O pasado día 8 conmemorouse o décimo cabodano do pasamento de Manuel María, Manuel, para os amigos. Non esquecín a data, pero non escribín no día, malia ter intención. O certo é que agora levaba días con certa ansiedade por non lembrarme del neste recuncho de afectos, soños e esperanzas. Non o fixen porque non atopaba esta foto que acompaña o artigo. Quería que fose esta imaxe, e non outra, a que ilustrase esta pequena homenaxe a Manuel. Non a atopaba e, ademais, como sucede tantas veces, sufrín traizón por parte da memoria, xa que eu pensaba que o que tiña era fotografía de calidade e en papel, e non este recorte de xornal, pero aínda sendo cuestionable a calidade, a foto paréceme fermosa, os cinco camiñando, os catro arredor del, nun espazo tan singular para el como os Xardíns de Méndez Núñez, alí onde está a escultura de Asorey que lembra a Curros. Esa tarde tocaba recitar xuntos nunha carpa instalada nos Xardíns.
Eramos veciños, dende que Manuel e Saleta viñeron vivir á Coruña. Atopabámonos ás veces nunha esquina do Campo da Leña, diante do bar Porta do Sol. Alí prendiamos na conversa que sempre duraba de máis. Eu, por estar a cuberto e falar máis devagar, dicíalle sinalando o bar: Manuel tomamos algo?, e el sempre me respondía que o agardaba Saleta para cear. Ao final despedíame con aquel saúdo tan seu: Pórtate mal e pásao ben!.
Tiven a ocasión de entrevistalo para a revista Tempos, na súa casa, acompañando a conversa cunha tisana de boldo, que Saleta sempre preparaba a media tarde. A miña relación con el, con eles, medrou nese tempo no que coincidimos na Coruña. De antes lembro as súas intervencións nas noites de Ribadavia, cando inventabamos o que logo sería o teatro galego actual, nos días de Histrión 70, nos que eu enredaba entre as bambolinas. Lembro, tamén os debates públicos que mantivo durante o I Congreso de Escritores en Lingua Galega, celebrado en Poio, se non lembro mal no ano 1981. E claro, a lectura dos seus versos.
Hai dous anos escribín un longo texto titulado: BERENGUELA EN NOVE CADROS
OU TENRURA ABERTA CARA ADENTRO, que debía ser limiar dun proxecto arredor da obra teatral Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela. Fixérame moita ilusión escribilo porque o proxecto consistía na publicación do texto de Manuel e da Opereta para voz narrada e cuarteto de clarinetes, composta por Nani García a partir da peza teatral, con voz ou voces de María Inés Cuadrado, proposta estética e ilustracións de Miguelanxo Prado e coa participación do cuarteto Xerión. A edición sería na editorial Ézaro. Un luxo. Pero non sei que pasaría, que a publicación non saíu e aí quedou o traballo de tantos e tan bos creadores. Pensei en publicar aquí o meu texto, pero logo rífame o meu amigo Tacho, porque di que fago as entradas moi longas e fatigan.
A Fundación que leva o seu nome, como cada ano, lembrouno cunha representación no teatro Colón -outros é no Rosalía-, a cargo da compañía Nova Galega de Danza, co espectáculo Manuel María: Lúas de outono 2014.
Manuel recomendaba sempre “vivir, sempre vivir, agora denantes, despois“. O primeiro libro de Manuel María que eu merquei foi A corazón aberto, na edición da colección Salnés, de Galaxia, con limiar de Ramón Otero Pedrayo. A el pertence este poema que fala de paxaros e que aquí comparto, porque é vida e nel está a súa voz:
A noite branca 