Tal día coma hoxe, en 1837, nacía Rosalía de Castro. Dende hai anos son varias as entidades e institucións que enchen as horas e o país cos seus versos. Eu participo, habitualmente, na lectura que convoca a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega. Este ano, como o anterior, será no serán, no ÁGORA da Coruña.
Hoxe lerei os fragmentos do poema “Na tomba do xeneral inglés Sir Jonh Moore morto na batalla de Elviña (Coruña) o 16 de xaneiro de 1809“, poema que Rosalía dedia á súa amiga, nativa do país de Gales, María Bertorini.
Lerei exactamente os versos que acompañan a Moore no Xardín de San Carlos e aproveitando, lembrarei a figura de Amadou Ndoyé, o profesor de lingua e literatura española da Universidade de Dakar, que estivo por aquí no ano 2013 e con quen puiden recitar, acompasando as nosas voces, os versos de Rosalía na galería que olla ao porto coruñés.
De Amadou Ndoyé escribín hai anos, esta é a conexión a aquel artigo no que daba conta do seu falecemento en Dakar, poucos meses despois da súa visita. E penso que é acaído porque el faloume de Rosalía e de como a poñía como exemplo diante dos seus alumnos que querían ser escritores.
http://fernandeznaval.blogaliza.org/2013/05/03/amadou-ndoye/
Aquí queda, tamén, o poema completo de Rosalía, que ela incluíu en Follas Novas, na parte titulada Varia:
NA TOMBA DO XENERAL INGLÉS
SIR JOHN MOORE
MORTO NA BATALLA DE ELVIÑA (CORUÑA)
ó 16 DE XANEIRO DE 1809
A miña amiga MARÍA BERTORINI,
nativa do país de Gales
A Coruña, 1871.
¡Cuán lonxe, cánto, das escuras niebras,
dos verdes pinos, das ferventes olas
que o nacer viron, dos paternos lares,
do ceo da patria que o aolumóu mimoso,
dos sitios, ai, do seu querer; qué lexos
viu a caer baixo enemigo golpe
pra nunca máis se levantar, coitado!
¡Morrer asín en estranxeiras plaias,
morrer tan mozo, abadoná-la vida
non farto aínda de vivir e ansiando
gustar da froita que coidado houbera!
¡I en vez das ponlas do loureiro altivo
que do héroe a testa varonil coroan,
baixar á tomba silenciosa e muda…!
¡Ouh brancos cisnes das britanas islas;
ouh arboredos que bordás galanos
dos mansos ríos as ribeiras verdes
i os frescos campos donde John correra…!
Si a vós amargo xemidor sospiro
chegóu daquel que no postreiro alento
vos dixo ¡adiós! con amorosas ansias
a vós volvendo o pensamento último,
que da súa mente se escapaba inxele,
¡con qué pesar, con qué dolor sin nome,
con qué estrañeza sin igual diríades
tamén ¡adiós” ó que tan lonxe, tanto,
da patria, soio, á eternidá baixaba!
I o gran sillón, a colgadura inmóvil
do para sempre abandonado leito,
a cinza fría do fogar sin lume,
a branda alfombra que leal conserva
do pe do morto unha sinal visibre,
o can que agarda polo dono ausente
i o busca errante por camiños ermos,
as altas herbas da alameda escura
por onde el antes con solá paseaba,
o sempre igual mormoruxar da fonte
donde el nas tarde a sentarse iña…
¡cál falarían sin parar de Moore,
co seu calado afrixidor lenguaxe,
ós ollos, ¡ai!, dos que por el choraban!
¡Xa nunca máis…, xa nunca máis, ouh triste,
ha de volver onde por el esperan!
Partéu valente a combatir con groria.
¡Partéu, partéu…! e non tornóu, que a morte
segouno alí nos estranxeiros campos,
ca frol que cai onde a semilla súa
terra n’atopa en que arraigar poidera.
Lonxe caíche, pobre John, da tomba
onde cos teus en descansar pensaras.
En terra allea inda os teus restos dormen,
i os que te amaron e recordan inda,
mirando as ondas do velado Océano,
doridos din, desde as nativas praias:
“¡Aló está el, tras dese mar bravío;
aló quedóu, quisáis, quisáis por sempre;
tomba onde naide vai chorar, cobexa
amadas cinzas do que nós perdemos…!”
I os tristes ventos i as caladas brisas
que os mortos aman si lexanos dormen
do patrio chan, a refrescarte veñen
do vran na noite calorosa, e traen
pra ti nas alas cariñosas queixas,
brandos suspiros, amorosos ecos,
algunha bágoa sin secar, que molla
a seca pedra do mausóleo frío,
do teu país algún perfume agreste.
¡Mais qué fermosa e sin igual morada
lle coupo en sorte ós teus mortales restos!
¡Quixera Dios que para ti non fora,
nobre estranxeiro, habitación allea!
Que n’hai poeta, ensoñador esprito
non pode haber que ó contemprar no outono
o mar de seca amarillenta folla
que o teu mausóleo con amor cobexa,
que ó contemprar nas alboradas frescas
do mes de maio as sonrosadas luces
que alegres sempre a visitarche veñen,
non diga: “¡Asín cando eu morrer, poidera
dormir en paz neste xardín frorido,
preto do mar…, do cimeterio lonxe…!”
Que ti n’escoitas en jamás, ¡ouh Moore!,
choros amargos, queixumbrosos rezos,
ni os outros mortos a chamarte veñen,
pra que con eles na calada noite
a incerta danza dos sepulcros bailes.
Só dose alento do cogollo que abre,
da frol que mucha o postrimeiro adiose,
loucos rebuldos, infantiles risas
de lindos nenos que a esconderse veñen
sin medo a ti tras do sepulcro branco.
I algunha vez, ¡moitas quizáis!, sospiros
de ardente amor que o vento leva donde
Dios sabe só…, por sin igual compaña
dichoso tes na habitación postreira.
¡I o mar, o mar, o bravo mar que ruxe
cal ruxe aquel que te arrolóu na cuna,
mora onda ti, ven a bicar as pedras
dun chan de amor que con amor te garda,
i arredor teu deixa crecé-las rosas!
¡Descansa en paz, descansa en paz, ouh Moore!
E vós que o amás, do voso honor celosos,
fillos de Albión, permanecéi tranquilos.
Terra fidalga é nosa terra -tanto
cal linda Dios a quixo dar-; ben sabe
honra faser a quen merce honra,
i honrado así, cal merecéu, foi Moore.
Soio no está no seu sepulcro; un puebro
co seu respeto compasivo vela
polo estranxeiro a quen traidora morte
fixo fincar lonxe dos seus, i a elleos
vir a pedir o derradeiro asilo.
Cando do mar atravesés as ondas
i ó voso irmán a visitar vaiades,
poñé na tomba o cariñoso oído,
e si sentís rebuligar as cinzas,
e si escoitás indefinibres voces,
e si entendés o que esas voces digan,
a ialma vosa sentirá consolo.
¡El vos dirá que arredor do mundo
tomba mellor que a que atopóu n’achará
sinón dos seus antre o amoroso abrigo!
A noite branca 