PONTEVEDRA, PONTEPOÉTICA

Tiven a sorte e o privilexio de participar esta fin de semana no festival Pontepoética de Pontevedra, ese acontecemento poético que sucede cada primavera dende hai seis anos. 

Para Eva Veiga, Alicia Fernández e para min, o festival iniciouse o venres pola mañá, xa que cada un fomos falar cos alumnos dun instituto da cidade. A min tocoume o Sánchez Catón. Cando cheguei dixéronme: Vai ser aí. Vin que era un salón de actos e que sobre a porta poñía Paraninfo. Asusteime un pouco. Estaba advertido de que serían moitos os alumnos, pero coido que ao final acudiron máis dos que eu pensaba. Decidira cantar. Fixen un percorrido emocional e vital pola miña descuberta e relación coa poesía, a través da música e das cancións. Paseino ben e penso que eles tamén. Logo foi intenso o coloquio. Sorprendéronme moito. Un dos alumnos preguntoume canto había de real e canto de ficción na Noite branca. Cantei arriba e falei abaixo, así que as fotos non levar a orde do texto.

Pola tarde empezaron os recitais no Teatro Principal. A organización funcionou moi ben: Antón Sobral, Xaime Toxo, Carmen Durán, Carlos Fontes, Isabel, Xesús e claro, Yolanda Castaño, que dirixe o Festival, fixeron que todo sucedese ben e nun ton afectivo e cordial. O esforzo principal é do Ateneo de Pontevedra, que recibe axuda do concello e da Deputación.

Sexta edición do festival, seis linguas e moi boas voces: por Irlanda, en inglés, Lorna Shaughnessy; por Portugal Renato Filipe Cardoso; por Euskadi Juan Ramón Madariaga; por Cataluña Blanca Llum Vidal; en castelán Miriam Reyes, que é de Ourense, pero que viviu dende nena en Caracas e agora reside en Barcelona, quen nos achegou unha mostra do seu traballo poético-visual nunha sesión nocturna nun pub da cidade; Gonzalo Hermo, Alicia Fernández, Eva Veiga e eu, en galego.

Tanto o venres como o sábado, achegouse xente querida ata o Teatro, entre eles o meu querido Bila Taoré, o poeta senegalés do quen xa teño falado aquí. Tanto o venres como o sábado, recitei por vez primeira poemas do libro Nova York: ceo e mazá, que o mes que vén sairá en Nova York, publicado pola editorial Artepoética press, que xa publicara antes unha plaquette con Bater de sombras e a antoloxía bilingüe Memoria de abril.

Aquí pousamos case todos, organizadores, participantes, amigos, o sábado ao final, coa porta do teatro a piques de pechar. Foi unha grande alegría, malia a chuvia ou por ela.

As fotos do IES son de Malores Villanueva, que veu comigo e fixo a reportaxe. A do grupo é de Manuel Hermida.

Advertisement

ARTE E NATUREZA

Fin de semana intensa. Antón Sobral convocou, como cada setembro, un encontro de Arte e Natureza que xa é tradicional, á beira do faro de Lariño. Porén, nesta ocasión, contando co albergue de Portaventosa, ampliou o número de participantes, integrando o albergue non só como lugar de durmir, senón como base de operacións. Nel foron as ceas e os xantares, os versos, os cantos e os solpores na terraza.

Moita xente, penso que o encontro máis numeroso de entre os que eu asistín. O eixo ou elemento transversal deste ano respondía a unha proposta miña do ano pasado, de traballar arredor dos petróglifos de Carnota, por ser eles exemplo de intervención, non sei se artística, relixiosa ou invocadora, pero en calquera caso, cun valor simbólico e tamén estético indubidable.

Alá fomos a mañá do sábado a visitar a Laxe da escrita, ese que mestura círculos e coviñas da idade do bronce, con cruces medievais, barcos de varias épocas, pero non fenicios, como rezaba ata hai pouco un cartel situado á beira da pista, e logo outros símbolos, cruces inscritas en círculos, de suco feito con ferro non hai moito tempo. Quen traballo aí foi Sole Pite. Quedamos ela e máis eu alí, á beira da gran laxe, sacou o papel, estirouno, colocou pinceis e acuarelas e nun momento recolleu a alma da laxe.

