FEMIA PARDA DE CUCO

É será cuco ou cuca? Foi o sábado pola tarde, entre sete e sete e media. Paseaba eu logo da chuvia pola tras duna de Carnota, por onde poñen os niños os pirlos, cando diante de min, e dende o chan, ergueu o voo un paxaro grande. Conseguín enfocalo cos prismáticos e seguilo no voo circular que deu ao meu arredor. Foi pousar douscentos metros cara o sur, aínda na tras duna. Quedara plácida a tarde, entre claros e nubes, cun ventiño do sudoeste. Achegueime a modo ao lugar onde a vira pousar, reptei ata me situar na parte superior dunha duna toda cuberta de vexetación e observeina. Ergueu de novo o voo e foise máis alá. Fun detrás e repetimos o xogo. Esta vez fuxiu e perdina entre a vexetación que limita a marisma.

Pensaba eu entón que seguía un ave rapaz descoñecida para min e repasaba nomes de paxaros nunca vistos pero dos que si lera ou escoitara dicir: tartaraña, gatafornela, esmerillón… Eu observara un pico escuro coa base amarela, de cor parda listada por arriba, co peito e o ventre esbrancuxados e tamén listados. Listadas tamén as ás, escurecendo cara os extremos ata o remate que semellaba en negro. Tamaño dunha rapaz pequena e voo rápido.

Na casa busquei nas guías e nada do que que vin cadraba exactamente co que observara, ata que dei coa pista de que en voo, algunhas rapaces, poden confundirse co cuco. Busquei “cuco” e alí estaba, femia parda, da que di Penas Patiño: As femias son semellantes ao macho, pero algo máis apardazadas, existe nestas unha forma parda en que a cor cincenta se ve substituída por outra parda arrubiada moi listada en cabeza, corpo e rabo: dáse na proporción 1/3 ou 1/5 no Norte (Noval, 1975). 

Custoume moito atopar unha imaxe desta variedade en internet. Esta foto é de Javier Vitores.

Agora hai menos cucos. Son moitos os lugares nos que xa non se escoita, entre elas Oira, que sempre o facía empoleirado na galla máis alta, do máis alto piñeiro, do monte do Castro. É unha das aves que está en retroceso entre nós. Quizais o cambio do clima. A min dáme certa mágoa e cando viaxo por lugares do interior, con bosques tépedos, saio das autoestradas e deteño o coche por ver se o escoito. Porque, malia a mala sona que ten, por aquilo de facer a posta en niño alleo, eu sempre sentín simpatía por el ou ela. Eran moitos os ditos que facían referencia ó cuco na casa e todos eran bos, velaí algúns:

Se o cuco non vén entre marzo e abril, ou morreu o cuco ou a fin do mundo vai vir. 

Cuco rei, cuco rei, cantos anos vivirei (e contabamos as cucadas)

Cuco rei, cuco rei, por onde amores terei

En Lira aprendín que o tempo do ourizo remata cando co cucar.

E logo, miña nai contaba unha historia na que alguén convidaba ó cuco a ir á sega. O cuco, logo de pensalo dicía: Se vai sol teño que poñerme á sombra, se está anubrado terei que cuquexar, pero se chove irei (a miña nai engadía sempre que con chuvia non se traballaba na sega).

Advertisement

LUZ NOVA DUN NOVO ANO

Entre temporais van transcorrendo os primeiros días do ano. Luz fermosa e limpa cando calma, temporal sen concesións cando peta o vento e chove. A min o mar deixoume entrar nel onte e hoxe, dous baños breves, pero intensos, cara o mediodía, as dúas mañás con sol e paxaros. Estas dúas imaxes que deixo, corresponden á luz de onte entre as 11,00 e as 13,30, a primeira luz de 2016, con arco da vella na segunda. Unha aperta grande.

ALBERGUE DE PORTAVENTOSA

Dende o mes de agosto, o noso fillo Daniel rexenta o albergue de Paus, parroquia de Lira, en Carnota. O seu proxecto ten como eixo principal convocar xente arredor das actividades que ten previsto desenvolver: obradoiros, encontros, actividades lúdicas e deportivas, rutas e visitas guiadas.

O albergue está situado nun enclave extraordinario, aberto a unha paisaxe que conxuga: Fisterra, Monte Pindo e areal de Carnota. Só hai que lamentar os cables dos tendidos eléctrico e telefónico. As instalacións contan con aula, cafetería-comedor, unha fantástica terraza, amais dos seis cuartos, cada un con dúas liteiras de dúas camas.

