GIOCONDA BELLI

Onte, na Coruña, foi a tarde de Gioconda Belli. Chegou con présa, en xira, presentando a súa última novela El intenso calor de la luna. Luns en Madrid, martes en Sevilla, mércores A Coruña, xoves Barcelona, presentacións, entrevistas… durante o acto que compartiu con varios centos de lectores ansiosos de escoitala, a súa voz crebou coa fatiga. Lectores ou lectoras, que na densidade do salón ateigado de público, máis alá do aforo, quizais o 75% eran mulleres, como corresponde a unha voz tan imporante na literatura feminina como é ela, pero tamén porque hoxe, esa é a porcentaxe habitual de asistencia a calquera acto cultural.

A festa formaba parte da XI edición dos encontros con escritores, baixo o epígrafe: “A creación literaria e os seus autores”, que no marco da UNED organiza cada curso Javier Pintor, coa axuda inestimable e inesgotable de Xavier Seoane. Ela, Gioconda, estivo tal e como é, extravertida e simpática, aberta e próxima, falando de literatura e de mulleres, de sensualidade e patria, de revolución e de memoria. Nacida en Managua en 1948, foi unha das referencias da Fronte Sandinista de Liberación Nacional, que puxo fin á ditadura de Somoza no ano 1979.

Hay miles de sonrisas saliendo de los cajones
de las casas quemadas, de los adoquines,
sonrisas vestidas de colores como pedazos de sandía,
e melón o níspero.

escribiu nun poema titulado Patria libre: 19 de julio de 1979, no que celebra o triunfo da revolución e que remata: que nos acompañen/ tranquilos/ felices/ siempre-vivos/ nuestros muertos, porque si, lembrou os mortos e a responsabilidade de todo revolucionario, polos compañeiros caidos que vai deixando atrás e foi ela quen nolo dixo, logo de confesar que das dez persoas que formaban a súa célula, só sobreviviron dúas.

Novelista e poeta, a súa obra ten varios eixos que transcorren polos territorios da sensualidade, do erotismo, do canto ao corpo, pero tamén polos do compromiso social, a liberación dos pobos, as tiranías todas, económicas e políticas que gobernan o mundo.

Onte falounos de esperanza, de que cada empurrón que damos ao carro da historia pode tardar en ter efecto, pero seguro que acabará cambiando a cousas; pero tamén de sexualidade e de menopausa, conceptos que ela elevou a categoría poética e da avanzada xuventude que vive, agora, superados os sesenta anos. Lembrou como empezou a ler e a escribir, falou do seu avó, a quen lle debe todo e do escándalo familiar con que foron recibidos os seus primeiros poemas publicados nun xornal, nos que falaba da menstruación.

Gioconda Belli e Xavier

O público, entregado dende o principio, charlou con ela, pediulle poemas e formou cola para levarse un autógrafo nun libro.

Cando empezou a recitar, unha lectora pediulle que lese o poema No me arrepiento de nada, así que aquí, por esa lectora, por todas as lectoras e todas as mulleres que no mundo len ou padecen a violencia irracional e o maltrato, por Gioconda e a súa luz, vai ese texto:

Desde la mujer que soy,
a veces me da por contemplar
aquellas que pude haber sido;
las mujeres primorosas,
hacendosas, buenas esposas,
dechado de virtudes,
que deseara mi madre.
No sé por qué
la vida entera he pasado
rebelándome contra ellas.
Odio sus amenazas en mi cuerpo.
La culpa que sus vidas impecables,
por extraño maleficio,
me inspiran.
Reniego de sus buenos oficios;
de los llantos a escondidas del esposo,
del pudor de su desnudez
bajo la planchada y almidonada ropa interior.
Estas mujeres, sin embargo,
me miran desde el interior de los espejos,
levantan su dedo acusador
y, a veces, cedo a sus miradas de reproche
y quiero ganarme la aceptación universal,
ser la Gioconda irreprochable.
Sacarme diez en conducta
con el partido, el estado, las amistades,
mi familia, mis hijos y todos los demás seres
que abundantes pueblan este mundo nuestro.
En esta contradicción inevitable
entre lo que debió haber sido y lo que es,
he librado numerosas batallas mortales,
batallas a mordiscos de ellas contra mí
-ellas habitando en mí queriendo ser yo misma-
transgrediendo maternos mandamientos,
desgarro adolorida y a trompicones
a las mujeres internas
que, desde la infancia, me retuercen los ojos
porque no quepo en el molde perfecto de sus sueños,
porque me atrevo a ser esta loca, falible, tierna y vulnerable,
que se enamora como alma en pena
de causas justas, hombres hermosos,
y palabras juguetonas.
Porque, de adulta, me atreví a vivir la niñez vedada,
y rompí lazos inviolables
y me atreví a gozar
el cuerpo sano y sinuoso
con que los genes de todos mis ancestros
me dotaron.
No culpo a nadie. Más bien les agradezco los dones.
No me arrepiento de nada, como dijo la Edith Piaf.
Pero en los pozos oscuros en que me hundo,
cuando, en las mañanas, no más abrir los ojos,
siento las lágrimas pujando;
veo a esas otras mujeres esperando en el vestíbulo,
blandiendo condenas contra mi felicidad.
Impertérritas “niñas buenas” me circundan
y danzan sus canciones infantiles contra mí
contra esta mujer
hecha y derecha,
plena.
Esta mujer de pechos en pecho
y caderas anchas
que, por mi madre y contra ella,
me gusta ser.

