CASTELO DE SAN CARLOS DE FISTERRA

Díxomo a semana pasada Alexandre Nerium. Este ano non abrirá o Museo do Castelo de San Carlos de Fisterra. Museo ou centro de interpretación da pesca que, con tanto amor, Alexandre amosou durante anos.

O Castelo, construído durante o reinado de Carlos III e situado sobre a praia da Ribeira, é un dos que mellor se conservan, de entre todos aqueles pensados para defender as vilas do litoral e hoxe case desaparecidos. Foi doado á vila por Plácido Castro del Río, fillo de Plácido Castro, quen llo mercara ao estado. A doazón expresaba o desexo do propietario de facer nel un museo. Ese destino chegoulle 58 anos despois da doazón, cando no ano 2006 abría as portas como Centro de Interpretación da Pesca, nunha vila de tanta tradición pesqueira como Fisterra. Ese momento coincidiu coa inauguración da lonxa nova, proxecto de Covadonga Carrasco e Juan Creus. A Confraría de Pescadores recibiu a encarga de xestionar os dous centros.

Porén, coa chegada da crise, a Confraría non foi quen de manter a xestión do Castelo, cedéndolla a Asociación Neria. Hoxe, Neria está en bancarrota, circunstancia que castiga de maneira particular o Museo.

Non son moitas as pezas que se expoñen no interior, pero son suficientes para que o visitante marche cunha idea do que é e foi a vida do mar. Alexandre Nerium ou Manolo de Fisterra, poeta e mariñeiro retirado, é quen de explicar con cariño os misterios das ondas, o valor das buguinas nos días de borraxeira, o funcionamento das nasas, a práctica do xeito. El fala das augas tintas, dos cetáceos, de naufraxios ou de versos, deses miles de versos, de poetas de todas as latitudes, que falan de Fisterra e que el se ocupou de recompilar. Nesta imaxe eu poso diante da caixa onde cada mes el expoñía un poema. Coincidiu na visita con Elena, que dentro estaba o meu Mar de Lira, no que son varios os poemas que falan do Cabo.

Conta, tamén, como dende as rochas que serven de base á pequena fortaleza, os nenos facían a guerra ao mar.

De visita ao Museo fun moitas veces, algunhas como guías a persoas ilustres, como cando levamos a Elena Poniatowska, ou ao escritor hindú Sudeep Sen, ou ao senegalés Abdoulaye Bilal Traoré. Tamén acompañamos a Yolanda Castaño, ao fotógrafo Francesc Torres, a artista norteamericana Terry Berkowitz. O resultado foi sempre o mesmo, unha revelación, a de escoitar a Alexandre contar con paixón o seu mundo, sen lle importar a lingua, porque el sabe que hai linguaxes que transcenden a fala, o corpo, e forman parte da emoción compartida.

Este verán os turistas italianos, franceses, alemás, ingleses, portugueses ou de calquera das comunidades do estado, ou de calquera provincia ou vila de Galicia, atoparán pechada a porta do Castelo. É mágoa, porque o Centro de Interpretación da Pesca e o seu guía, formaban parte, xa, do noso patrimonio, dese que amosamos con orgullo.

Eu confío en que o concello sexa quen de asumir e facer posible a apertura desta referencia principal da vila e da Costa da Morte.

(As fotografías, tomadas o día da visita de Elena Poniatowska e os seu fillo Felipe, son de Maribel Longueira. A ligazón que segue leva a un artigo anterior que lembra aquel día).

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2013/11/19/elena-poniatowska/

Advertisement

ANITA EKBERG

Tardei moito tempo en saber que a muller que de maneira difusa formaba parte da miña primeira lembranza de vida, era a mesma que me cativou logo, sendo adolescente, cando vin La dolce vita, de Federico Fellini. Nesta película, ela comparte reparto e historia  con Marcello Mastroianni. Quizais esta foi vista nalgunha sesión do Cine Club Padre Feijoo de Ourense, ala polos anos 1972 ou 73.

Pero a primeira visión era de moi atrás. Acaso con catro anos, non podería concretar en cal dos cines que traballou meu pai, se no Xesteira ou no Yago, sei que vin cun só ollo, por un burato practicado por el no peitoril do palco e sentado no chan, unha película na que dous homes e un can, un gran danés de cor marrón, viaxan nun descapotable vermello na procura dunha muller. Dúas eran as lembranzas que perviviron. Nunha, dous homes viaxan no descapotable e entran nun túnel, un deles conduce, o outro vai á beira e o can vai detrás. Cando saen, é o can quen conduce. A memoria mesturou dúas secuencias, porque o can si chega a conducir o coche, pero non nese momento. A outra lembranza é dos homes e o can, xa no seu destino, acompañados dunha muller loira vestida de branco. Esa muller era Anita Ekberg.