Contra o serán subimos ao Filladuiro. Sempre é unha emoción volver a contemplar este enigma gravado na pel da pedra, que esa referencia de enigma e pel tomamos para darlle titulo ao libro que sobre el publicamos Fernando Alonso Romero, Maribel Longueira e eu, edición incluída na serie Keltia da editorial Toxosoutos. .

Ao día seguinte, 17 dos participantes subimos á Moa, o cumio do Pedreghal ou Monte Pindo. Día marabilloso, de sol pero sen calor, sen vento e cunha limpeza do aire que nos permitiu contemplar o mundo máis alá dos límites da vista. Penso que de todas as veces que subín, e irán medio cento, nunca vira dende o alto unha panorámica tan formidable. Vimos moitos paxaros e iso alegroume, regresa a vida ao territorio queimado. Preto do Chan de Lourenzo levantamos unha perdiz. Vimos, tamén, o carballo anano, tamén coñecido como Añón ou caxigo, nesta foto de Manuel Hermida estou á beira do que medra xunto á pista en Chan de Lamas.

Maribel exerceu de cociñeira e foi quen de dúas ceas e dous xantares, para unha media de 25 persoas. Como camareiro tivemos a axuda de Emilio, quen cantou cando cantamos todos e, tamén, como di el, a capela. Entregado, fíxonos rir.

Así rematou a fin de semana:

A foto primeira do Pedregal, a do grupo na Laxe da escrita e a do caraballo anano, son de  Manuel Hermida. A da acuarela de Sole supoño que é dela. As outras dúas, nótase ben, son miñas.

BARCOS EN CABO DA CRUZ

Todos as indicacións que un vai atopando no camiño, sinalan Cabo de Cruz, malia que os veciños da parroquia insisten en que de ser, o nome sería Cabo da Cruz. Alí, nese recuncho fermoso da Arousa, esta fin de semana celebrouse o XII Encontro Internacional de Embarcacións Tradicionais, que cada dous anos organiza a Federación Galega de Cultura Marítima e Fluvial, sempre coa colaboración dunha entidade local. Este ano a candidatura presentouna a Asociación da Gamela de Cabo da Cruz.

Os Encontros, cada ano, son unha emoción, con tantas embarcacións convocadas, que chegan de lugares distantes, coas tripulacións, animosas, divertidas, falando as súas linguas, coas súas prosodias e as súas músicas.

Pasamos alí dous días de calor, pero moi felices, rodeados de amigos, compartindo tantas emocións: alí estaban Xerardo Triñanes, Elvira, Eva e Laura, esa familia que sempre nos acolle; Vica, Xaquín, Pepe e o resto dos membros da Asociación da Gamela; Alberto e Pitusa do concello de Boiro; vin a Anxo Angueira, a Xosé Iglesias e María, a Lucía Aldado e María Lado, a Eva Veiga, Fito Ares, Bernardo Martínez e Alfonso Costa, aos amigos de Esteiro. Para os obradoiros de arte e natureza para nenos, chegaron Antón Sobral, Carmen Hermo e Jesús. Tamén, con eles, Perla, Marga e Álvaro. O venres, de madrugada, escoitando a Treixadura, tiven unha longa conversa con Antón Riveiro Coello arredor das novelas. Tamén se achegaron os amigos queridos Tacho e Rosario, dende Corrubedo.

Coma sempre, acudiu Uxío, da Illa, amigo, animoso e divertido; tamén Lino Lema. Vin a Carlos e á xente de Lira que navegou na xeiteira de Canle ou que paseou. Un encontro moi emotivo, logo de tantos anos, foi o de nos atopar con Carmen Isabel, a oleira de Buño, que tiña posto de venda entre as carpas de artesanía. Outro foi o de recuperar o contacto con Santiago Veloso, un dos impulsores, a través de Ponte nas ondas, da candidatura da cultura inmaterial galega como Patrimonio da Humanidade.

Navegamos no Laberco, o barco de Xerardo, malia que el, logo dun accidente no estaleiro o día anterior ao inicio do Econtro, non puido navegar connosco, pero si o fixo Laura, a súa filla pequena, que patroneou moi ben.

Coma sempre, a emoción das velas, os nomes dos barcos, os xantares e ceas compartidos na carpa mariñeira.

Coma sempre, a alegría do mar, dos pailebotes brancos, das velas acendidas, dos mastros, dos ronseis, do galipote.

