y desgracia en las de Craso, y que ya no era adorno, era dinero para pagar los soldados y sostener la armazón administrativa del Imperio; y por eso, por ser necesario e indispensable, se empleó en las minas gallegas toda la técnica de los expertos y toda la crueldad de los capataces de Roma, hasta que se consiguió arrancar de ellas veinte mil libras de oro todos los años. En Plinio está la descripción dramática de los trabajos de nuestras minas, en las Médulas del Bierzo su mejor testimonio arqueológico, y en el “Elogio de Serena” de Claudiano, su último eco. 

Castro de Oira

Y ahora venid conmigo; vamos a colocarnos por encima del Portobello, frente al lugar de Oira, situado al pie de un espolón del monte, a otro lado del Miño. Hay allí viñedos y pinares, casitas nuevas tendidas a lo largo de la reciente carretera, que casi unen la aldea con la ciudad, tarea captadora a la que ayudan los almacenes del ferrocarril a Zamora que avanzan por aquel lado. Prescindid de todo esto y recordad, en cambio, que Oira se deja derivar fácilmente de Auria y pensad en lo que este nombre puede significar, y luego cerrad los ojos. 

Ya no existe el pueblecillo en su actual emplazamiento; las casas rendondas, y con techo de paja están arriba en lo alto del espolón, en un recinto rodeado de una cerca sencilla y separada por un foso de la llanada del Veintiuno. No hay ciudad, ni carreteras, ni puentes; faltan también las vides y los pinos, pero se ven, en cambio, algunos campos próximos al río cultivados de cereales, y después por todo el valle, arriba y abajo un inmenso bosque de robles, de castaños, de alisos, de álamos y de fresnos, y tojos y retamas grandes como árboles, y por todas partes un gran silencio, el silencio augusto de los lugares casi vacíos de la algarabía humana.

Regato de Oira, agora domado

Por un camino que va pegado a un regato viene del castro al río un grupo de mujeres vestidas con túnicas y mantos de colores vivos. Son fuertes y rudas y hablan un extaño idioma; al llegar a la corriente del río se arrodillaron y en una especie de cestos empezaron a lavar la arena. Cantan mientras lavan y en medio de aquel paisaje tan distinto al de ahora, rompiendo el silencio del gran bosque, sube por el aire una canción, una canción que es un alalá, igual a los que las mujeres de Oira han debido ya olvidar en estos últimos años. 

(Tres apuntamentos: 1) o regato polo que baixan as mulleres é o mesmo do que fala Risco no seu artigo Por Oira baixa un regueiro. 2) Aureanas, dicíanlle ás mulleres que ían procurar o ouro. 3) As mulleres de Oira nunca esqueceron cantar. Eu son dunha estirpe de mulleres cantoras, as Cuqueiras, dicíanlle ao grupo formado polas catro miñas tías e a miña nai.)

Un pouco máis alá de onde se ven as silvas, á dereita, viña o lameiro, onde iamos coa vaca. Aí había sempre cóbregas, mansas, supoño que natrix, pero que aos nenos sempre nos asustaban.

FEMIA PARDA DE CUCO

É será cuco ou cuca? Foi o sábado pola tarde, entre sete e sete e media. Paseaba eu logo da chuvia pola tras duna de Carnota, por onde poñen os niños os pirlos, cando diante de min, e dende o chan, ergueu o voo un paxaro grande. Conseguín enfocalo cos prismáticos e seguilo no voo circular que deu ao meu arredor. Foi pousar douscentos metros cara o sur, aínda na tras duna. Quedara plácida a tarde, entre claros e nubes, cun ventiño do sudoeste. Achegueime a modo ao lugar onde a vira pousar, reptei ata me situar na parte superior dunha duna toda cuberta de vexetación e observeina. Ergueu de novo o voo e foise máis alá. Fun detrás e repetimos o xogo. Esta vez fuxiu e perdina entre a vexetación que limita a marisma.

Pensaba eu entón que seguía un ave rapaz descoñecida para min e repasaba nomes de paxaros nunca vistos pero dos que si lera ou escoitara dicir: tartaraña, gatafornela, esmerillón… Eu observara un pico escuro coa base amarela, de cor parda listada por arriba, co peito e o ventre esbrancuxados e tamén listados. Listadas tamén as ás, escurecendo cara os extremos ata o remate que semellaba en negro. Tamaño dunha rapaz pequena e voo rápido.