Para a fin de semana do 12 de outubro convoca esta actividade que axudo a divulgar dende aquí, agradecendo que se alguén o considera, tamén a faga circular. Agardamos por vós, por se calquera día queredes pasar por alí.

SAN CLEMENTE DO PINDO

Ten o concello de Carnota un rico patrimonio do que non sempre é consciente o viaxeiro. Do máximo interese son os petróglifos espallados pola contorna, nun espazo que abrangue as ladeiras de Muros e Carnota e que corresponderían á mesma colectividade, que, daquela, nada sabían da división administrativa do territorio. Pequeno, pero fermoso e posuidor de lendas e misterios, o castro de Mallou. Está, claro, a riqueza natural, co Monte do Pindo ou Pedregal como referencia permanente; e todo o litoral, co areal inmenso e a Boca do Río. Tamén o patrimonio etnográfico no que podemos advertir con facilidade a rica arquitectura do pan: aira, muíño, forno e hórreo, destacando as singularidades do hórreo de Lira e o de Carnota. Cruceiros, portos coma o de Quilmas ou o conxunto das casetas de mariñeiros de Caldebarcos. E, por suposto, o patrimonio relixioso, entre o que destaca o retablo da igrexa de San Mamede de Carnota.

Pero hai un elemento patrimonial pouco coñecido, incluso entre os habitantes do concello. Trátase do retablo en pedra da pequena capela de San Clemente, anterior á ampliación do templo, e que durante moito tempo foi empregada como sancristía e almacén. Felizmente restaurada pola Consellería de Cultura, nos días nos que foi conselleiro Roberto Varela.

O retablo, obra do escultor Antonio del Río, foi construído a finais do século XVIII. O contrato foi asinado polo escultor e o titular da parroquia de San Mamede de Carnota, da que dependía esta capela, en 1795. As imaxes que figuran nel son a de San Clemente e a de San Bernardo. O estilo é neoclásico, con certas reminiscencias do barroco anterior.

Eu visitárao en varias ocasións antes da restauración. Entre febres e chuvia, tivemos ocasión de velo Daniel e máis eu o pasado sábado, antes da misa, animados por un fregués que actuou de introdutor e que falou co cura, advertíndolle que prendía a luz interior para nós.

Marabillounos o equilibrio e harmonía do conxunto e a riqueza da policromía, en particular o ceo azul da bóveda. En realidade, toda a capela, construída segundo os planos do arquitecto José Cachafeiro, é fermosa, moito máis fermosa que a obra de ampliación da actual igrexa. Chama a atención, observando as dúas obras arrimadas, como a capela primeira mantén a orientación tradicional este-oeste, mentres que a igrexa actual perdeu ese referente cristián, tendo unha orientación que supoño, sen comprobar co compás, é norte-sur.

A fotografía é de Daniel.

A NOVA ECONOMÍA

O correspondente deste blog no hemisferio austral, Jorge Omar Veiga, oriúndo de Oira, á beira de Ourense, envía correo no que conta algo, do que confeso non sabía nada. Pensaba eu que outros xeitos de facer e de vivir eran posibles, pero descoñecía experiencias como esta. Valoro, ademais, o final poético, porque penso que os grandes proxectos sempre teñen un compoñente intanxible, imposible de valorar dende a ecuación económica que nos goberna. Cando recoñeceron a Gasteiz ou Vitoria, como capital verde europea, vin un documental na televisión, no que falaba un dos enxeñeiros que deseñaron o proxecto que incluía: zonas verdes, recuperación de espazos degradados, tratamento e aforro no consumo de auga, alumeado urbano e adaptación enerxética dos edificios públicos, transporte ou reciclaxe. Ese proxecto tan complexo, segundo explicou o enxeñeiro, perseguía un obxectivo: que os veciños da cidade puideran recuperar a visión nocturna do firmamento. E a min pareceume que si, que ese é o plus poético que diferencia uns proxectos dos outros. Algo así pasa con Laguna Blanca e o empeño de Douglas Tompkins en conseguir que todo o esforzo posto en demostrar que outra economía é posible, teña como obxectivo, ademais, que o resultado sexa fermoso e artístico. Que soño sería conseguir algo así para a agra de Carnota! Deixo aquí o correo de Jorge Omar e o enlace ao vídeo.

