POLA VACA, EN FISTERRA

Foi fermosa a tarde do sábado. Xuntámonos moitos por algo que non sendo esencial, si resulta importante: pedir que a Vaca de Fisterra soe de novo. Á convocatoria era ás 17,00, diante da lonxa. As catro e media estaba eu alí, pero aínda non había ninguén. Ao pouco tempo, chegou o coche do 112 e a policía municipal. Non sei como sucedeu, pero en poucos minutos, aquilo encheuse de xente.

Pouco pasaba das cinco, cando César Cambeiro iniciou a Andaina festiva. Había un

Marilar recitando baixo a Vaca

primeiro recital diante da lonxa mesma. Estaban convocadas doce voces. Pero foi necesario agardar, porque un grupo de pandereiteiras de Fisterra, coas que non contabamos, quixeron sumarse á festa. E sumáronse de vez, que camiñaron ata o faro cantando e tocando a pandeireta, complementándose coa gaita de Moncho do Orzán. Na lonxa, tamén, unha muller, nai, muller e filla de mariñeiros, recitou un poema popular que nos emocionou a todos. Elas foron parte da alegría e da emoción da tarde.

A prensa fala de trescentas persoas e trescentas habería. Polo camiño ata o faro, fomos deixando versos, parando para reagrupámonos na Virxe das Areas e na curva da fonte. En Fisterra vivimos o segundo recital, mentres o sol dun día luminoso e feliz procuraba o horizonte.

Ao regreso, no bar A Galería, de Roberto Traba Velay, un dos poetas participantes, deixamos caer a noite, bebemos e cantamos, levados polo acordeón de Moncho. Foron moitas as sensacións, moita a xente coñecida que acudiu e sempre, a sensación de compartíamos o obxectivo vital de reivindicar o invisible. Esta é a información de hoxe, domingo:

http://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/fisterra/2015/09/20/vaca-fisterra-span-langglbruaspan-voces-poeticas-reivindicacion/0003_201509C20C19916.htm

http://www.elcorreogallego.es/area-de-compostela/ecg/poesias-musica-buguinas-reivindicativas-pie-cabos-fisterra-tourinan/idEdicion-2015-09-20/idNoticia-953639/

http://www.quepasanacosta.com/?p=46392

Quero dar as grazas a todos os participantes que nos acompañaron, ás peroas que inteveiñeron, os xa mencionados César Cambeiro, que nos levou entre risos, durante máis de tres horas e Moncho que foi o noso Hamelin. Por suposto, a esas pandeireiteiras que decidiron acudir e que tanto e tan ben nos amenizaron e, en particular, as mulleres e homes poetas que acudiron a recitar ou a quen nos enviou os seus poemas, esta sería a nómina: Juan Alberte, Iolanda Aldrei, Marilar Aleixandre, Suso Bahamonde, Concha Blanco, Rocío Blanco Formoso, Fernando Cabeza Quiles, Anxo Cousillas, José Estévez, María José Fernández, Francisco X. Fernández Naval, Modesto Fraga, Mónica Góñez, Serxio Iglesias, Xosé Iglesias, Alex López, Miguel Mato Fondo, Alexandre Nerium, Olga Patiño Nogueira, Fernando Patricio, Marité Prieto, Xesús Rábade Paredes, X. H. Rivadulla Corcón, Pilar Silva, Francisco Souto, Nolo Suárez, Roberto Traba Velay, Miguel Vázquez Freire e Helena Villar, Cesáreo Sánchez Iglesias, Ramiro Torres e David Creus.

Este é o manifesto que limos ao final e que mañá faremos chegar á Autoridade Portuaria da Coruña:

Dende o mes de decembro de 1889, nas mañás de borraxeira, na noites bretemosas, nos días nos que os barcos navegaban no baleiro, un bramido actuaba a xeito de compás sonoro e situaba a pilotos, patróns e temoneiros sobre unha carta mariña invisible, pero certa, unha carta que tiña como referencia o bruar que proviña do promontorio de Fisterra.

Ao longo dos anos, os navegantes do mundo e os habitantes da comarca, interiorizaron ese son poñéndolle un nome: a Vaca de Fisterra. O son pasou a formar parte da vida cotián da xente, integrouse nas conversas, fíxose frase, música e os poetas tomárona como referencia nalgunhas das súas composicións.

Ese son forma parte do patrimonio da xente da bisbarra e de todo o país. Patrimonio inmaterial, o máis sensible porque non se ve, porque non se toca, pero referencia fonda do sentir colectivo, que resoa no interior da memoria e que constitúe parte esencial do ser comunitario.

Pero ademais, segundo nos comentaban estes días torreiros e fareiros xubilados, a Vaca, o nautófono de Fisterra, non só é importante polo valor simbólico do seu son, senón tamén pola singularidade do mecanismo que o produce, salientando que non son moitos os sinais sonoros destas características que se manteñen en funcionamento en Europa. Trátase pois dunha referencia que conxuga o valor do patrimonio material e inmaterial.

Os convocantes desta marcha festiva, poética e musical, que ten por obxectivo reclamar que a Vaca soe de novo, as persoas que nela participaron, as entidades públicas e privadas que a apoiaron, as asociacións, colectivos e persoas que a ela se adheriron, consideran imprescindible salvagardar este elemento patrimonial que forma parte do ser da comunidade e do propio promontorio de Fisterra, unha referencia máis que engadir a todas cantas atesoura e que fan deste lugar un dos símbolos culturais europeos.

Por iso solicitamos da Autoridade Portuaria da Coruña que, a través do seu Departamento de Pesca e Xestión de Patrimonio, adopte as medidas necesarias para garantir a conservación do nautófono e que o son da Vaca acompañe de novo a singradura dos navegantes e o vivir cotián dos habitantes do territorio máis occidental do continente.

