Escríbeme o amigo Miro Villar para contarme, en relación co Museo do Castelo de San Carlos en Fisterra, que todo é peor do que eu dicía no artigo de onte. O Museo ou Centro de interpretación abre, pero sen Alexandre Nerium. O Castelo abriu as portas estes últimos veráns polo compromiso persoal de Alexandre, empeñado, malia as precariedades e incertezas, en amosar o centro a turistas curiosos e grupos organizados. Atesoura el na casa eses centos de poemas de poetas de todo o mundo, que invocan Fisterra e dos que botaba man de cando en vez, e cos que sorprendía aos visitantes, emocionados de escoitar, na súa boca, os versos dun poeta do seu país. Pero é que, ademais, tal e como quixen expresar onte, el forma parte do patrimonio do Castelo , el é, e así o entendemos moitos, a súa alma. Deixo aquí a información publicada pola edición local de La Voz de Galicia:
Arquivo da categoría: Patrimonio
ALICERCES DE OURENSE
O domingo pola mañá, en Ourense, visitei co meu amigo Rafa, a exposición Alicerces, proposta do Museo Arqueolóxico, acollida pola Afundación, no seu local da Praza Maior.
O do Museo Arqueolóxico de Ourense é cousa difícil de explicar. Tantos anos pechado,
Escudo do antigo hospital de San Roque
sen que os veciños e visitantes poidan gozar das coleccións e patrimonio que atesoura. Cando eu era novo, o museo era referencia obrigada. Pasei moitas horas nel, aprendendo historia ou visitando as exposicións temporais que alí se facían. Unha cidade como Ourense non pode estar sen un museo así, porque só dende unha boa explicación arqueolóxica, dende a contemplación do patrimonio que como sedimentos da historia foron quedando no substrato, contemplando as pezas que van dende os utensilios do neolítico, as espadas da resistencia contra o Imperio, o que resta dos muros suevo e da alta idade media ou da moderna, un pode comprender nel a evolución dun espazo habitado por tantos pobos e dende tanta antigüidade.
Porén, e malia a suspensión, as persoas que traballan no museo conseguiron manter un fío de relación co público a través dunha exposición permanente de pezas singulares que pode verse nunha sala do complexo de San Francisco, así como coa iniciativa da peza do mes, esa convocatoria que permite a relación dos ourensáns coas pezas máis senlleiras do patrimonio común.
Agora prepararon este ALICERCES, Evolución urbana de Ourense do século XVI ao XX, aberta ata onte e que eu cheguei a ver no último momento, grazas ao aviso de Antonio, outro amigo querido. A exposición ten como fío condutor a evolución do trazado da cidade durante cinco séculos. Nela poden verse cousas tan singulares como o debuxo das casas medievais de máis arriba. A min a imaxe tróuxome á memoria aquel texto de Vicente Risco, no primeiro número da revista neosófica La Centuria: La casualidad ha hecho nacer esta publicación neosófica en Orense. Orense dista seiscientos kilómetros de Madrid y acaso menos de Nueva-York. En todo caso, LA CENTURIA viene a acortar esta última distancia. Orense no tiene nada de cosmopolita ni de típico, de futurista ni de tradicional: muchas casas viejas y ninguna antigua. Pero tiene siete carreteras y además nos tiene a nosotros.
Tamén amosa elementos arquitectónicos, construtivos e decorativos, como este fresco alegórico do pintor Jesús Soria, que supoño corresponde á súa vivenda no barrio do Couto.
ECOS DO BRUAR DA VACA
Helena Villar Janeiro, publica hoxe, no xornal El Correo Gallego, un artigo sobre a Vaca de Fisterra e a experiencia vivida o pasado sábado. Deixo aquí o enlace, con esta imaxe do fotógrafo do Ézaro Juan Louro, que nos recolle a case todos os que participamos na Andaina.
AS VACAS DE FISTERRA
Modesto Fraga, Xosé Iglesias e eu, decidiumos formar tripulación e lanzarnos a esta travesía de reivindicar que As Vacas de Fisterra se escoiten de novo.
Reivindicamos o invisible, o que non é evidente, o inmaterial, o que tantos consideran innecesario, pero que na nosa opinión forma parte de nós. Reivindicamos o son protector das Vacas. Contamos coa colaboración e o apoio do concello de Fisterra.
