CAMIÑOS DA TERRA, CAMIÑOS DO MAR

o camiño

é  en si

o seu propio fin

Eva Veiga (A distancia do tambor)

Presentouse onte, na Deputación Provincial, o libro El Camino Inglés, variante de acceso a Compostela, que seguían os que arribaban aos portos de Ferrol ou da Coruña, procedentes dos países do norte. Este é un dos elementos de promoción que a Deputación leva hoxe a Fitur. Participo nel cun texto sobre a igrexa de Santiago. Eu escribín o texto en galego. Penso que as dúas versión que hoxe se ofrecerán na feira de turismo recollen as traducións ao castelán e ao inglés.

Deixo aquí o que eu escribín, por se a alguén lle interesa ou gusta da súa lectura. Titúlase: Camiños da terra, camiños do mar. Vai precedido dunha cita de Eva Veiga:

o camiño

é  en si

o seu propio fin

Eva Veiga (A distancia do tambor)

Quen inicie na Coruña a peregrinación a Santiago, debe saber que non obterá a Compostela. O percorrido non chega aos cen quilómetros. Pero non lle importará, nin sentirá mágoa, porque este é un camiño que se transita nun dobre senso, cara adiante, tendo como destino o campo das estrelas e as torres do Obradoiro, e cara atrás, sentindo como as ondas baten contra os pasos marcando o seu ritmo, percibindo como o vento mareiro deixa a pegada do salitre sobre o chan xa pisado e trae ecos de linguas estrañas, que xa nos confesionarios da catedral compostelá anunciaban en latín a posibilidade de confesar en lingua ánglica, germánica ou escandinavia. Si, de escuma e argazo, pero tamén de saga e de canción, velaí o pulo que anima esta singradura.  Ao cabo, o viaxeiro sabe que non importa tanto a lonxitude do itinerario como a distancia en si. Porque é a distancia a que nos aproxima, a que permite o encontro, a emoción, o tránsito, a sucesión das xornadas polos camiños do mundo e do corazón.

É esta unha das pólas do denominado Camiño Inglés; vía que se inicia nos soños oceánicos, no limiar do frío, nas illas e penínsulas do setentrión, como aquela que Ith creu ver dende o alto da Torre, a que conquistaron os fillos de Mil; bañadas polo mar que cantou o bardo Amirgin, o primeiro dos poetas irlandeses, nacido aquí, no que sería Portus Magnus Artabrorun: Eu invoco a nobre Irlanda/ o leste da gran praia do fértil mar. Esta vía de acceso a Compostela ten dúas gallas asimétricas que conflúen no Hospital de Bruma, a de Ferrol, máis longa, e a da Coruña, portos ambos que franqueaban o mar Ártabro e aos que chegaban os peregrinos navegantes.

Na Coruña o lugar axeitado para iniciar o Camiño será o adro da igrexa de Santiago, no corazón da Cidade Vella, preto da rúa das Damas e da casa na que viviu Rosalía de Castro. Cidade civil, “República”, dicíanlle. O poder exercíase nela en nome do rei e non da igrexa. No adro deste templo reuníase o concello nos días medievais, dándolle ao burgo carácter liberal, antes de que a palabra atopase significado e posición nos dicionarios.

A igrexa de Santiago foi construída na segunda metade do século XII, sobre a que fora capela do gremio dos xastres, o que explicaría as tesoiras gravadas nalgún dos perpiaños. É, pois, a máis antiga da cidade, lugar de enterramento, como acredita a colección de lousas hoxe ocultas baixo o sollado. Non foi este o templo edificado polos mareantes coruñeses, privilexio que corresponde á Colexiata de Santa María, porén, e como respondendo ao carácter atlántico do Camiño que nel se inicia, hai moito mar no seu interior.