Esta embarcación que vedes arriba, é a Esperanza e Liberdade, que ten a súa historia que conto brevemente. Responde ao modelo particular de gamela de Cabo da Cruz e que foi moi tradicional nesta parte da Arousa, tripulada sempre por un mariñeiro. Esta podería ser a historia:

“Chámome Esperanza, por non ser Liberdade, palabra temida e prohibida. Chámome vida, que esa foi sempre a miña relación cos mariñeiros deste litoral da Arousa chamado Cabo da Cruz”. Así podería contar ela a súa propia biografía, que é sabido que o nome que Francisco Outeiral lle quería era o de Liberdade, pero non era esa palabra ben vista naqueles días de ditadura e senrazón, polo que, non se sabe se inocente ou retranqueiro, propuxo que na folla de inscripción e no bautizo constara a outra palabra que axudaba a vivir nos días grises: Esperanza.

Os amigos da gamela de Cabo de Cruz, herdeiros da vella Esperanza, construiron unha replica, esa da imaxe, á que puxeron Esperanza e Liberdade.

Consérvase unha fotografía na que se observa a Francisco Outeiral navegando a súa Esperanza. Esa é a imaxe que forma parte do cartel do Encontro, en arranxo fotográfico feito por Maribel Longueira. É breve a escuma causada nas ondas pola proa e leve o ronsel, que o navegar da gamela semella unha caricia. Vai el no barco de proa, gobernando o leme co aceno dos grandes pilotos do mar dos que fala a literatura. Quizais os aires teñen con el a mesma consideración que con San Patricio, preguntándolle con cal deles quere encher hoxe a súa vela, ou acaso aquí, neste mar, non é necesaria tanta consideración, que estos ventos, que levaron ata Padrón a barca de pedra, saben a cal deles prefire cada pau e cada vela.

MAN, POR FIN

Foi o venres pola tarde en Camelle. Por fin o esforzo de tantos deu froito e unha parte da obra de Man xa está exposta e a disposición da xente de Camelle e dos visitantes que, se xa ían por alí, sen máis que ver que a desfeita do que foi, agora teñen un alicente máis e este, positivo.

O alcalde de Camariñas, Manuel Valenciano, coñecido popularmente como Pichurri, contou que el coñeceu ao Man de traxe, o primeiro que chegou a ese lugar extremo, antes de se despoxar de todo, de se converter en crebeiro, e de facer do seu corpo un elemento máis do Land Art que practicou. Agradeceu, sobre todo, a constancia de Antón Sobral, que ano tras ano, cada 28 de decembro, foi quen de manter vivo o espírito do Alemán e, por suposto, o agradecemento para Carmen Hermo, alma deste proxecto e todo o equipo que xuntou arredor: Jesús Calvo, Víctor Hermo e Andrea Serodio, quen catalogou todo o material. Carmen agradeceu, tamén, a implicación do concelleiro Juan Carlos Canosa.

O primeiro paso está dado. A memoria de Man, máis alá das pegadas do seu corpo sobre o formigón do espolón, perdura. Faltan cousas por facer, porque Man foi constante na súa interacción artística co medio e son moitas as posibilidades de aumentar o patrimonio a partir do seu legado, pero nada sería posible sen esta primeira acción que abriu as portas o venres e que nos pon en relación con el.

Nas vitrinas, de deseño fantástico, que aproveitan ao extremo o pouco espazo dispoñible, podemos observar: cadernos dos que nos daba aos visitantes para que lle debuxaramos unha forma; tamén os de artista nos que el traballaba os seus deseños; están os libros que lía, coas súa anotacións; as botellas de plástico que quentaba e estiraba  para xogar coas formas e logo decoralas; as ousamentas animais que atopaba e sobre as que tamén actuaba; fotografías, obxectos personais, autorretratos… e un vídeo formidable, en 3D, que amosa o que foi o seu xardín e a caseta onde vivía.

Grazas a Antón, a Carmen, e a todos os que con eles colaboraron e, tamén, a Juan Carlos e Pichurri, por crer neste proxecto.

(Pido perdón polas imaxes, malas a rabiar. Son miñas, obtidas co móbil).