Co tempo fun sabendo que a película era Loco por Anita, título español, que en versión orixinal era Hollywood or bust, interpretada por Jerry Lewis, Dean Martin e Anita Ekberg e dirixida por Frank Tashlin en 1956. Hai anos, unha amiga portuguesa, ao saber esta miña historia, agasalloume cun vídeo coa versión en francés: Un vrai cinglé de cinéma. Por entón, descubrín tamén, que foi a última das películas que fixeron xuntos J. Lewis e D. Martin e que era anterior, en 4 anos, á de Fellini, que é do ano 1960.

Hai tempo, buscando información da miña Anita en internet, fíxome graza atopar unha referencia na que alguén ligaba os nomes dos actores cos personaxes: Jerry Lewis como Malcolm Smith; Dean Martin como Steve Wiley; Gran danés como Mr. Bascom; Anita Ekberg como ela mesma. Precisa a anotación, iso si, porque Anita, na película, só fai de si mesma.

Agora o meu amigo Francesc Torres rescata esta imaxe, tan afastada daquela primeira lembranza miña, pero tan fermosa. El escribiu ao pé: Marcello, come here! La muerte es una cabronada, por más sentido que le dé a la vida. Se ha ido Anita Ekberg.

NIEVES ÁLVAREZ: DESDE TODOS LOS NOMBRES

O pasado xoves, día 11, Pedro Ramos e eu presentabamos, na libraría Arenas da Coruña, o último libro de poemas de Nieves Álvarez Martín, escritora nacida en Ávila e residente en Cantabria.

O libro, titulado “Desde todos los nombres (Abedeceario del olvido)” é unha decidida e valerosa denuncia do esquecemento das vítimas da represión franquista que aínda permanecen en fosas comúns, espallados por gáveas, campos e traseiras de cemiterios de España e, tamén, da dor e impotencia dos seus familiares.

Lembraba eu na presentación algúns dos poetas que se achegaron a esta cuestión, unha das feridas sen curar da sociedade española. Invocaba, claro, a Antonio Gamoneda, un dos escritores que máis fonda reflexión poética realizaron sobre este tema, velaí senón: Descripción de la mentira, Lápidas ou Libro del frío. Lembraba que tamén a poesía galega reparou nesta inxustiza, tumor da democracia española e da súa incapacidade para permitir que cicatricen as chagas da dor, polo tanto, tema absolutamente actual. Citaba eu Os cadernos da ira, de Pepe Álvarez Cáccamo, o traballo de Claudio Rodríguez Fer ou as voces de mulleres como Carmen Blanco e Marta Dacosta. Tamén, claro, os versos que Manuel Álvarez Torneiro, o noso Premio Nacional de poesía 2013, quen vai deixando referencias a paseos e desaparicións en todos os eus libros. Nese que mereceu o premio, Os ángulos da brasa, podemos ler: Unha memoria mineral recorda/ o túnel cara á morte,/ o medo esborrexendo,/ o estrépito da ira;/ mortos arreo e con todo posto/ unha hora antes das primeiras luces./ E aínda houbo valor para outros días.

Nieves Álvarez, con Desde todos los nombres, incorpórase a ese grupo de escritores que denuncian un dos trazos máis incomprensible e máis cruel da sociedade española. Nieves faino “desde el vuelo herido de los pájaros” y desde “la libertad secreta de los árboles”, tentando achegarse ao sufrimento do pai, que permaneceu preso en varios campos de concentración, historia durante moito tempo ignorada por ela.

Penso que no seu caso, como no dos demais poetas, o poema axuda a elaborar un discurso ético con valor estético, tan necesario cando se trata de abordar un asunto que fire tanto como este. Si, ademais os seus versos fan leve o pesado, pois pesada é a carga, como sucede nese poema dedicado a Antonio Machado: … empuñar el valor como una pluma/ el alma como un largo recorrido/ de palabras que sangran en la boca…

Hai días celebrabamos aquí o centenario de Nicanor Parra e citabamos algúns poemas do libro Chistes pa/r/rá desorientar a la policía/poesía, entre os que estaba este, tan breve como contundente:

De aparecer apareció/
pero en una lista de desaparecidos.

Pero Chile fixo o esforzo por recuperar, identificar e devolver á luz da memoria aos desaparecidos, como o fixeron Arxentina, Uruguai, Brasil, como o están facendo as Repúblicas balcánicas.

“En una antigua caja de metal/ y dulce de membrillo…” di Nieves. Ao fío destes versos conteille que tamén eu tiven a miña caixa de marmelo, con fotos e cartas escritas dende unha fronte afastada. Fotos e cartas dun voluntario da División Azul. Díxenlle que escribín unha novela na que tentaba responder á pregunta de cómo un fillo de republicanos, afillado do meu avó, perseguido e xulgado en consello de guerra, decidiu anotarse voluntario na División Azul, loitar co nazismo e rematar algunhas cartas cos berros de rigor: Heil Hitler!, Viva Falanxe!, Viva Franco! Arriba España!