No muro da escaleira que accede ao coro apréciase un gravado que amosa un home gobernando unha embarcación, ao tempo que semella turrar dun aparello. Pescador ou peregrino? Pescadores no mar de Galilea eran os fillos de Zebedeo, aos que chama Xesús cando amañaban as redes na barca do pai. Chámaos para seren pescadores de homes e van. Acaso é esa a razón da inscrición ou quizais non, se cadra só indica que era polo mar por onde viñan os chegados de lonxe, das terras afastadas do xeo: Islandia, Noruega, Suecia ou Dinamarca, e tamén das illas e reinos máis ao sur: Irlanda, Inglaterra, Escocia ou Gales, todos atraídos por un nome, Jacosbusland, a terra de Xacobe. Para moitos Galicia foi a fin da terra, o límite e confín. Para eles, xente do norte, era o comezo do mundo, a primeira costa que atopaban cando navegaban cara o sur.

No interior do templo descubrimos ménsulas con forma de cuncha de vieira, a proba que acreditaba o cumprimento do soño, nos días nos que non había parroquias que marcasen con selo a Compostela. Pero a fantasía e o sorriso están no púlpito, que amosa unha alegoría da peregrinación e, sustentándoo nun abrazo a xeito de columna, sereas e homes mariños.

Non sabemos se estas sereas teñen embigo. O do embigo nas sereas era asunto que moito preocupaba a Álvaro Cunqueiro, sobre todo porque, de non ter, o escritor non lle atopaba  explicación ao misterio de procrear. Venadita, que namora ao Simbad da súa novela nas illas Molucas, non tiña e admirábase do que o mariño lucía no ventre, xogando a meter nel o dedo e atrevéndose, un día, a alumealo cun bico.

Dos homes mariños escribiu o cardeal Jerónimo del Hoyo no libro Memorias del Arzobispado de Santiago, título tan acaído para nós. Di nel que os mariñeiros do Parrote, cando ían pescar, atopaban homes mariños cos que mantiñan relación de amizade. Estes seres, que gozaban xogando coas ondas do Orzán, achegábanse aos barcos. Afirma o cardeal que a súa presenza anunciaba boa pesca e que gustaban do pan. O pan dos viaxeiros peregrinos, que acaso os atopaban mar afora, entre os salseiros, cando arribaban ao litoral de Galicia. Neles pensa Xurxo Souto cando berra: Medre o mar!!! A eles refírese a cantiga atribuida a un enigmático trobador, Martín Anes Marinho: Os homes mariños com’o que eu son/ choramos escamas de Poseidón.

Antes de partir, o camiñante poderá percorrer o templo de vagar e reparar no catálogo de imaxes e aras romanas que as sustentan, lembranza dun imperio que tamén chegou por mar. Imaxes hai da Virxe, como a do leite e esa outra, nun arco da capela situada na ábsida dereita e vinculada coa luz, de orixe incógnita que algúns sitúan nos albores do século VIII. Pero sobre todas, eu que tamén fun peregrino, a que prefiro, é a románica de Iacobus Maior, tan grande e sosegada, semellando descansar, que conserva a policromía nos pregues do manto. Dáme a min que acaso contempla o mundo con aceno conciso e soñador, quizais lembrando a Lupa, a raíña que gobernaba a Gallaecia nos días da súa predicación.

(Xullo 2014)

 

 

 

Advertisement

LUAR NA LUBRE: THOR DE BREOGÁN

O noso é un país antigo, vello, tamén, pero isto é unha circunstancia, aínda que acabará connosco, se ninguén lle pon remedio. Pero o de país antigo é outra cousa. Lugar de paso cara o sur e cara o norte, confín e lugar do esquecemento, son moitos os mitos que tentan explicar ou gardar de memoria sobre a nosa relación cos outros e coa historia.