ALEJANDRA SAMPEDRO E O SEU MAR DE CREBAS

A fin de semana das letras galegas, en Camelle, no obradorio de Arte e Natureza, convocado por Antón Sobral, tiven ocasión de coñecer a Alejandra Sampedro, artista que traballa con paixón as crebas, de maneira especial o material cerámico que recolle dende nena nos arredores do Cabo Silleiro, onde seu avó foi fareiro. Alejandra recolle eses restos cerámicos, procedentes dalgún naufraxio ou que alguén verqueu algunha vez alí, e fainos dialogar con outros despoxos.

Os resultados son fantásticos, non só nas pezas grandes, senón tamén na utilización de anacos pequenos que ofrecen algunha imaxe que, descontextualizada do resto da composición, cobran vida por si mesmas e propoñen unha suxestiva interpretación narrativa. Suxestión que parte da propia especulación que o espectador fai sobre a orixe dos mateirais e que, en si mesma, xa é un misterio.

Fascíname esta medusa da fotografía superior, e tamén este mutante, pero tamén os polbos e tantas outras pezas que é posible ver na súa páxina: http://www.alejandrasampedro.com/

No ano 2013, as torres de Hedjuk, no Gaiás, acolleron a súa exposición Mar de Crebas. Para min que os crebeiros de hoxe son, sobre todo, os artistas como ela que descubriron nos obxectos devoltos e traballados polo mar o material e a razón dunha parte do seu traballo. Esta é a reflexión de Alejandra:

Las crebas me han fascinado desde su descubrimiento por su resistencia, dureza, desgaste y fragilidad a la adversidad de las olas. Las veo como una prolongación del sujeto a quien pudiesen haber pertenecido, casi como un resto arqueológico. Una huella que revela la memoria implícita de toda una vida pasada y de una época.

Se trata de una obra intimista y nostálgica que parte del sentir en la que interesan el tacto y el olfato.

Se busca la belleza del desecho y se entiende la reutilización como un acto necesario.

ARTE E NATUREZA: A BELEZA DO EFÉMERO

En Camelle de novo, convocados por Antón Sobral, para unha nova experiencia de Arte e natureza, alí, nese espazo onde Man interpretou mellor que ninguén a relación que existe entre a natureza e a creación artística, entre o ser humano e o medio que habita, relación de vida e de morte que el levou ao extremo, nos dous casos.

A min tocoume falar das crebas, cousa que fago contento, sempre que me deixan. A proposta era, na medida do posible, traballar con elas, co azaroso que ofrece o mar. A charla foi o sábado pola mañá. Logo veu o xantar colectivo e a música. Sorprendeume Antón, collendo a guitarra e lanzándose a cantar, coma gaucho. Tamén cantou Marta Quintana. Logo, acudimos todos á praia das Lobeiras, en Arou, onde cada quen soñou e construíu algo que, sendo fermoso, tamén era efémero e sen por que, como a rosa e, ao tempo, respectuoso co medio. No móbil recollín algunha das intervencións, non todas e é mágoa, porque fixeron cousas marabillosas Marta Calvo, a máis nova do grupo; Jorge Valenciano; Cristina Ferrández ou David Herguedas, os dous chegados de Asturias, que nos contaron dunha exposición que preparan en Xixón e que se inaugura o mes que vén, sobre os depósitos de escoira que Endesa depositou durante décadas no Cabo Negro, coa conseguinte transformación da paisaxe e desaparición da vida.

Velaí algunha das cousas que fotografei. Esta primeira é a peza de Isabel Alonso,

Aquí Soledad Pite traballa concentrada na súa obra: tinxir de cor a corda crebeira, conseguir logo un negativo da impresión e, posteriormente trasladar o resultado a unha acuarela que, sobre o papel, evocará unha paisaxe,

Sutil e evocadora, esta liña de Delia Vilavedra

Marga Santiago xogou cos elementos minúsculos que atopou, primeiro xuntándoos, logo individualizándoos. A min, este xardín gustoume moito,

Fantástico este viraventos de Rafael Vázquez, que funcionaba moi ben co norte da tarde,

Evocando o espírito de Man, tiven ocasión de me bañar, o sábado pola tarde e o domingo pola mañá. O domingo, dende a auga vin pasar a ringleira de camiñantes que acudiron á chamada da organización da Ruta dos Faros, en etapa que, nacendo en Arou, chegaba a Camariñas: Areal do Trece, Cemiterio dos Ingleses, Cabo Vilán. Vintecatro quilómetros para os centos de persoas que se deron cita, e camiñar por un dos espazos litorais máis fermosos do país. Entre os convocados, o noso fillo Daniel e Inés.

