Escríbeme o amigo Miro Villar para contarme, en relación co Museo do Castelo de San Carlos en Fisterra, que todo é peor do que eu dicía no artigo de onte. O Museo ou Centro de interpretación abre, pero sen Alexandre Nerium. O Castelo abriu as portas estes últimos veráns polo compromiso persoal de Alexandre, empeñado, malia as precariedades e incertezas, en amosar o centro a turistas curiosos e grupos organizados. Atesoura el na casa eses centos de poemas de poetas de todo o mundo, que invocan Fisterra e dos que botaba man de cando en vez, e cos que sorprendía aos visitantes, emocionados de escoitar, na súa boca, os versos dun poeta do seu país. Pero é que, ademais, tal e como quixen expresar onte, el forma parte do patrimonio do Castelo , el é, e así o entendemos moitos, a súa alma. Deixo aquí a información publicada pola edición local de La Voz de Galicia:
Arquivo por etiquetas: La Voz de Galicia
DESCANSO AO PÉ DA ESTRADA
A Crisanto Lamela Rozas, curioso lector desta sorte de bitácora dos días.
Nada máis pasar Lariño, vindo de Muros ou antes de chegar ao núcleo, se un vén de Lira, a vella estrada agora sen tránsito debuxa unha curva contra o lado do monte. Trátase dunha área de descanso, nunca mellor dito, pero non para os condutores, aínda que algúns paran, en especial para xantar ou botar unha soneca no verán. Pero quen descansa aí son os veciños de Lariño que pasean pola estrada nun ir e vir sen tempo.
Hai varias semanas, La Voz de Galicia, nunha sección que ten sobre curiosidades do país, ou do Impaís, que diría Xavier Alcalá, publicou esta foto, na que baixo un alpendre como de espera de autobús, pero de costas á estrada e con panel informativo, algúns veciños deron en habilitar unha sala de estar ou área de descanso para o seu camiñar de ida e de regreso pola gábea. A noticia interesoulle moito ao meu amigo Crisanto, por iso vai a el dedicada esta entrada, penso que a primeira que dedico nos anos que leva aberta esta xanela ao mundo.
Neste lugar, hai anos, ceibei eu unha víbora. Sucedeu que un exemplar aínda novo, apareceu no rueiro, xusto diante da nosa casa en Sestelos. As veciñas que pasaban para a misa, pedían a berros que alguén a matase. Eu saín, convocado polo escándalo. Con dous paus conseguín collela, introducíndoa nun tarro de cristal. Quixen facer da ocasión lección de ciencias. Convoquei os nenos e indiqueilles como identificala: a cabeza triangular, coas glándulas do veleno detrás dos ollos, o centro do corpo máis ancho ca cabeza, o debuxo dorsal. O animal, sometido a estres, non deixaba de evacuar. As veciñas berraban: Mata a esa bicha!, Mátaa!, pero eu acordei que era mellor devolverlla á natureza. Fun ata este sitio, cando aínda non había cuberto nin cadeiras de brazos, abrín o tarro e lanceina contra o monte. O azar quixo que o seu corpo quedase prendido dunha silva, da que non se podía liberar. Con outro pau e con coidado, conseguín encamiñala monte arriba.
Diante do espazo de descanso veciñal, alguén construíu este altar. Vense na contorna, sobre todo na zona de dunas dos areais, altares con candeas e animais mortos. Supoño que responden a algún tipo de rito pagán. Non creo que sexa este o caso. A cruz, as flores, o círculo das pedras, falan, quizais, dun espazo deseñado por alguén para enterrar as cinzas dun ser querido. Alguén que acaso expresou o desexo de ser ceibado aquí, diante da praia, en eterna comuñón coa terra. En calquera caso, un espazo de memoria, aínda que eu ignore o significado exacto, xusto no lugar no que sucedeu o da víbora. Outro xeito de entender o descanso.
XOSÉ FERNÁNDEZ FERREIRO
Estes días pasei bastantes horas co meu amigo, o escritor Pepe Fernández Ferreiro, nacido en Espartedo, concello de Nogueira de Ramuín en 1931. Coincidiu, tamén, que sabendo destes nosos encontros, algunhas persoas me falaron del. En concreto, Xacobe comentoume que seu foi, quizais, o primeiro libro en galego que mercou, aquel Morrer en Castrelo de Miño, mítico para moitos de nós. Xacobe lembraba a impresión que lle causou, non só pola historia que contaba, senón tamén polo xeito duro de narrar. María Tilve, pola súa banda, preguntoume, cal era o seu último libro. Respondinlle que Tempo de centeo, e ela comentoume que o buscaría e lería, porque era un escritor que lle gustaba moito e do que lera case toda a obra publicada. 
Conteille estes comentarios a Pepe e sorriu, cunha certa indiferenza, pero tamén con orgullo, porque a un escritor, e el é escritor de raza, sempre lle gusta saber o que pensan os lectores dos seus libros.