Fisterra, 19 de setembro de 2015

 

Advertisement

XAVIER BLANCO NA FESTA DOS MUÍÑOS

O sábado pasado os veciños de Caldebarcos celebraron esa romaría íntima á que nos convocan cada ano, chegado xuño. O espazo da romaría chama a esa intimidade á que me refiro, entre os muíños por eles restaurados, algúns con data do século XVIII, á beira do rego de Amil, tamén denominado Caldeirón, que baixa dende as cumes do Pindo ou Pedregal (advírtase da querencia da xente da contorna por duplicar os nomes) a se xuntar co Vadebois (que ten o mesmo significado que Oxford, vaia isto por diante, por aquilo do diálogo intercultural). O fondo do escenario son os cumios do monte recortados contra o ceo.

Como cada ano, acudimos a compartir ese momento entrañable, con tanta xente querida. A condución do programa, sempre ameno, en representación da Asociación Xurde Caldebarcos e da Mancomunidade de Montes, foi cousa de César Cambeiro e de Belén Campos (ou da Crega), clásica parella da festa, que quizais un día veremos nunha televisión, conducindo o programa de despedida de ano e as badaladas.

É costume amenizar o día con actuacións, individuais ou colectivas nun programa que abrangue a tarde toda. Ás veces anímanse os espontáneos, outras suben ao escenario as agrupacións das parroquias e concellos dos arredores. Nunca falta un desafío regueifeiro e moita música. Tamén este ano cantou María de Fetós, que é a nosa devoción, coa súa voz que aínda resiste, malia os anos, e a súa pandeireta.

Este ano o nivel do programa foi moi alto. Por alí pasaron Moncho do Orzán con varios amigos de Cántigas da Terra, que moi ben cantaron. As pandereiteiras de Mazaricos; pandereiteiras de Corcubión: sección adulta, Millo Verde, na foto; sección menuda: As Xaviñanas.

Pero a grande sorpresa, por espectacular, foi descubrir a Xavier Blanco e os seus instrumentos pobres. Xavier é veciño de Moaña, concello no que exerce de técnico en cultura tradicional. Na Escola de Música Tradicional que hai no concello, desenvolve unha actividade incesante na salvagarda da memoria daqueles que non tiñan cartos para pagarse instrumentos musicais, e que aprenderon a facer  música co que tiñan: unha basoira, unha fouce e un testo; unha tella; unha peneira; un muíño de café, unha leiteira.

A súa actuación foi unha regalía, algo formidable que moitos nos admirou e nos fixo gozar, tanto polo que lle escoitamos tocar, como polo que nos contou. Tamén polo que nos fixo cantar, que moito coro armamos coas súas cantigas. Eu escoitei, por vez primeira, como soa a gaita de cana. Unha descuberta que quero compartir. Aquí vos deixo este vídeo no que podedes apreciar as súas habilidades.

MONTE PINDO: PETRÓGLIFOS E LOBO

Magnífica excursión a de hoxe ao Monte Pindo. Só chegamos a Chan de Lamas, dende os muíños de Vadebois, pero foron cinco horas fermosas e intensas. A expedición estaba formada pola autoridade de Fernando Alonso Romero; a alegría de Violeta, Gabriel; os pais Inma, Xacobe, e logo Maribel e eu. Canto máis subo con Fernando ao Monte máis me afirmo na idea de que poucos o coñecen coma el e poucos, tamén, teñen unha concepción tan clara da súa complexidade antropolóxica e arqueolóxica.

Choveunos en varios momentos. Chuviscas frías nun ceo que cambiaba entre o escuro ameazador e os máis fermosos arcos da vella. Moitas sorpresas. A primeira, a observación de varias pegadas de lobo. Falaba o outro día con Mario Maceiras e dicíame el que xa se observaba a recuperación de especies no Pedregal, o regreso da vida, logo de tanta morte. Nós hoxe vimos paxaros, se cadra lavercas e escribentas, pero, sobre todo, vimos as pegadas do lobo, de corzo e quizais furón. Tamén de xabarín. Esta imaxe é particularmente interesante porque nela, amais dos pneumáticos, vense claramente dúas de lobo, pata dianteira e traseira, a do corzo e a do outro animal pequeno, acaso mustélido. A observación das pegadas confirma o que me contou Mario o pasado sábado, de que se vira un lobo.

As pegadas son en Chan de Lamas. Do lobo xa viramos outras antes, na pista que ascende dende as alvarizas, claras, pero máis castigadas pola chuvia e menos marcadas. Máis adiante puidemos apreciar unha secuencia longa das do corzo.

Pero ademais, logo de xantar en Onde se adora, xa de regreso, no Camiño do Currusal, preto da calzada que nalgún tramo aínda se amosa impresionante, vimos de novo, grazas a Fernando e logo de tantos anos, vinte e cinco, quizais, o petróglifo tantas veces buscado por min e  nunca atopado, para amosarllo a César Cambeiro e a Belén Campos, de Xurde Caldebarcos. O petróglifo, situado nunha peneda, no outeiro do Currusal, está composto de varias coviñas, dous conxuntos de podomorfos, con dous pés paralelos cada un, un grupo orientado exactamente na dirección leste-oeste e o outro, tamén con exactitude, na norte-sur. Hai tamén unha cruz, seguramente medieval e varias formas de difícil identificación.

O día foinos axudando, esquivando os chuvascos máis fortes ata chegar aos coches, pero antes ofreceunos unha visión plena da Berberecheira, que nestes días de lúa enche ata o límite e que baixo a luz da tarde víase así,