Aquí vai a convocatoria da tarde festiva, cando xa temos confirmada unha nutrida representación poética, artística e musical.
AS VACAS DE FISTERRA: O BRUAR DA FIN DA TERRA
Dende 1889, nas mañás de borraxeira, na noites bretemosas do mar, nos días nos que os barcos navegaban sobre o gume dun eco, un bramido actuaba a xeito de compás sonoro e situaba a pilotos, patróns e temoneiros sobre unha carta mariña invisible, pero certa, unha carta que tiña como referencia o bruar que proviña do promontorio de Fisterra.
Ao longo dos anos, os navegantes do mundo e os habitantes da comarca, interiorizaron ese son poñéndolle un nome: a Vaca de Fisterra, por ser o seu berro un bramar semellante ao dunha vaca. O son pasou a formar parte da vida cotián da xente, integrouse nas conversas, fíxose música e os poetas tomárona ou tomáronas, que dúas era as vacas, como referencia nalgunhas das súas composicións.
Ese son forma parte do patrimonio da xente da bisbarra e de todo o país. Patrimonio inmaterial, o máis sensible porque non se ve, porque non se toca, pero referencia fonda do sentir colectivo, que resoa no interior da memoria e que constitúe parte fundamental do ser comunitario.
Porén, dende o ano 1999 a Vaca deixou de soar e o seu bruar xa non se escoita nos días de borraxeira, nin nas noites de brétema.
Por iso, en colaboración con concello de Fisterra, convocamos a todos os que valoran e defenden o noso patrimonio material e inmaterial, e a todos cantos aman a cultura do mar, a participar nunha marcha festiva, musical e poética, que o sábado 19 de setembro nos levará dende a lonxa de Fisterra ata o promontorio, baixo as dúas Vacas, reivindicando que o faro recupere a súa voz.
Deixamos aquí, como referencias, este artigo de Modesto Fraga, escrito en febreiro de 1999 e publicado entón no xornal Noroeste:
http://www.finisterrae.org/nova.php?noticia=66&idioma=gl&sec=2
así como este artigo e a ligazón ao vídeo poema de Xosé Iglesias, publicados no blog palavra común, en febreiro de 2014:
http://palavracomum.com/2014/02/26/a-vaca-de-fisterra-xose-iglesias/
Francisco X. Fernández Naval/ Modesto Fraga/Xosé Iglesias
A VACA DE FISTERRA
Hai algúns anos, en Lira, un día de borraxeira mesta, decateime de que non se escoitaba o son característico que sempre percorría o mar, en situacións meteorolóxicas semellantes. Non soaba a vaca de Fisterra, a vaca ou as vacas, que eran dúas as instaladas en 1889. En principio pensei que se trataba dun fallo mecánico e que axiña o repararían. Logo, Alexandre Nerium, tras me explicar que os altofalantes eran de pel, contaríame que decidiran non restauralos. Agora, Xosé Iglesias dime que implantaron un sistema de control e aviso tecnoloxicamente avanzado, que cumpre a función que antes executaba o sinal sonoro.
Pero creo que a Vaca de Fisterra era algo máis ca un sinal marítimo para días de néboa e borraxeira. As xentes da contorna, vintecinco millas cara o norte e cara o sur, aprenderon a convivir con el e puxéronlle nome. Incorporouse á literatura e á tradición oral e pasou a formar parte do patrimonio inmaterial, o máis sensible dos patrimonios, o que está en situación de perigo maior de desaparición xa que, ao cabo, trátase dunha realidade invisible, non tanxible, neste mundo no que todo necesita o certificado de existencia modelo Santo Tomás. O meu poema Borraxeira, incluído en Mar de Lira, empeza así: Berro de alén mar/ así e o bruar da luz da fin da terra/ cando a constancia da brétema absorve o espertar do día… Pero hai textos de Marilar Aleixandre e de Miro Villar, que lembre agora.
Desaparece unha cántiga, un refrán, un topónimo e non nos preocupa, sen nos decatar de que iso que perdemos é o verdadeiro ADN dunha colectividade, xunto coa lingua, que tamén é patrimonio inmaterial.
Dende hai tempo veño alertando sobre a necesidade de reclamar que as Vacas braden de novo. Agora atopei en Xosé Iglesias, poeta e mariñeiro de todos os mares, un compañeiro que pensa coma min. El, ademais, xa elaborou material reivindicativo, neste vídeo poema que aquí deixo e que é ben fermoso.