Queridos Chisco y Maribel: Les paso un link que los sorprenderá. Se trata de un filántropo estadounidense que se llama Douglas Tompkins. Llego hace unos 15 años a este país y es un enamorado de la vida silvestre, pero también es uno de los operadores de Wall Street ya que su poderosa compañía de venta de ropa Sky, tiene fuertes operaciones bursátiles.

Como filántropo y conservacionista, estuve varias veces dialogando con este notable personaje. Ya forma parte de nosotros.

Su gran sueño que ya lo esta concretando, no solo es recuperar enormes espacios para la vida silvestre sino crear LA NUEVA ECONOMIA.

¿De qué se trata..? De cambiar la forma en que producimos alimentos en el mundo actual.

Las actuales prácticas depredadoras de la agricultura industrial a gran escala y de sus recursos están acelerando la eliminación integra de ecosistemas naturales, especies y modificando el clima.

La Nueva Economía, plantea otras prácticas que les sugiero vean en detenimiento en este precioso documental:

PRIMAVERA DE PAXAROS

O domingo, paseando por Carnota, puiden ver varias parellas de ánade azulón, que andarán chocando os ovos. Non están unicamente na marisma, andan polas praias pequenas de Mar de Lira, A Gavota e Porto de Barca, agóchanse nas dunas, onde terán os niños. Restaba, tamén, un bando pequeno de mazarico curlí, oito individuos que supoño pertencerían ao grupo de 60 ou 70 exemplares que cada inverno enriquecen a Boca do Río. Patiño di que, aparentemente, cada ano increméntase a súa presenza en Galicia como aniñante. Quizais estes son expresión desa tendencia. Andan activos os charráns de todas as primaveras e xogando coa mañá grisalla, vin unha parella de escribentas liñaceiras. Pero o que máis ilusión me fixo, foi como se me ofreceu un grupo de seis liñaceiros comúns, eses paxariños fráxiles e fermosos coa cor vermella no peito e na cabeza. A miña foto co móbil non permite apreciarlles a cor, así que procurei unha en internet, que reproducise o mellor posible o que eu vin. Vai asinada e debo dicir que a tomei do blog “Criaturas feroces”. Entre a miña observación e esta imaxe coincide a varanda, que eu camiñaba entón polo paseo de madeira que cruza por riba da marisma e eles pousaran no pasamáns, talmente coma este.

 Enredando cos paxaros e volvendo a Edward Thomas, lía o outro día o poema “I never saw that land before” ou “Nunca antes vin esa terra”, que inclúe estes versos tan fermosos, que imaxino como cita abrindo o libro dun poeta:

I should use, as the trees and birds did,

A language not to be betrayed;

(Debería usar, como fixeron as árbores e os paxaros,/ unha lingua que non sexa traizoada;).

Deixo para rematar estes outros que escribín eu o outro día, ás cinco e media da mañá, con limpa lúa minguante no ceo, escoitando como o merlo chamaba polo día:

Madrugada, aínda,

e xa o merlo chama polo día.

Lúa en devalo.

Espera.

PAISAXE DE BATALLA

Hoxe, tras mes e medio de espera, atopeime con mar de inverno. Nestes últimos días botábao en falta, afeito a convivir con el todos os anos. O que atopei no paseo que vai dende a casa en Sestelos ata a Boca do Río, foi un mar desatado e salvaxe, unha natureza vencida polo vento e pola auga, a visión dun territorio familiar vestido hoxe dunha desacougante beleza.

A praia transformada

A icona de Mar de Lira, agora símbolo dun naufraxio

Antes xa María me puxera ao tanto. Mal ano, dixera, cinco mortos na parroquia e dous barcos perdidos, un deles o da confraría. Si, o Novo Belay, o que quixo ser abandeirado do proxecto Mar de Lira, un vello pesqueiro de Fisterra, adquirido e restaurado para navegar de novo, agora con outra función, habilitado para facer turismo, para levar viaxeiros, tamén persoas con discapacidade. Fixéramos nel, no verán do ano 2011, unhna viaxe inaugural, de Lira a Caldebarcos, logo toda a Costa das Crabas e o Pindo, pasando por diante das Lobeiras. Isto é o que resta del.

Paisaxe de batalla, pero aínda non despois da batalla. Moita natureza morta: medusas, paxaros, cetáceos. Atopei os corpos de 6 araos e 4 frailecillos. Un dos araos aínda vivía cando o atopei. Deixouse coller e procurou a miña calor. Fíxenlle un niño mentres buscaba algo para protexelo ata a casa, porque chovía e non tiña onde metelo. Cando volvín xunta del, xa estaba morto.