O peirao de Camelle, máis alá do que fora xardín marítimo de Man, onde os enormes bloques desafían o océano, debe ser lugar escollido para ceibar cinzas, ben por decisión dos finados ou dos familiares. No formigón quedan as placas metálicas que lembran que a memoria dos seres queridos, nomes que se acompañan de versos e parágrafos de libros.

Tivemos dificultades para sobrevivir nunha cadeira de rodas, que Maribel está impedida dun pé, por operación recente. Beirarrúas imposibles, feridas no pavimento, ascensores que non funcionan. Durmimos, finalmente na Hospedaxe La Fe, xa en Ponte do Porto, con cuarto accesible en anexo ao edificio principal. Ademais, había bastante ocupación pola convocatoria dos faros e no almorzo catamos o biscoito caseiro No inicio do camiño de acceso ao cuarto anexo, florecía a ruda. Levaba moito tempo sen vela e non sei se algunha vez, antes de agora, repararía nela con flor.

Foi unha alegría atopar tanta xente querida e coñecer a outra, coa riqueza que iso supón. A todas e a todos estou moi agradecido porque entre todos axudaron a que Maribel participase do encontro e todos lle deron cariño, velaí a relación: Antón Sobral, Xesús Franco, Carme Hermo, Jesús Calvo, Isabel Alonso, Jorge García Valenciano, Eduardo Méndez, Berta Peláez, Olga Prieto, Marta Quintana, Marina Ramón, Alejandra Sampedro, Marga Santiago, Andrés Serodio, Mar Tajes, Francisco Tajes, Delia Vilavedra, Cristina Ferrández, Marisol Pite e Pedro Ávila, Rafael Vázquez e David Herguedas e Andrea, que tanto nos mimou.

Por certo, Francisco Tajes, veciño de Camelle e que nos acompañou cada día nos actos que se desenvolveron no museo de Man, contoume cal é a variante para se referir as crebas nese litoral: “crebantes”. Tamén nos sorprendeu a todos coa súa experiencia. Chamoume a atención o que nos dixo de que cando un corpo se perde no mar, os dos homes afunden e os das mulleres non e que, en calquera caso, un corpo humano aboia a partir do noveno día. Experiencia dun lobo de mar que eu non vou discutir.

O 17, ao mediodía, celebrando as Letras, rematamos cun recital con versos de Antón Sobral, Xesús Franco, Manuel Rivas, Eva Veiga, Luisa Villalta e algún meu. Manolo, Eva e Luisa non estaban connosco, pero os seus versos crebeiros, si.

Remato con Marta Quintana. A Camelle veu sen arpa, que é o seu instrumento. Aquí deixo esta fermosa mostra do seu traballo:

 

ANTÓN SOBRAL

O sábado, no Centro Cultural Marcos Valcárcel de Ourense, tivemos ocasión de visitar a exposición de Antón Sobral: Bitácora dun mariñeiro sentimental.

Son moitas as cousas que compartimos con el, moitas as iniciativas e as actividades nas que nos atopamos, sexan obradoiros de arte ao aire libre, encontros de embarcacións tradicionais, accións solidarias, paixón polas crebas, nécoras en Camariñas, memoria de Man ou paseos por Pontevedra.

A pintura de Antón é oceánica, como o son os seus versos. Océano en calma unhas veces, tempestuoso outras. Ondas tinxidas de vermellos e laranxas, azuis intensos, grises tenebrosos. O trazo groso, decidido e firme, suxire máis que describe, chega a nós como imaxe poética, como sentimento e como canto.

Magníficas, tamén, as paisaxes da ría serena, na que podemos intuír o perfil urbano de Marín, poño por caso, cos seus guindastres e, ao fondo, os montes do Morrazo. Pero Antón, que é epicúreo, tamén soña coa beleza e co pracer, e debuxa fantasías con corpo de serea que as ondas arrolan.