Iremos dando novas das iniciativas que desenvolveremos neste novo movemento que ben podería ter por nome. QUE MEDRE O MAR E QUE BRADE A VACA.
ALEXANDRE NERIUM
Recibo estes días unha publicación que envía e asina o meu amigo, o poeta fisterrán Alexandre Nerium (Nocturnidade do sal, Vogar de couse) titulada Detrás da néboa o felo. Trátase dunha colección de poemas nos que Alexandre, a proposta do escritor e etnógrafo de Coles (Ourense), Emilio Araúxo, tende unha ponte ou un vínculo poético entre o seu mar de Fisterra, o mar de Fóra, ese mar que navegou e que tan ben coñece, e o entroido do val de Maceda, tomando como referencia a figura do felo, o personaxe que tanto nos lembra a outros da provincia ourensá, como peliqueiros e cigarróns.
Detrás da néboa o felo: abica o medo
escorrentando a ingravidez do día.
Novamente outro abismo, outra derrota:
cabelos de muller feitos sedelas
sentindo do ollomol a súa trabada.
Emilio Araúxo foille enviando fotografías do entroido, non as imaxes dun
turista, senón instantáneas tomadas coa visión do etnógrafo, que humanizan as figuras da celebración, tan distantes e alleas cando a vemos correndo polas pistas e corredoiras, pero tan próximas cando as observamos no momento de ser vestir, no abrazo, na espera, no descanso. Consegue Alexandre un efecto fantástico nos versos, ao considerar el que tamén o mar é unha máscara de salitre: A máscara do mar ten ollos gacios./ Un sorriso de furna cada tarde/ sostén na comisura o precipicio./ O acantilado desminte o que pasou ás sete vagas.
A colección de poemas remata cun soneto titulado Cinza, arte na que Alexandre é experto (poña cada un o fin de estrofa seguindo a clásica secuencia de versos 4/4/3/3, os catorce que pide Violante):
Arrostra o mar a máscara do día
cun xesto azul de clara escuridade.
A chuvia entre as pupilas, a saudade
levemente marfil xunta a avreguía.
Rosma o solpor febril, queda utopía
ancorada na cinza: exhausta idade
que se perde mordaz na inmensidade,
que se agocha baleira na ardentía.
O mar esculca o vendaval vizoso.
co paraugas de man baila inconsciente.
Do chocallo a harmonía, o seu saloma.
Simplemente vivir, grisáceo aroma,
requente sabor doce, aínda se sente
disfrazarse en Maceda o mar vidroso.
Xa outras veces teño falado aquí de Alexandre Nerium, o poeta mariñeiro, o cabaleiro de mar, no seu día presidente do batallón da Costa da Morte, hoxe guía excepcional do centro de interpretación da pesca situado no Castelo de San Carlos de Fisterra, lugar de visita obrigada, tanto polo que amosa como, sobre todo, por quen o amosa, que o guía tamén é patrimonio.
Xeiteira de Lira. Maribel Longueira
Alí el explica como son as artes de pesca dese mar que se estende ao norte e ao sur do Promontorio Nerium, entre elas o xeito, unha das máis antiga e máis selectiva das nosas artes, exclusiva da sardiña e que deu unha embarcación tan fermosa como a xeiteira, amais de ditos e cantigas. Por iso, aínda co temor pola alarma recente da prohibición das redes de deriva, incluido o xeito, sen ter en conta as súas particularidades que a fan singular, e aliviados sabendo que acaso ese temor quede en nada, escoitamos a voz de Alexandre explicando que é o xeito para o programa Vivir o mar da CRTVG. Aquí queda este enlace ao blog de Miro Villar, As crebas, un dos vinculados a este, onde quen o desexe pode escoitar a Alexandre, quen remata con ese poema seu, tan fermoso, que se inicia co verso: O xeito faise ao mar sen despedida.
FISTERRA
Era información xornalística do sábado. A Comisión de Cultura da Unión Europea retíralle a Fisterra o selo oficial de Patrimonio Europeo, co que fora recoñecido no ano 2007.