(A fotografía é de Xacobe Meléndrez)

Advertisement

JORGE EDWARDS, ENTRE FISTERRAS

Dende hai dez anos, Javier Pintor, coa colaboración do poeta Xavier Seoane, organizan na UNED o curso: “A creación literaria e os seus autores”, destinado a alumnos da universidade a distancia, pero tamén aberto ao público cando se trata de dialogar cos escritores convidados.

Para pechar o ciclo da décima edición, onte gozamos dunha tarde magnífica de literatura, de historia, de risa e de memoria, coa presenza do escritor chileno Jorge Edwards, premio Cervantes 1999 e autor dunha importante obra narrativa con novelas como: El origen del mundo, El sueño de la historia ou La muerte de Montaigne; libros de relatos, que foi que primeiro publicou (El patio, en 1952); de ensaio como Persona non grata, e de memorias Los círculos morados.

Nun auditorio ateigado de público, Edwards, coa súa voz cálida pero firme, con lucidez e humor, co seu acento austral pulido pola vida diplomática e o coñecemento doutras linguas, foi debullando momentos da súa vida intensa que, dalgún xeito, influiron ou motivaron algúns dos seus libros. Nun principio situou a súa visita a Coruña, lembrando que chegaba ata esta fisterra europea dende a fisterra máis extrema, aquela que si é límite e confín, Chile, con capital en Santiago del Extremo, a terra que foi denominada polos conquistadores como Nueva Extremadura. Chile, “país de la ausencia, extraño país” dixo lembrando os versos de Gabriela Mistral.

Falou da súa formación de neno e adolescente; dos colexios coas súas luces e as súas sombras; da consciencia da literatura e dos escritores criollistas; dos mitos literarios chilenos do seu tempo, que sempre estaban fóra: Mistral, Huidobro, Neruda. Referiuse a amizade con este último, que recolleu no libro Adios poeta; analizou algunha das circunstancias que antecederon ao golpe militar de Pinochet e tamén da resistencia última e do plebiscito; falou da poesía nos días de hoxe, lembrando a Octavio Paz cando este dicía que a nosa sociedade é monotonía, sequedade e tristeza, se ben el fai unha análise máis optimista e menos tráxica.

Lembrou aos compañeiros e amigos do Boom da literatura hispanoamerciana, con mención especial para Rayuela de Julio Cortázar, sinónimo de liberdade, que ten algo de ritmo ou ton nerudiano nos primeiros capítulos, intuición de Edwards lector corroborada logo polo propio Cortázar, que lía o Canto General de Neruda cando escribiu esa parte da novela á que se refería Edwards, quen tamén falou da crise das grandes editoriais, por exceso de títulos e pola pouca atención que prestan ao que publican, sempre condicionadas polo balance, saudando ese fenómeno da aparición das pequenas editoriais que manteñen unha relación moi estreita co autor e co lector e que ofrecen edicións de tirada limitada, pero moi coidadas.

Puiden falar con el antes do inicio do acto. Comenteille que meu pai gustaba moito das súas novelas, en particular de El sueño de la historia, e procuramos centrar o noso primeiro encontro, en Compostela, no cambio de século. Falamos tamén, con Xavier de Albino Mallo, o xornalista cultural, hoxe xubilado, que viviu moitos anos en Chile e a quen considera un bo amigo.

Logo, mentres asinaba libros, Jorge Edwards prometeu volver. Semana de luxo esta na cidade, con Adonis, con Edwards, con Torneiro.