Antón gusta de traballar con poetas. Forma parte da exposición o libro Caderno de mar, creación compartida co escritor Xaime Toxo, abano que se abre como un dos ventos recollidos por Cunqueiro. O libro, despregándose, elévase cara o alto, como acontecía coas camisas da doncela, na cantiga de Don Dinís, rei de Portugal, que cando a moza as poñía a secar, na herba, tendidas ao sol, o vento llas levaba ao alto.

Eu non vivín un proceso creador compartido con Antón como fixo Toxo, pero si recibín o agasallo dun Caderno de Mar de Lira, no que a súa expresividade plástica, a súa inspiración, a cor dos seus ollos e dos seus soños, acompaña algúns dos meus versos, como estes dp poema Bolboreta.

Tamén puidemos ver no mesmo Centro Marcos Valcárcel, a exposición Creando especies, de Herikberto Quesada, moi interesante e suxerente.

 

 

 

CON CORTÁZAR EN PONTEVEDRA

Onte estiven con Juan de la Colina no museo de Pontevedra. El co seu documental cortAZARgalicia, e eu co libro publicado pola editorial Linteo: O soño galego de Julio Cortázar. Xuntos, Juan e máis eu, ofrecemos un produto patrocinado pola Secretaría Xeral de Cultura, que ten a Cortázar e a Aurora Bernárdez, como referencias.

Antes do inicio do acto, paseando as rúas coa miña amiga Malores, preguntábame se Aurora e el estarían alí, en Pontevedra, nas viaxes a Galicia dos anos 1956 e 1957.

Pouco sabemos do que fixeron cando andiveron por aquí. Viñeron en tren, con dificultades para se desprazar. Da viaxe primeira sabemos que estiveron en Santiago de Compostela, onde chegarían procedentes de Salamanca, e que tomaron un tren en Vigo para marchar. Que aconteceu polo medio?. Eu pregunteille a Aurora se Cortázar estivo con ela en Lago, a parroquia de Maside de onde era orixinaria a familia dela, onde foi acristianada, malia nacer en Bos Aires, e onde pasou os primeiro anos da infancia. Aurora respondeume que non.

Eu non creo que parasen en Redondela e en Ourense, aínda que Julio fala deses dous lugares na carta que escribe a Eduardo Jonquiéres. Penso que os cita porque os ve dende o tren, de paso, pero esa é a miña opinión, discutible.

Na segunda viaxe paran en Lourido, Nigrán, ao sur de Vigo. Supoño que irían a Bayona, que subirían ao Monte Ferro, que pasearían pola Ramallosa. Creo que foron a Vigo en tranvía, non só para tomar o tren do regreso, senón algunha vez máis. Aurora contoume que unha impresión que Cortázar tiña era que en Galicia había moi poucas librarías e esa impresión penso que non estaba limitada a unha soa cidade. Pero non sei se chegarían a Pontevedra. Cortázar, nunha carta previa a Jean Bernabé, anuncia a intención de vir e de visitar as cidades e as rías. Que cidades? Que rías? Non llo preguntei así, expresamente, a Aurora, e xa o lamento, así que deberei esperar para sabelo, por se entre os seus papeis aparece algún diario de entón, un caderno con anotacións, calquera cousa que nos dea algo máis de luz arredor disto. Dende logo, as cartas que coñecemos desta segunda viaxe, escritas todas dende Lourido, nada nos desvelan ao respecto.

A primeira imaxe, na que estou con Juan de la Colina,  foi tomada por Antón Sobral. As outras dúas por Malores Villanueva. Na segunda vese un retrato de Cortázar barbado, feito por Luís Seoane, moitos anos antes de que Cortázar tivese barba de seu.

MAN SEGUE EN CAMELLE

Onte cumpríanse doce anos do falecemento de Man, o alemán de Camelle; vítima da catástrofe do Prestige e símbolo colectivo do sufrimento diante de tanta morte, Onte, convocados por Antón Sobral, acudimos a Camelle por lembrar a Man e tamén por escoitar a Carmen Hermo, quen con sixilo, pero con moito amor, dedicación e solvencia, desenvolveu durante os dous últimos anos un traballo que nos fai soñar coa posibilidade de que Man e a súa memoria sexan unha realidade de futuro e parte da riqueza patrimonial da Costa da Morte.