Laméntoo e dóeme. Eu vou moito alí. Adoito levar xente que nos visita, tanto dende a Coruña como dende Lira. Alí levei a Elena Poniatowska; a Sudeep Sen, poeta indio; ao pintor americano George Rodez; a amigas e amigos de paso, coñecidos do público ou non. Tamén son frecuentes as nosas excursións polo promontorio, con amigos queridos como Lino e María, Marisa e Moncho, procurando sempre a compañía de amigos fisterráns.
O Pindo dende Fisterra
Dende hai dous anos advertía eu un abandono grande e grave na contorna do faro. Esta percepción era compartida por algúns dos visitantes aos que servía de guía. Algún, mellor dicir algunha, chegou a pedirme que a sacase de alí. Porque era difícil convivir coa profusión de camisetas e pantalóns prendidas dos ferros das antenas, como unha instalación espectral; ou coa borralla das fogueiras na que se queiman botas e roupas sudadas do camiño, esparexida por todos os recunchos das penedas. A min gustaríame saber de onde saíu esa moda? Como se permite? e, sobre todo, como foi imaxe dunha campaña de promoción turística da Xunta? Porque, aínda demostrándose o enraizado que poida estar ese acto de queimar, non todo o que foi tradición é digno de ser conservado, e menos cando falamos de permitir prender lumes sen control, con tanto poder contaminante, en calquera lugar dun espazo tan especial e tan visitado coma este.
Deixamos queimar a goma e o coiro das botas, pero non nos importou perder o sinal marítimo do faro, a Vaca de Fisterra, que era patrimonio inmaterial querido pola xente da contorna e que si merecía ser conservado.
Hai máis cousas que dicir, ao meu xuízo. O faro de Fisterra é un lugar simbólico interesante, pero probablemente o menos importante de cantos forman o conxunto patrimonial do promontorio. Pouco explica o faro con respecto ao valor simbólico do cabo no seu conxunto, tránsito entre a vida e a morte, entre o mundo de aquí e o do máis alá. O patrimonio está arriba, na parte superior, onde sempre estivo situado o facho; o lugar onde se postraría Décimo Junio Bruto e dende o que George Borrow viu os cachalotes. Alí estaba o dolmen que acollía a lenda dese ser de ultratumba que é a Orcabella; as pedras santas (na imaxe inferior) onde segundo a tradición predicou Santiago; a ermida de San Guillerme e o leito pétreo da fertilidade. Sen coñecer esas referencias, o visitante marchará sen comprender o valor de Fisterra como símbolo non só xeográfico, senón, sobre todo, espiritual e antropolóxico. Ademais, tamén arriba, está a estación Marconi, de importancia histórica nas guerras mundiais; a vista que se ofrece do horizonte oceánico, de amplitude moi superior á contemplada dende o faro; a paisaxe que ofrecen os cantís do cabo da Nave, a praia de Mar de Fóra e a vila. E aínda están a románica Santa María das Areas, co seu cruceiro e o centro de interpretación da pesca no castelo de San Carlos.
Pero todo ese espazo marabilloso está abandonado. Mal sinalizado, cos camiños enlamados, os carreiros sen limpar, os toxos e as silvas comendo as vellas pedras.
Eu nunca entendín como sendo Galicia o destino dos camiños de peregrinación, atesourando referencias como a catedral compostelá e o mito que alberga, non somos quen, como comunidade, de poñer en valor todos os elementos que o forman. No Códice Calixtino ou Liber Sancti Jacobi, non só se fala do lugar de enterramento do Apóstolo. Nas súas páxinas está Padrón, ou o lugar do desembarco; o Pico Sacro e Duio, os tres, algún máis cos outros, fóra de circuito. Os turistas e camiñantes máis sabidos que van cara Fisterra, ao pasar por Duio pregúntanse como se aprobou a barbaridade urbanística que afianza os alicerces de formigón sobre o que foi cidade de mar, anterior á vila. Ese espazo, coa praia e o val, debería formar parte das de referencia do país.
– Cal é o nome desta aldea? -díxenlle a unha muller cando pasabamos onda cinco ou seis casas ruinosas nun recodo da badía denantes de entrarmos na península de Finisterra.
– Esta non lle é unha aldea -dixo a galega-; esta non lle é unha aldea, señor cabaleiro, esta élle unha cidade, élle Duyo.
Tanto dura a gloria do mundo! Aquelas cabanas foron todo o que o ruxinte mar e a moda do tempo deixaron de Duyo, a gran cidade. Agora, adiante cara a Finisterra.