Algún deses mitos, como o do apóstolo ou Fisterra, sustentan hoxe unha parte da economía galega. Outros, malia a súa forza, son descoñecidos para boa parte da colectividade. A min fascíname que A Coruña teña dous mitos fundadores. Un, o que lembra os traballos de Hércules, a loita con Xerión, a construción da torre. Outro o de Breogán e os milèsians procedentes das terras do leste, quizais dalgún dos lugares nos que hoxe se libran guerras inxustas: Afganistán, Irak ou Siria. Navegaron o Mediterráneo logo de librarse da escravitude exipcia, costeando chegaron ata a ría da Coruña e alí, Breogán fundou unha cidade, Brigantia e nela mandou construír unha torre, á que puxeron por nome Thor Breogán. Esta segunda lenda ten para min un valor superior á primeira, por dúas razóns: está contada fóra por voces que non son as nosas e, sobre todo, está escrita, nun códice que recolle a transcrición que os monxes irlandeses fixeron da tradición oral que narraba as conquistas de Irlanda. O códice é do século XI, as cronoloxía das lendas recollidas pertence ao incerto pasado da memoria colectiva. O título Leabhar Gabhala

Sempre pensei que esas dúas historias, como tantas outras das nosas, deberían ser patrimonio común, coñecidas por todos, compartidas e, ao tempo, eixo de parte das nosas relacións culturais co mundo: por unha banda o Mediterráneo e a Grecia clásica, por outro Irlanda. Vou a varios colexios cada ano, a falar de escribir e de libros e, ás veces, pregúntolles aos rapaces se saben quen era Ith e poucos son os que o coñecen. Penso, tamén, que as dúas deben poñerse en valor, pero non somos un país de moitos recursos e, co pouco que cremos en nós, non somos quen de procurar cómplices ou socios fóra.

Todo isto vén a conto porque Luar na Lubre e Nani García, acordaron elaborar un proxecto a partir do mito de Breogán, un proxecto singular porque sae do canon e o formato que son habituais entre nós, e no que integraron un amplo equipo de persoas e entidades, . Thor Breogán -a luz dos milèsians-, é un proxecto musical e visual creado a partir de pezas de repertorio do grupo que lidera Bieito Romero, co arranxo sinfónico realizado por Nani García, coa participación da Orquestra Sinfónica de Galicia, dirixida por Diego García, no que Estefanía Cagigao é a autora das animacións e Franc Aleu das imaxes da primeira parte e da montaxe visual de todo o espectáculo. A Jorge Coira correspóndelle a elaboración do making-of narrando todo o proceso.

A primeira parte do espectáculo, recrea musical e visualmente os catro elementos que lle dar ser a este noso país: a auga, o sol e o lume, a pedra e o vento, a partir de pezas clásicas do grupo. A segunda introduce tres cancións da lírica galego-portuguesa medieval e a cuarta remata con pezas de repertorio habitual de Luar na Lubre. É a terceira -a que narra a historia de Breogán, o seu fillo Ith, aquel que ve Irlanda dende o alto da torre e dos fillos de Mil que acoden a vingar a traizón que lle custa a vida a Ith- a máis longa e, tamén, a que xustifica o título. Esta parte, A luz dos milèsians, está formado por seis temas do grupo xa publicados, pero agora complementados con música orixinal que lle dá continuación ao relato e o traballo de orquestración de Nani García.

Paula Rey pon a súa voz para interpretar as cantigas medievais, os poemas de Amergin, o bardo que acompañou a Mil e que Seamus Heaney consideraba o primeiro poeta de Irlanda, e ás cancións de repertorio da última parte. Daniel, na axenda cultural Vivirnacoruna, define o espectáculo de dúas hora de duración, como unha experiencia sensorial.

A estrea foi onte, sábado 21 de xuño. Nós tivemos o privilexio de asistir ao ensaio xeral, razón polo que podo ofrecervos imaxes tomadas por Maribel, xa que nesa representación previa si estaban permitidas, por ser tamén pase de prensa. Recoñezo que me emocionei, en particular coa primeira e coa terceira parte, momento no que o meu desexo era compartir a experiencia con toda a xente que quero, pero como entón non puido ser, pretendo facelo agora aquí. Vendo navegar os barcos non podía deixar de pensar en Fernando Alonso Romero e a súa Breogán de coiro, coa que navegou a Marola, que xa sabemos que é como navegar a mar toda. Se tedes ocasión… gozade do espectáculo e antes ou despois, lede ou volvede a ler a historia de Ith e os versos de Amergin.