Pepe recoñece a débeda coa literatura americana, nese punto de dureza do que falaba Xacobe, en concreto, cando llo dixen, Pepe exclamou: Hemingway! Si, co premio Nobel americano compartiu oficio de xornalista e o gusto pola novela, pero tamén un certo xeito de narrar. Sobre os oficios de xornalista e de escritor, versou o seu discurso de entrada na Real Academia Galega.
Eu sempre considerei a Pepe como escritor bidueiro. O bidueiro é das primeiras árbores que ocupan os espazos máis castigados da fraga, logo dun lume ou dunha escorrentía, por exemplo. Os bidueiros sosteñen a terra e enriquecen o chan, facendo posible que alí medren outras especies, se cadra de máis porte, de máis prestixio social, pero non máis importantes. Fernández Ferreiro, con libros como A morte de Frank González, Morrer en Castrelo de Miño, A saga dun afiador, enriqueceu o corpo de lectores do galego e axudou a que sobre a súa obra se construíse outra, porque sabemos que a literatura é coma un castelo de naipes, arquitectura sutil na que unhas pezas sosteñen as outras. As súas achegas posteriores foron moi importantes, velaí, senón, títulos como A ceo aberto, Agosto do 36, A cidade das chuvias ou a que el considera a súa mellor novela, O minotauro.
O outro día, falando os dous sobre o feito de escribir, evocaba ese momento misterioso, e emprego a súa palabra, no que un sente que hai unha man ou un alento que impulsa a narración máis alá da propia vontade do escritor. Cando chega ese momento a novela case está feita, afirma con rotundidade.
Tamén debemos a Pepe unha parte da nosa historia, recollida no libro De xente nova a Brais Pinto, contada por el, parte fundamental do grupo ao que puxo o nome dun suposto afiador morto en Madrid en accidente de tráfico. Ata escribiu un artigo sobre isto no ABC, cousas dos narradores.
Teño o privilexio de tomar café, moitas tardes, con el e con Manuel Álvarez Torneiro, amigos entrañables dende os primeiros anos de traballo en La voz de Galicia. Paradoxalmente, Pepe, da estirpe dos grandes novelistas, iniciouse no oficio cun libro de poemas, aquel Ribeiranas do Sil de 1952.
(A foto na que estamos os dous, é de Maribel Longueira)
PACO PORRÚA (II)
(Continuación do capítulo dedicado a Francisco Porrúa no libro O soño galego de Julio Cortázar)
Sudamericana nacera anos antes dunha idea da xente agrupada arredor da revista Sur: Victoria Ocampo, Mallea, Borges, Carlos Mayer, Oliverio Girondo, Antonio Santamarina, que quixeron facer unha editorial moi literaria, destinada a difundir os escritores latinoamericanos. Os resultados económicos non eran bos e buscan un xerente. Alguén lembra a un catalán, López Llausás, que logo de pasar polo exilio arxentino decidira regresar a Europa, instalándose en Francia. El acepta a proposta e volve disposto a facer da empresa un proxecto eficaz, iniciando a publicación de libros comerciais, libros serios de consulta, indica Porrúa, quen se incorpora ao proxecto en 1958.
Primeira edición de Rayuela.
—Cando Julio empeza a falarme de Rayuela, antes de me enviar o libro, pregúntase se Sudamericana é a editorial axeitada. Pensaba que Rayuela era unha especie de escándalo literario e que, en Sudamericana, ía caer mal, pero o que se comprobou foi que Sudamericana deixou de ser esa formalidade literaria que era, grazas a que publicou Rayuela. É dicir, que Rayuela, o libro que ía ser inadecuado para Sudamericana, convirte a Sudamericana nunha editorial adecuada para Cortázar e para moitos outros, curiosamente.
—Julio e vostede xa se coñecían…
—Non, iso sucede no ano 62. Nese momento témonos escrito xa unha grande cantidade de cartas, témonos escrito con frecuencia, pero no ano 1962 el vai por primeira vez a Buenos Aires.
—Vostede, ademais, publica os Cronopios…
—Sí, publícoos eu…
—A Julio gustábanlle os cafés?
—É un costume moi arxentino…
—No café Richmond acordan editar os Cronopios que ata entón só apareceran publicados en xornais…
—Non. Cando el chega a Buenos Aires no 62, a edición dos Cronopios xa está decidida. Lembro que temos unha reunión na casa de Checho Fassio, con Julio e Aurora e alí xa estamos discutindo os textos da lapela do libro.