Chegamos ás 12,00 e logo de saúdar aos amigos e de tomar un café, achegámonos ao xardín escultórico que foi o seu fogar. Alí é evidente a desfeita, consecuencia de dous factores, un certo abandono e, sobre todo, a acción do mar logo dun inverno tan duro como foi o pasado. A construción que lle servía de morada, centro de referencia do conxunto, é unha ruína sen cuberta. Algunhas das máis simbólicas formas que Man ergueu na beirada por lle dar corpo ao aire, desapareceron. Sobre as rochas quedan apenas as pegadas do cemento e os bolos escollidos por el confúndense co resto que forma ese coído exterior ao dique contra o que el loitou.

Pero xa dentro do que hoxe é “A casa do alemán”, escoitando a Carmen, foi medrando a esperanza de que o patrimonio artístico de Manfred Gnädinger, nacido en Radofzell en 1936, teña unha oportunidade de sobrevivir e se transformar en referencia artística, vital e turística de Camelle e da Costa da Morte.

Por Carmen soubemos que faltan poucas semanas para que a Fundación Man sexa unha realidade. Tamén que aprobado o proxecto MAN (Mar, Arte e Natureza), dentro das iniciativas que promove o Grupo de Acción Costeira, zona 3, Costa da Morte, xa é unha realidade accesible a páxina web: mandecamelle.com; tamén se realizou un traballo rigoroso de inventariar boa parte do material: fotografías (feitas por Man ou por visitantes), libros intervidos por el, libretas de visitantes, esculturas e pezas realizadas con plástico fundido. Pero ademais, tomando como referencia unha das súas obras fotográficas: Museum vom Einsiedler Man, (Museo do ermitaño Man) creouse un espazo expositivo para amosar parte do seu legado, que poderá visitarse proximamente na “Casa do alemán”. O proxecto desenvolvido por Carmen e as persoas que colaboraron con ela, implica, tamén, que Man xa teña imaxe corporativa, folletos explicativos do proxecto e unha sinaléctica específica de acceso ao espazo onde viviu e traballou dende que afincou en Camelle, no ano 1962.

No debate posterior falouse da rehabilitación da caseta, como elemento central que conserve o seu espirito. Sería necesario elaborar un proxecto que permitise poñer cifras ao custo da reconstrución. O concello de Camariñas, neste momento, garda 6.000 euros para realizar unha intervención de urxencia que impida a perda definitiva dese lugar construido por Man para vivir. Apuntei eu a posibilidade de iniciar unha campaña para promover a idea de que a propia comunidade, a través de achegas individuais, se constitúa en custodia dese patrimonio excepcional e tan simbólico, asumindo de maneria colectiva a restauración da caseta, unha vez exista proxecto e orzamento. Escoitando as intervencións da xente, souben que un grupo de veciños limpa periodicamente o espazo do xardín escultórico.

Man non foi un tolo que vivia espido sobre as penedas do litoral. Man foi un artista que levou ao extremo o concepto Land art, desenvolvido dende principios dos anos sesenta, precisamente cando el chega a Camelle. Como Richard Long, Man abriu carreiros pola beirada, colocou pedras dándolle orde e sentido, xogou coas crebas. Lonxe do afán comercial, quizais intuindo que todo o que facía era efémero, por estar sometido á natureza, Man elaboraba as súas instalacións na paisaxe coa intención de crear unha emoción no espectador. Para lograr iso necesitaba compenetrarse e comprometerse co lugar, por iso o seu corpo nu, os baños diarios, a exposición ao vento.

Moitos dos que acudimos á cita fomos xantar a Punta Arnela, o restaurante de Camariñas que nos acolle sempre que imos aos encontros Arte e Natureza promovidos por Antón Sobral en Camelle. Sentado á beira de Carmen faláballe eu da importancia do traballo desenvolvido e comentáballe que, tendo un edificio como “A casa do alemán” e agora tamén: inventario, páxina web, Fundación e, en pouco tempo, exposición permanente, a memoria e o espirito de Man estaban salvados. Faloume ela de que nunha gravación radiofónica, dunha entrevista feita a Man no ano 1985, fálase de que tamén deixou a súa pegada artística no Monte Pindo. Sería interesante dar con elas, Pindo e Man enriqueceríanse mutuamente con esa referencia. A entrevista pódese escoitar na páxina web. No restaurante onde xantamos estupendamente, coma sempre, conservan un arpón destinado á caza de golfiños que a min sempre me chamou a atención e que onte fotografei.