(Da Viaxe por Galicia. George Borrow, en edición de Salvador García Bodaño, editada por Galaxia)
En Duio traballou nos anos corenta Esmorís e Recamán e moitos foron as evidencias atopadas de ser este lugar principal como sitio arqueolóxico, acaso a capital dos Nerios: dende obxectos de sílex a evidencias de romanización. Duio, ademais, achega a este conxunto lenda de ser cidade asulagada.
O alcalde de Fisterra, José Manuel Traba, a quen coñezo dende os días nos que traballei na Consellería de Pesca, celebra a importancia e singularidade que a Comisión de Cultura lle dá a ese espazo. Pero é que a Comisión non priva a Fisterra do selo oficial de Patrimonio Europeo porque careza de valor, senón porque recoñecendo o seu valor único, considera que non se trata como merece.
Falando da Vaca, eu invoqueina no poema Borraxeira, de Mar de Lira, que empezaba así: Berro de alén mar/ así é o bruar da luz da fin da terra/ cando a constancia da brétema absorve o espertar do día…
Pero é novidade destes días o último libro de versos de Marilar Aleixandre, Ovella descarreirada, publicado por Edicións Xerais, onde lemos este poema que afirma o valor patrimonial do son de Fisterra:
brúa a vaca
en días de temporal
á noitiña
cando os barcos poden perder o rumbo
estrelárense nos cons
aínda se escoita o bruar da Vaca de Fisterra
resoando de cabo a cabo
brúa a vaca
do cabo da Nao a Fisterra, de Fisterra a Touriñán
do Vilán ao Roncudo
do Roncudo a Punta Nariga
de Punta Nariga ás Sisargas
das Sisargas a Santo Adrián
brúa a vaca
máis alto que o bradar do mare
que o zoar do vento
para non perdermos o rumbo
en tempos atroces
brúa a vaca
contra desleixo e cobiza
do Pindo a Baldaio
do Monte Branco a Traba
brúa a vaca
RAMÓN PARADA JUSTEL (II)
Mañá presento no Museo de Belas Artes da Coruña o libro O soño galego de Julio Cortázar, publicado pola editorial Linteo e do que xa din conta nunha entrada anterior. Esta será a primeira presentación, aínda dentro do ano Cortázar, as seguintes virán en xaneiro.
Teño preparada unha presentación con imaxes e hoxe pola tarde, quedei con Manuel Mosquera para probar se todo funcionaba correctamente, dende o punto de vista técnico. Cando cheguei, dixéronme que el avisara do posible atraso duns minutos. Aproveitei e subín á sala 5, do terceiro andar, que alberga a pintura galega do século XIX. Sabía que por alí tiñan que estar os cadros de Ovidio Murguía Castro e de Jenaro Carrera Fernández, membros con Ramón Parada Justel e Xaquín Vaamonde Cornide, da Xerazón Doente. Efectivamente, os cadros están alí. O que non sabía é que tiñan tamén en depósito, cedidas polo Museo Arqueolóxico de Ourense, dúas obras de Parada Justel, tituladas: O tempo, aplicación e emulación e A Maja.
O primeiro é difícil de apreciar e necesita unha restauración urxente. Deixo aquí imaxe dos dous, como complemento da exposición que estes días pode verse en Ourense e da entrada de onte.
P.D. curiosa. Leo o último libro de Fernando Alonso Romero, San Mamed, origen precristiano y significado del culto, publicado por Andavira Editora. Nel, Fernando conta que Conde Valvís descubriu na ermida do Santo, na serra que leva o seu nome, unha lauda visigoda e cita: “pero se la llevó la familia Parada Justel, propietaria del terreno; posteriormente se perdió y se ignora el paradero”.
RAMÓN PARADA JUSTEL (I)
O pintor ourensán máis coñecido do século XIX, é Ramón Parada Justel (Esgos 1871- Ourense 1902), incluido na denominada xeración doente, formada por Jenaro Carrero Fernández, Ovidio Murguía Castro, Xaquín Vaamonde Cornide e o noso Parada Justel, nacidos os catro nos primeiros anos da década dos setenta e mortos entre 1900 e 1902. Ovidio Murguía era fillo de Rosalía e Murguía e naceu no pazo de Lestrove. Xaquín Vaamonde, nacido na Coruña, foi protexido de Emilia Pardo Bazán, quen lle deu papel protagonista na novela La Quimera, morrendo no Pazo de Meirás. Jenaro Carrero era de Noia.