 

 

 

 

 

 

 

 

OS CARREIROS DA RIBEIRA

Hai anos, durante a primeira xeira de López Veiga como Conselleiro de Pesca, discutiuse moito en público e en privado, sobre o descanso do mar en relación co esforzo pesqueiro. López Veiga impuxera o descanso semanal a toda a flota galega o que suscitou debates e bastante bibliografía en prensa. Daquela, nos bares dos portos e nas confrarías, afirmábase que o mar non precisaba de sábados e domingos, que xa el impoñía os seus períodos de descanso, en particular no inverno, cando había veces nos que se sucedían as semanas cos barcos fondeados, sen poder faenar. Algo así aconteceu no pasado mes de decembro e no que levamos de xaneiro.

Sei que en Lira, por exemplo, perdeuse a oportunidade de aproveitar as datas de Nadal e Fin de ano, para vender centolas a bo prezo. Prezo houbo, pero centolas non, que non puideron ir por elas. Iso supón unha creba importante na economía das xentes do mar e unha certa sensación de desánimo, xa que por moitas centolas que se collan ata a veda, a oportunidade pasou e ata o ano que vén, non volve.

Cando os temporais enfían un con outro, descansan os recursos do esforzo pesqueiro, é verdade, pero iso non quere dicir que os seres que habitan o océano e o litoral, non sufran a dureza do clima, a dificultade para se alimentar, o esforzo por conseguir voar ou por loitar coas ondas e co mar de fondo. Daquela, algúns non sobreviven, como lle aconteceu a este congro, que xa dicía Cuchía que o congro é moi mal nadador.

Estes días paseei os carreiros da ribeira, entre o Ximprón e o areal de Carnota, camiños ancestrais tecidos polos pés de pescadores, crebeiras e crebeiros, mariscadoras e mariscadores. Todas as  imaxes que acompañan este comentario forman parte do que vin: un mar arrebatado, natureza morta e crebas asasinas, ben lanzadas directamente pola borda ou apañadas polas ondas que varren as cubertas dos buques. Chamoume a atención esta, escrita en inglés e en árabe.

CARNOTA: MUSEO ARQUEOLÓXICO

Semella que o soño de construír un museo arqueolóxico ao aire libre, vai adiante en Carnota. É este soño e proxecto do actual alcalde, Ramón Noceda, dende que accedeu á alcaldía nesta segunda etapa, que xa antes fora alcalde, nun tempo do que eu, que levo alí máis de vinte anos, non gardo memoria.

O proxecto, fermoso, pretende vincular os petróglifos da Laxe da escrita, Laxe da Fornalla, Filladuiro e As Laxiñas, incorporando o castro de Mallou (no que se traballou este verán) e A torre dos Mouros, a fortaleza probablemente sueva. En entradas anteriores xa se ofreceron imaxes de case todo este patrimonio. Nesta que segue pódese ver unha parte do petróglifo das Laxiñas, nunca antes publciada aquí. Nela obsérvase, perfectamente a espada, un dos elementos máis singulares que amosa.

Petróglifo das Laxiñas

Hai unha semana, Daniel e máis eu, en día fermoso de frío e de sol, puidemos facer o percorrido completo. Foron seis horas e media camiñando, gozando desas paisaxes extraordinarias que, por coñecidas, non deixan de nos sorprender e emocionar.

O proxecto semella aínda sen rematar. Compre, iso si, poñer máis celo ca antes no coidado dos petróglifos, xa que agora están sinalizados e son accesibles. Conviña rodealos dalgún elemento que convide a admiralos, fotografalos, querelos, pero non camiñar por riba deles, nin percorrer as liñas con xiz ou tella.

O día anterior, tamén os dous e só por entrar en materia, achegámonos a Louro por visitar esa marabilla do petróglifo da Laxe das Rodas. Probablemente eran os mesmos habitantes destes montes, quen facían os gravados que hoxe son de Muros e os de Carnota. Así que, convén observalos, aprendelos, interiorizalos e amalos, sabendo que forman parte do mesmo latexo humano e do mesmo momento histórico que, daquela, non existía Muros, nin a palabra concello, nin barreiras administrativas.

