Chegoume a información de que o pasado 25 de febreiro, no Museu do Aljube de Chaves, estreouse un documental sobre O Cambedo, titulado O silencio, de António Loja e José Manuel Alves Pereira. A historia do Cambedo pódese ler polo miúdo neste enlace que segue. Eu non a vou repetir. Só lembrar, acaso, que O Cambedo forma parte común da historia da represión practicada polas ditaduras que, durante tantos anos, exerceron o seu poder a xente e as terras de Portugal e de España.
http://chaves.blogs.sapo.pt/filme-os-silencios-do-cambedo-estreia-1350137
Eu souben desta historia en 1996, cando se cumpriron 50 anos dos feitos e un grupo de persoas acudimos alí, en día de chuvia, para honrar a memoria dos que faleceron aquel 20 e 21 de decembro de 1946 e, tamén, a dos habitantes da aldea que sufriron unha acción de guerra criminal e desproporcionada e dos que foron apresados e confinados no peor presidio Portugués en Cabo Verde. Aquel día descubriuse esa lousa que coa lenda: “En lembranza do vos sufrimento: 1946- 1996” quería expresar agradecemento, solidariedade e amor por parte dos galegos.
Tempo despois, no ano 2004, a Asociación Amigos da República de Ourense, na súa celebración anual, rendeu homenaxe aos veciños que viviron aqueles feitos. Foron moitos os amigos da Raia que se achegaron a Ourense para participar nela. Daquela desvelounos moitos puntos escuros da historia a investigadora Paula Godinho, quen rematara a súa tese investigando O Cambedo. Publicouse, tamén, un libro, iniciativa da Asociación, con varios traballos sobre os feitos.
Xosé Luis Méndez Ferrín, no libro Estirpe, publicou un longo poema que leva por título o nome da aldea:
Agre pemento, e esgrevio
de vez, raíz. Torgueira do sentir, aló as cambas
que poñen rodopío ao corazón.
Baixo as grandes abóvadas da luz Támega, de vez
londras de traizón nas augas dos teus ollos, carniceira de ti, gorda.
Non; o home armado é non; Galiza.
Pobo mestura o Cambedo, é.
Delfina, meniña loira é.
Chumbo no ventre, ollos abertos de nena morta,
de garota triste, de almalla -inda non vaca- aluarada.
Vellota seixo lembra sempre.
Culatas cen, pés mil. Mallan. El de alxemas e sangue na boca,
o Demetrio.
Disparo, viaxe ao centro do ollo, a luz que cega, en branco fica
Mestre Xoán Salgado.
Adeus mamaciña boa, bombón de metal su a lingua lista
do García.
Olla, dona, como eles can sobre a terra do esquenzo.
Olla como eles can sobre a terra do esquenzo.
Va, señores, que lles digo fogo de morteiro e de metralladora.
Dous mil contra o Cambedo, lembren Tebas.
Carne arde; fede, señores. Acolá, alcatrea.
De pronto o verso hermético decai
por lle deixar paso franco ao Pauto Ibérico.
Gardas Fiscal, Republicana e Civil; PIDE, Falange Española.
As verbas necesarias.
Contra o Cambedo e ti.
Vinte e vinteún de Natal do corenta e seis: Vossemecês
aínda non naceran.
Bombardeo do Cambedo. Eu escoito o balbordo, tu deberas.
Repara, corazón, que se me corta o leite que me daba a mamá.
Manuela, Engracia, Albertina, señoritas de todos, coraxe
nas matrices blindadas.
Pr’elas o beixo que che nunca quixen dar
por ser de esterco e broa feito.
Cópula, diamante orgánico nos cortellos
nos que o Partido construía o mundo
que non poidera ser.
Os palleiros en lapas.
Vexan como aquel can arrastra un intestino.
Vacas loucas louquiñas
arden de corna lírica.
A res cos ollos fóra.
Vexan as persoas humanas baixo mantos de estrume;
castañolas, os dentes.
O día no que morreu Portugal.
A Espanha era comesta polo bode
das súas enxebres sombras inferiores (tan características).
Nós, sós.
Chora Oimbra, carpen Vilarelho, Rabal e Outeiro Seco.
Deica Verín e Chaves chega a labareda.
¡Cimo de Vila da Castanheira,
Nantes!
Sabémo-lo enigma do Cambedo.
Consagración.
Sangues, de consún, nai, tu (gorda traidora), polos regos
dos lameiros de feno, dos lameiros de pasto.
Baldío dos soños, república da morte.
De raíz, cambas, corazón, abóvadas.
A noite branca 