No centro cultural municipal José Ángel Valente de Ourense, situado na rúa do Paseo, onde antes estaba o Banco de España, o Museo Arqueolóxico Provincial organiza unha exposición sobre o pintor ourensán, ao fío da restauración do cadro Os satélites.
O cadro figura como elemento central ou eixo da mostra, situándose á súa esquerda, sobre paneis, a información detallada do proceso e os traballos de restauración. Á dereita, ordénanse as outras obras do pintor que completan a mostra e, tamén unha pequena referencia biográfica.
A min o cadro que máis me gustou foi o titulado O recordo das xoias, cun aire moi francés, impresionista, con ese xogo de luces, transparencias e reflectires no cristal do escaparate do cambiador, que lle dan o ton nostálxico que ten, tamén recollida, claro, na expresión da muller, nas mans… Logo, se me piden escoller, quédome co titulado A familia do anarquista no día da execución.
Pero hai na exposición unha cousa que me desconcertou. Dende que teño memoria, sobre todo dende que teño memoria cultural da miña cidade e do seu patrimonio, sempre escoitei dicir que a pintura que decoraba o teito do teatro Principal era del. Alguén me comentou hai algúns anos, que había dúbidas sobre a súa autoría. Nada se di dela nos datos biográficos que se ofrecen na exposición, que si recolle os momentos nos que pinta cada unha das obras máis singulares. Non sei se xa está absolutamente demostrado que non foi el quen pintou o teito do teatro, obra que lembramos de iren ao cine de nenos, substituida na actual restauración do edificio por unha alegoría de Xaime Quessada que hoxe podemos contemplar. Porén, con certeza ou sen ela, sabendo que moitos ourensáns seguen considerando que si foi el quen pintou ese teito, ou, cando menos, teñen dúbidas de si foi ou se non foi, ao meu parecer si se puido aproveitar a oportunidade e incluir unha referencia que dixese algo así: “1894: durante moito tempo considerouse que nese ano inicia os traballos de decoración do teito do Teatro Principal. Porén, investigacións recentes poñen en dúbida (ou rexeitan, non sei cal é o alcance do descuberto) que fose el o autor desa obra”.
Paréceme a min que algo así non suporía quebranto para ningunha suposición ou certeza, e si tería un importante valor informativo e pedagóxico para os visitantes.
Non sei, se cadra este asunto non resulta de interese para os lectores destas páxinas que non sexan de Ourense, espero que a obra de Parada Justel, si e a referencia á súa xeración, si.
EUSKADI: BARCO BALEEIRO
En Euskadi constrúen a réplica dun baleeiro tradicional, daqueles que levaron aos mariñeiros vascos polo mundo, perseguindo baleas. Están nese proxecto algúns amigos, mellor dicir amigas, vinculadas ao mundo das embarcacións tradicionais e da carpintería de ribeira. Hoxe recibín este correo con novas do proceso e aquí o comparto.
“O proceso de construción da Nao San Juan segue avanzando. Hoxe venres 31 de outubro, a partir das tres da tarde, o equipo técnico de Albaola, a Factoría Marítima Vasca, enfrontará a posta da roda, unha peza estrutural do esqueleto do San Juan.
A roda da Nao San Juan componse de dous madeiros curvos que forman un arco de 5,16 m de radio, que se une á quilla por medio dun sólido escarpe; a roda é unha parte fundamental da estrutura do baleeiro. A colocación permitirá apreciar aínda mellor a forma e proporcións do casco.
Albaola e San Sebastián 2016 convídanvos a seren testemuñas deste fito importante e facervos dese xeito partícipes de todas e cada unha das fases da construción desta obra de arte: a réplica do baleeiro vasco San Juan.
Lembrámosvos que a Factoría está aberta de luns a domingo de 10:00-14:00 e de 15:00-18:00, e que podedes coñecer o estaleiro con percorridos tematizados en catro linguas. Toda a información referida a tarifas, situación e acceso está dispoñible na página web de Albaola (www.albaola.com).
Axúdanos apadriñando un cravo do San Juan:
http://www.albaola.com/es/site/patrocina-una-pieza
Ou compartindo o proxecto no teu entorno e nas túas redes sociais:
https://www.facebook.com/albaola.faktoria
@dss2016
@albaola
A noite branca 