Na casa busquei nas guías e nada do que que vin cadraba exactamente co que observara, ata que dei coa pista de que en voo, algunhas rapaces, poden confundirse co cuco. Busquei “cuco” e alí estaba, femia parda, da que di Penas Patiño: As femias son semellantes ao macho, pero algo máis apardazadas, existe nestas unha forma parda en que a cor cincenta se ve substituída por outra parda arrubiada moi listada en cabeza, corpo e rabo: dáse na proporción 1/3 ou 1/5 no Norte (Noval, 1975). 

Custoume moito atopar unha imaxe desta variedade en internet. Esta foto é de Javier Vitores.

Agora hai menos cucos. Son moitos os lugares nos que xa non se escoita, entre elas Oira, que sempre o facía empoleirado na galla máis alta, do máis alto piñeiro, do monte do Castro. É unha das aves que está en retroceso entre nós. Quizais o cambio do clima. A min dáme certa mágoa e cando viaxo por lugares do interior, con bosques tépedos, saio das autoestradas e deteño o coche por ver se o escoito. Porque, malia a mala sona que ten, por aquilo de facer a posta en niño alleo, eu sempre sentín simpatía por el ou ela. Eran moitos os ditos que facían referencia ó cuco na casa e todos eran bos, velaí algúns:

Se o cuco non vén entre marzo e abril, ou morreu o cuco ou a fin do mundo vai vir. 

Cuco rei, cuco rei, cantos anos vivirei (e contabamos as cucadas)

Cuco rei, cuco rei, por onde amores terei

En Lira aprendín que o tempo do ourizo remata cando co cucar.

E logo, miña nai contaba unha historia na que alguén convidaba ó cuco a ir á sega. O cuco, logo de pensalo dicía: Se vai sol teño que poñerme á sombra, se está anubrado terei que cuquexar, pero se chove irei (a miña nai engadía sempre que con chuvia non se traballaba na sega).

ALICERCES DE OURENSE

O domingo pola mañá, en Ourense, visitei co meu amigo Rafa, a exposición Alicerces, proposta do Museo Arqueolóxico, acollida pola Afundación, no seu local da Praza Maior.

O do Museo Arqueolóxico de Ourense é cousa difícil de explicar. Tantos anos pechado,

Escudo do antigo hospital de San Roque

sen que os veciños e visitantes poidan gozar das coleccións e patrimonio que atesoura. Cando eu era novo, o museo era referencia obrigada. Pasei moitas horas nel, aprendendo historia ou visitando as exposicións temporais que alí se facían. Unha cidade como Ourense non pode estar sen un museo así, porque só dende unha boa explicación arqueolóxica, dende a contemplación do patrimonio que como sedimentos da historia foron quedando no substrato, contemplando as pezas que van dende os utensilios do neolítico, as espadas da resistencia contra o Imperio, o que resta dos muros suevo e da alta idade media ou da moderna, un pode comprender nel a evolución dun espazo habitado por tantos pobos e dende tanta antigüidade.

Porén, e malia a suspensión, as persoas que traballan no museo conseguiron manter un fío de relación co público a través dunha exposición permanente de pezas singulares que pode verse nunha sala do complexo de San Francisco, así como coa iniciativa da peza do mes, esa convocatoria que permite a relación dos ourensáns coas pezas máis senlleiras do patrimonio común.

Agora prepararon este ALICERCES, Evolución urbana de Ourense do século XVI ao XX, aberta ata onte e que eu cheguei a ver no último momento, grazas ao aviso de Antonio, outro amigo querido. A exposición ten como fío condutor a evolución do trazado da cidade durante cinco séculos. Nela poden verse cousas tan singulares como o debuxo das casas medievais de máis arriba. A min a imaxe tróuxome á memoria aquel texto de Vicente Risco, no primeiro número da revista neosófica La Centuria: La casualidad ha hecho nacer esta publicación neosófica en Orense. Orense dista seiscientos kilómetros de Madrid y acaso menos de Nueva-York. En todo caso, LA CENTURIA viene a acortar esta última distancia. Orense no tiene nada de cosmopolita ni de típico, de futurista ni de tradicional: muchas casas viejas y ninguna antigua. Pero tiene siete carreteras y además nos tiene a  nosotros. 

