A MIÑA TÍA LELA

Esta fin de semana, en Oira, repasei coa miña nai imaxes do pasado. Ela tiña as coleccións de fotos alí á beira. Supoño que pasará moitas das súas horas deténdose no rostro e no sorriso dos que xa non están. Xuntos, o sábado, convocamos a moitos seres tan queridos para nós.

Para ela e para min foi persoa principal a miña tía Lela, a que a seguía, terceira e cuarta dun conxunto de seis, cinco irmás e un home. Miña nai sempre a considerou máis amiga que irmá, porque medraron xuntas, xuntas foron a festas e bailes, xuntas ían ao monte coas vacas, xuntas durmían no mesmo cuarto. Na foto que precede este parágrafo e que ten o valor etnográfico e patrimonial da barca, están ela, na popa, Olga a irmá pequena e, no centro, tan atrevida, Toña, unha das curmás arxentinas, que estaban pasando en Oira unha tempada e que chegaran traendo a novidade o tango, entre outras cousas.

Para min Lela sempre significou o río e dela sempre recibín cariño. Había algo nela que hoxe penso como desinhibición física, sempre disposta a tomar o sol ou arremangar a saia. Pero sobre todo, por ela recibín os versos de Rosalía de Castro e de Curros Enríquez, nun tempo no que mantivo relación coa xente da Agrupación Cultural Auriense, facéndose amiga de Anxo Martínez, de quen teño falado noutras entradas e viaxando con el e coa Asociación a excursións organizadas que percorrían o país. Penso que foi neses días cando aprendeu os versos que logo me recitaba. Na foto anterior podemos vela cun grupo de excursionistas, entre eles Anxo, quen olla para atrás sentado no ángulo da esquerda. Non sei con certeza cal é o templo románico que lles vale de fondo, aínda que, de memoria, apostaría por Santa Mariña de Augas Santas. Tampouco teño claro quen son os compañeiros da fotografía. Na seguinte Lela pousa diante do hórreo de Carnota, supoño que a finais dos sesenta ou primeiros setenta.

Eu dediqueille o libro Miño, cheo de referencias a ela. Dentro de poucos días cumprirase o noveno cabodano. Cando morreu eu estaba en México, de viaxe de traballo, abrindo o camiño para a presenza da literatura galega na FIL, a feira de Guadalajara. Aquel día, na distancia, escribín este poema que incluín no libro:

27 DE NOVEMBRO

E o desalento do mar,

esa agonía que afoga

no anhelo dos teus labios,

refacho de marea

íntima que penetras

e se fai doce

onde voan as fragas

e medran as lavercas

Fronteira do silencio

fondal da claridade

que xermina no baluarte das sombras.

E ti,

corpo tendido o sol

e hoxe vencido, ti,

garza de póla incerta,

constancia da silveira,

cántico da alborada,

descendendo aos abismos

da tenrura.

Advertisement

MANUEL MARÍA

O pasado día 8 conmemorouse o décimo cabodano do pasamento de Manuel María, Manuel, para os amigos. Non esquecín a data, pero non escribín no día, malia ter intención. O certo é que agora levaba días con certa ansiedade por non lembrarme del neste recuncho de afectos, soños e esperanzas. Non o fixen porque non atopaba esta foto que acompaña o artigo. Quería que fose esta imaxe, e non outra, a que ilustrase esta pequena homenaxe a Manuel. Non a atopaba e, ademais, como sucede tantas veces, sufrín traizón por parte da memoria, xa que eu pensaba que o que tiña era fotografía de calidade e en papel, e non este recorte de xornal, pero aínda sendo cuestionable a calidade, a foto paréceme fermosa, os cinco camiñando, os catro arredor del, nun espazo tan singular para el como os Xardíns de Méndez Núñez, alí onde está a escultura de Asorey que lembra a Curros. Esa tarde tocaba recitar xuntos nunha carpa instalada nos Xardíns.

Eramos veciños, dende que Manuel e Saleta viñeron vivir á Coruña. Atopabámonos ás veces nunha esquina do Campo da Leña, diante do bar Porta do Sol. Alí prendiamos na conversa que sempre duraba de máis. Eu, por estar a cuberto e falar máis devagar, dicíalle sinalando o bar: Manuel tomamos algo?, e el sempre me respondía que o agardaba Saleta para cear. Ao final despedíame con aquel saúdo tan seu: Pórtate mal e pásao ben!.

Tiven a ocasión de entrevistalo para a revista Tempos, na súa casa, acompañando a conversa cunha tisana de boldo, que Saleta sempre preparaba a media tarde. A miña relación con el, con eles, medrou nese tempo no que coincidimos na Coruña. De antes lembro as súas intervencións nas noites de Ribadavia, cando inventabamos o que logo sería o teatro galego actual, nos días de Histrión 70, nos que eu enredaba entre as bambolinas. Lembro, tamén os debates públicos que mantivo durante o I Congreso de Escritores en Lingua Galega, celebrado en Poio, se non lembro mal no ano 1981. E claro, a lectura dos seus versos.

Hai dous anos escribín un longo texto titulado: BERENGUELA EN NOVE CADROS

OU TENRURA ABERTA CARA ADENTRO, que debía ser limiar dun proxecto arredor da obra teatral Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela. Fixérame moita ilusión escribilo porque o proxecto consistía na publicación do texto de Manuel e da  Opereta para voz narrada e cuarteto de clarinetes, composta por Nani García a partir da peza teatral, con voz ou voces de María Inés Cuadrado, proposta estética e ilustracións de Miguelanxo Prado e coa participación do cuarteto Xerión. A edición sería na editorial Ézaro. Un luxo. Pero non sei que pasaría, que a publicación non saíu e aí quedou o traballo de tantos e tan bos creadores. Pensei en publicar aquí o meu texto, pero logo rífame o meu amigo Tacho, porque di que fago as entradas moi longas e fatigan.

A Fundación que leva o seu nome, como cada ano, lembrouno cunha representación no teatro Colón -outros é no Rosalía-, a cargo da compañía Nova Galega de Danza, co espectáculo Manuel María: Lúas de outono 2014.

Manuel recomendaba sempre “vivir, sempre vivir, agora denantes, despois“. O primeiro libro de Manuel María que eu merquei foi A corazón aberto, na edición da colección Salnés, de Galaxia, con limiar de Ramón Otero Pedrayo. A el pertence este poema que fala de paxaros e que aquí comparto, porque é vida e nel está a súa voz:

VOLTEMOS os ollos ao paxaro,

e co seu vóo sobor dos hombreiros,

núos da terra, nidios e ben luídos,

bebamos, solprendidos, o ár ceibe.

Nidios de espiña e de xenreira,

palabra sexamos soiamente,

esprito sin ponlas e sin rosto,

sin oso, coma un sopro

que aviventa a chama

da xarra onde despóis

o viño alcenderase roxo.

Voltemos outra vez ao paxaro,

á súa rampla de liberdade.

Voemos a infindas outuras,

a outras latitudes máis pobradas

de luz e sin murallas.