Logo de xantar acudimos ao faro do Cabo Vilán, onde Antón Sobral e Enrique Tenreiro expoñen as súas obras nese proxecto de diálogo pictórico-escultórico do que xa se falou aquí, a propósito da inauguración coruñesa do verán, denominada Contra vento e madeira, aínda que as pezas que forman a mostra van variando en función dos espazos que a acollen. Lembrar que o museo dos faros e a sala de exposicións do faro Vilán, con 50.000 visitas este ano, son dous dos proxectos expositivos que reciben máis visitantes ao longo do ano en toda Galicia.

Despediunos un marabilloso solpor en día de inocencia, case de fin de ano.

CONTRA VENTO E MADEIRA

Onte dous queridos amigos inauguraron exposición conxunta, vento, mar e madeira, elementos dos que se nutre a forza expresiva do escultor Enrique Tenreiro e do pintor Antón Sobral. Foi na sala Arte Imagen da Coruña. A exposición viña xa de Compostela e seguirá camiño de Ferrol. Foi unha alegría e unha emoción estar cos dous e con outros amigos comúns. Aí deixo estas imaxes, a primeira tomada por min; a segunda é de Pedro Taboada Martínez, responsable da páxina http://www.pintoresgallegos.com; a terceira de Daniel Fernández Longueira e forma parte da reportaxe-entrevista publicada por Vivir na Coruña, con este enlace: http://vivirnacoruna.es/arte/contra-vento-e-madeira/

(Con Olga Patiño, Antón Sobral, Manuel Peña Romay e Enrique Tenreiro)   Hai un par de anos, a petición de Enrique, escribín un texto para un catálogo seu e aquí volo deixo, como curiosidade e por admiración: TRINTA MIL ONDAS PARA DAR FORMA AO INFORME

Algo especial hai na música de J.S. Bach, elixida por moitos para mellor facer o labor, para propiciar o fluír das ideas, o agromo da inspiración, a luz da intelixencia. Será que a súa música, exemplo de harmonía, vén sendo o resultado da intuición e do control intelectual, dando por resultado unha síntese que algúns din mística. Luís Monteagudo, o arqueólogo coruñés que dende hai anos reside no convento das monxas de Belvís en Compostela, contaba que cando necesitaba reflexionar poñía un disco de Bach, collía unha buxía e un calcetín aburatado e zurcía nel, deixando que as ideas fluísen coa música. Enrique Tenreiro afirma, tamén, que é Bach quen lle guía a man, cando esta se esforza en procurar as trinta mil mazadas que se precisan para cada escultura.

Pero dáme a min que non é unicamente a música. Creatividade e sensibilidade a parte, está a ollada de Enrique, unha ollada entrañable e fondamente humana, intensa e inocente, capaz de conmover e emocionar e, tamén, de facer dúctil o material máis resistente.

Nesta mostra da súa obra, a madeira e as formas xogan coas cores branca e vermella, sinxeleza e paixón, memoria e textura dos días. Enrique lembra os restos de madeira atopados nas praias cando neno, lembranza de embarcacións desfeitas contra os cons ou arrombadas na area, refugallos tallados polas ondas que labra nelas como el fai coa maza e coa gubia. Invoca a Man, o alemán de Camelle, recoñecendo unha débeda antiga. Man recollía as crebas oceánicas, obxectos que o mar deixaba na liña da marea. Con elas e cos bolos dos coídos, construía o seu mundo de formas, esa paisaxe de escuma e de aire que agora se esborralla, vencida pola couza do esquecemento. Algo de Man prendeu nel. Hoxe, a súa gubia labra coa intención de lle dar ás pezas un acabado semellante ao que o mar, co seu bater de ondas, consegue sobre os troncos procedentes das selvas ecuatoriais e das illas incógnitas. Explorar e perseguir o traballo do océano, suxerir o acabado da natureza supón posuír unha intención de ciclope, a perseveranza do soñador audaz. Enrique dálle unha volta ao ser do crebeiro. El non procura a peza nos cantís e nos areais de inverno, senón no estudio, deixando que a cadencia da música de Bach leve as mans, mazada tras mazada, onda tras onda, ata as trinta mil que son precisas para que estas traballen como a auga. O resultado, velaquí o tedes.