Tamén amosa elementos arquitectónicos, construtivos e decorativos, como este fresco alegórico do pintor Jesús Soria, que supoño corresponde á súa vivenda no barrio do Couto.

INSCRICIÓN MONTE PINDO (2)

Deixo aquí o enlace á páxina da Asociación Monte Pindo Parque Natural, relativa á inscrición á que se refire a entrada anterior. Penso que enriquece a información que figura nela e que pode ser de interese para todos cantos amamos o Monte.

http://www.montepindo.gal/2016/02/a-enigmatica-inscricion-da-ermida-do.html

MONTE PINDO VELLA INSCRICIÓN

Subimos outra volta ao Monte Pindo. A intención era ver esa inscrición que apareceu hai poucas semanas no espazo da capela da Moa. Fomos Fernando Alonso Romero, María Tilve, Lino Lema, as dúas cadelas: Xida e Torga e eu. O nome de Xida provén da Arxina, a lingua dos canteiros de Pontevedra, que canteiro foi o avó de María, e significa: bonita, fermosa, boa, e así é ela. Saímos tarde e subimos pola cara interior, dende Fieiro. Faltaban dous minutos para as 12 cando empezamos a camiñar.

O lugar dos encantos

O día estaba bo, sen frío, só unha néboa inconstante nos amolaba ás veces, pero nunca nos impediu ter visibilidade abonda como para continuar a ascensión. Ao pasar, Fernando recoñeceu un lugar no que, hai moitos anos, Xan Louro lle contou que era un dos espazos onde sucedían os encantos, aquilo de que unha fada, cos cabelos rubios e peite de ouro, senta nunha pedra, peitea o pelo e agarda que pase alguén por ver se a desencanta. Malia estar dispostos a intentalo, non apareceu.

Cabaña ao pé da Moa

A inscrición está difícil de ver, no chan, moi lonxe do lugar onde nós buscabamos. No esforzo por atopala demos coa vellaxa recollida no seu día por Barreiro Barral, e outra nunha das pedras amoreadas na ruína do que foi capela. Xantamos e decidimos subir á Moa, por ver de distanciarnos e que a procura non se volvese obsesión, coa idea de regresar para seguir buscando o que era motivo da excursión. Dende arriba chamei a Mario Maceiras, secretario da Asociación Monte Pindo Parque Natural, quen nos deu instrucións sobre onde podiamos vela.

A visión dende arriba era fermosa, na mestura de sol e brétema que a paisaxe conxugaba. Tamén paramos nun perímetro de pedra, que Fernando e Luis Monteagudo consideraron sempre un dos vestixios de primeira vivenda do home, nun tempo antigo, difícil de precisar sen escavación.

Panorámica dende a Moa

Regresamos e buscamos con afán e teimudos, agora tomando como referencia o Forno da Moa, esa pequena gruta onde se pensou sempre que habitou un ermitán nos primeiros tempos do cristianismo na vella Gallaecia. Atopamos unha coviña que non viramos antes, pero a inscrición seguía sen aparecer. Por fin deu con ela Fernando. A auga da chuvia sobre a pedra e a néboa que eliminaba a sombra dos relevos, dificultaban moito a visión. Complicado recollela en foto, non na memoria. Tomamos, iso si, nota dos elementos que a forman e medímola.

Pedra da inscrición

Na baixada  atopamos muros que non viramos noutras ocasións e outros restos de cabanas, un deles que debeu ser importante, con casa rectangular e outras máis pequenas que deberon ser cortes.

Conxunto cabana e cortes

Chegamos aos coches ás seis da tarde, logo de 6 horas camiñando. Por entre os fíos de néboa vimos asomar a lúa.

As nosas compañeiras, respectando o almorzo

Exploradores con Xida, ao pé dun dos muros.

(Todas as fotografías son miñas, agás esta última dos exploradores, que é de Lino Lema)