Laxe das Rodas

 

AS ESPIRAIS

Volvo a Yeats cada pouco. Non sei que ten este autor (ou si o sei, por iso volvo), pero os seus versos son alento, consciencia da nosa humanidade, da comuñón que somos coa natureza, da relación cos outros. Agora que o penso, volvo a el no tránsito entre estacións, sobre todo nos equinocios, que é, quizais, cando máis me afecta ou máis nos afecta o cambio. Os versos de Yeats son alimento e reforzo, vitamina ou xalea para o espirito. E moito o que os galegos compartimos co poeta irlandés e premio Nobel en 1923.

Respondendo a chamada, a semana pasada collín de novo o libro coa súa Poesía Reunida, publicado hai pouco máis de dous anos pola editorial Pre-Textos, en tradución de Antonio Rivero Taravillo.

Fernando Pérez-Barreiro Nolla, comentaba que acudía a Blake e aos seus labirintos, que moita alegría e desacougo lle producían, cando sentía medrar dentro a sombra do misterio que somos e a Yeats cando precisaba alento e enerxía para seguir.

Hai un par de días, no apartado case final do libro, que baixo o título de Novas Poesías, recolle os poemas escritos en 1938, meses antes de morrer, descubrín con admiración este The Gyres, refirido aos petróglifos. Como sei que comparto paixón polos gravados en pedra con moitos dos que seguides este blog, vai o poema na lingua orixinal, seguido dunha tradución libre que lle debo ao meu fillo Daniel, versión que, na miña opinión, non está nada mal, sendo este o primeiro poema que traduce.

Non teño agora ningunha imaxe de espirais, pero si de círculos. Intúo que non é o mesmo o significado último destes dous motivos, pero creo que comparten ser, fisioloxía, quizais vontade de quen os traballou, acaso función e, sobre todo, atesouran e comparten o amor dos que os procuramos e admiramos, dos que neles nos recoñecemos, xa que con eles tomamos consciencia de formar parte dun ser común e colectivo, que transcende a historia. A imaxe que podedes ver, foi tomada por Lino Lema e corresponde ao petróglifo das Laxiñas, nos montes de Mallou, en Carnota.

THE GYRES

The gyres! the gyres! Old Rock Face look forth,

Things thought too long can be no longer thought

For beauty dies of beauty, worth of worth,

And ancient lineaments ar blotted out.

Irrational streams of blood are staining earth;

Empedocles has thrown all things about;

Héctor is dead and there’s light in Troy;

We that look on but laugh in tragic joy.

What matter though numb nightmare ride on top,

And blood and mire the sensitive body stain?

What matter? Heave no sigh, let no tear drop,

A greater, a more gracious time has gone;

For painted forms or boxes of make-up

In ancient tombs I sighed, but not again;

What matter? Out of Cavern come a voice

And all it knows is that one word “Rejoice”!

Conduct and work grow coarse, and coarse the soul,

What matter? Those that Rocky Face holds dear,

Lovers of horses and of women, shall

From marble of a broken sepulchre

Or dark betwixt the polecat and the owl,

Or any rich, dark nothing disinter

The workman, noble and saint, and all things run

On that unfashionable gyre again.

AS ESPIRAIS

As espirais! As espirais! Vella cara de pedra olla ao fronte,

Cousas demasiado pensadas xa non poder ser pensadas

De beleza morre a beleza, a riqueza de riqueza,

E borradas son as antigas faccións.

Irracionais regatos de sangue tinxen a terra;

Empédocles lanzou todas as cousas polo aire,

Héctor está morto e hai unha luz en Troia;

Pero os que ollamos rimos cunha tráxica ledicia.

Que importa aínda que o insensible pesadelo cabalgue na cima,

E sangue e lodo manchen o delicado corpo?

Que importa? Non amoses noxo nin vertas bágoas,

Un tempo máis grande e cortés xa pasou;

Por formas pintadas e caixas de afeites

En antigas tumbas suspirei, pero non desta volta;

Que importa? Dende fóra da caverna provén unha voz

E todo o que se recoñece é unha palabra “Alegrádevos”.

Conduta e traballo endurécense, e endurécese a alma,

Que importa? Aqueles aos que o Rostro de Pedra aprecia,

Amantes dos cabalos e mulleres,

Do mármore dun sepulcro roto

Ou da escuridade entre a mofeta e a curuxa,

Ou de calquera rica e escura nada desenterrasen

O artesán, nobre e santo, e todo volverá

Cara a aquela espiral pasada de moda.