Non tiven outra que invocar o nome de Rafael Hernando, esa voz do PP que lembra a Torquemada, personaxe que afirmou aquilo de que os familiares dos desaparecidos so se preocuparon deles cando chegaron as subvencións, preguntándose con cinismo que pensariamos se a alguén en Rusia ou en Alemaña se lle ocorrese exhumar as fosas da segunda guerra mundial?. Pois si, cínico e ignorante o personaxe.

Referín entón o que aprendín en Rusia, logo de abrir a caixa de marmelo, e mentres escribía a novela A noite branca. Xa está contado aquí, pero por se alguén non o sabe, daquela fixera unha viaxe en autocaravana, entre os meses de marzo e abril do ano 2011, dende A Coruña a Novgorod, seguindo o camiño que percorreu a primeira quenda da División en 1941. Pavel Tendera, amigo ruso, especialista na División Azul, acompañounos aos lugares onde se combateu, diante sempre do río Volchov. Foi el quen nos contou que cada ano, cando chega o desxeo e se pode cavar na terra, chegan os equipos alemás, formados por historiadores, arqueólogos e forenses, para buscar corpos sen nome enterrados en fosas comúns. Tamén o fan os rusos. Os dous países consideran que ninguén, fose cal fose a causa da morte, a ideoloxía ou o bando polo que combateron, debe permanecer nunha fosa común. O protocolo que seguen é o mesmo que hoxe aplica aquí a Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica. Os españois identificados ou non que van atopando nos seus traballos, aplicado o protocolo e buscados familiares, de non seren reclamados por ninguén, incorpóranse ao memorial alemán de Pankovka, onde repousan case cen mil soldados cos seus nomes e con eles, dous mil españois.

Sigo pensando que aquí todo é difícil. España quizais merecía outra historia, xa o dicía Gil de Biedma. Este mes de xullo procedeuse a exhumación dos restos de Perfecto de Dios, galego de Sandiás, enterrado nunha fosa na localidade de Chaherrero, na provincia de Ávila. A crónica tamén figura neste blog. A exhumanción foi financiada cunha colecta do sindicato noruegués de electricistas. Seis mil euros, que deron para esta e teñen que dar para algunha exhumación máis.

Estes días lemos nos xornais que por fin se traballará nas catro fosas de Puebla de Guzmán (Huelva). Noventa persoas están enterradas alí, entre elas as 15 rosas de Guzmán, 15 mulleres asesinadas en 1937. O financiamento é por iniciativa popular.

É escura a habitación onde durmimos, diante dun armario cheo de sombras, frase que escribo xogando cun título de Antonio Gamoneda e outro do artista catalán  Francesc Torres. Francesc fotografou a exhumación de 46 republicanos en Vilamayor de los Montes, provincia de Burgos. Esta exhumación foi realizada cos cartos que el conseguiu de dúas fundacións norteamericanas e que en principio debían financiar a apertura dunha fosa en Cataluña. Finalmente, diante da inoperancia da administración catalana, el ofreceullos a ARNH, que tiña fosa identificada e con permisos en Vilamayor de los Montes, pero non cartos para levar a cabo a exhumación. Daquel momento Francesc deixou constancia nunha exposición e nun libro con ese título antes invocado: Oscura es la habitación donde dormimos.

No limiar do libro de Nieves álvarez, escrito pola editora Raquel Lanseros, recóllese esta cita de Pablo Neruda: recordar a quienes desaparecieron en la oscuridad y recordarlos a plena luz, es un deber de España, un deber de amor.

Nós esquecemos este deber, esta obriga, con esa desculpa aceda e ferinte de que non convén remexer o pasado.

Arredor de 140.000 persoas permanezan baixo terra, espallados por gáveas e campos de España. O outro bando tivo a oportunidade, na Causa General, de recuperar, identificar e enterrar os seus. Hoxe, para os descendentes dos desaparecidos republicanos, a situación é dramática. Invocando os versos de Nieves: Morren os que inventaron unha paisaxe na súa casa/ os que preguntaron nas estacións/ os que buscaron nos armarios,/ os que choraron ausencias que sobrepasan a dor…

Si, morren os que merecían a reparación, morren sen atopar acougo, comprensión nin consolo. Este é un país canalla, di Torneiro noutro dos seus versos.

De la verdad no ha quedado más que una fetidez de notarios

Una liendre lasciva, lágrimas, orinales

Y la liturgia de la traición

…

¿Qué lugar es éste, qué lugar es éste?

 

Grazas, Nieves, por este libro tan necesario.

A imaxe da presentación é de Iván Casal Nieto.