Esa reunión será a que Cortázar describe no apartado «Cronopios, vino tinto y cajoncitos», que forma parte do capítulo «De otra máquina célibe» do tomo I de La Vuelta al día en ochenta mundos. Paco, Sara, Aurora e Julio desencóntranse no bar da estación da praza Once: Buenos Aires y especialmente el café del Once se coaligaron sordamente para evitar un encuentro del que no podía salir nada bueno para la República. Unha vez xuntos, diríxense á casa de Juan Esteban Fassio, que os agarda con moito viño tinto e sándwiches de tamaño natural. Divertiríanse facendo fotos baixo dun paraugas, coa vella cámara kodak do tempo dos pterodáctilos, propiedade de Checho ao que Julio dá os títulos de: Proveedor Propagador en la Mesembrinesia Americana, Administrador Antártico y Gran Competente OGG, además de regente de la cátedra de trabajos prácticos rousselianos. Nese texto Cortázar considera a Paco e Sara Porrúa dous lados do indefinible polígono que vai tecendo a súa vida con outros lados que se chaman Fredi Guthmann…
Fassio, que se proclama membro do Instituto de Altos Estudios Patafísicos, será o inventor da
Rayuel-O-Matic, máquina que permite a lectura mecánica de Rayuela, coa opción de leito incorporado, xa que Rayuelaé novela para ler deitados, e varios modelos en oferta, entre eles un estilo Luis XV e outro Luis XVI. No verán de 1966, Aurora e Julio reciben en Saignon un grande galano de Fassio. Trátase doutro deseño que os leva a mercar, por cinco mil francosantigos, unepidiáscopo(sistema de lentes e espellos que permite proxectar unha estampiña ou unha mosca viva na parede e conseguir resultados alucinantes). O primeiro que fan e proxectar unha mosca, logo un verme, pero asústanse ó velo do tamaño dunha vaca. Finalmente optan por proxectar o embigo de Brigitte Bardot, conresultados esmagadores.
—Sorprendéronse do éxito dos Cronopios?
—Pode ser, para min foi un libro moi querido, un libro nacido… onde o editor tivo a súa importancia, xa que non recibiu manuscritos, senón que colaborou co autor…
—Neste caso o editor participa no proceso de creación do libro…
—Ben, a miña idea era nada máis que facer un libro con eses textos, ningunha outra cousa.
—Julio era deses autores que aceptaban discutir os textos co editor…
—Si… Eu nunca practiquei o sistema americano de ler o texto e indicarlle ao autor cales eran os puntos frouxos e se habería que engadir isto ou suprimir aquilo. Pero en Los premios interviñen sen me decatar, porque unha vez díxenlle a Julio que os personaxes que subían ao barco eran todos dunha cultura extraordinaria, falaban de Lautréamont, de poesía francesa, música dodecafónica, etc. Parecíame un pouco excesivo esta xente elixida por unha lotería, que se atopa e semella unha especie de universidade flotante. El díxome que o tivera en conta e que suprimiu moita da sabiduría dos personaxes…
—Moita xente pensa de vostede que foi un editor singular, alguén que abriu moitas portas e fiestras que permitiron a entrada dun aire literario novo…
—Si, pero penso que me terei equivocado algunha vez…
Opina que ó traballo do editor se lle dá unha importancia como motor da cultura que en realidade non ten. Para el o editor forma parte dunha corrente que se inicia co escritor, continúa co editor, que o único que ten que facer é editar ben e finaliza co lector. O editor, afirma, non é máis cá un catálogo, o seu valor non vén determinado polas cualidades intelectuais que teña na casa. Se o catálogo é bo, o editor é bo, se é malo, o editor é malo. Di isto quen resucitou aMarechal, quen confiou en Cortázar, quen deu a coñecer a García Márquez.
—Estiven hai un ano en México, onde me daban un premio que eles conceden como recoñecemento ó labor editorial. Aclareilles que, efectivamente, eu fixera ese traballo que eles indicaban, pero que iso sucedera había corenta anos. Para min que estabamos falando dun personaxe moi lonxano co que eu tiña unha identidade dubidosa. Unha identidade de memoria, máis ca unha identidade persoal. E, curiosamente, todos estes premios e todos estes recoñecementos, fanme dubidar aínda máis, en canto ao que é o traballo do editor. Pero atopeime con García Márquez, con quen teño unha relación un pouco rara, digamos, porque é moi afectuosa, pero vémonos pouco. E el díxome o que eu fixera por el, e eu empecei a contestarlle, porque non vexo de ningún modo que o labor do editor contribúa á difusión do libro, senón que eu penso que o seu labor é 
soamente a función de alguén que está casualmente no momento axeitado.Cien años de soledad, o tema do que eu quero falar con García Márquez, é un libro que eu recibo como caído do ceo. Estaba en Buenos Aires e chega un señor, que logo me entero de que é un escritor norteamericano frustrado, que publicara dúas novelas con pouco éxito (Porrúa refírese a Luis Harss), pero é fillo dunha nicaragüense e dun chileno. Escribía en español porque era unha das súas linguas. Era o autor dun libro sobre o queempezaba a chamarse daquela o boom latinoamericano. O libro titulábase Los nuestros. Trouxo o manuscrito a Sudamericana. Na miña oficina eu tíñao enriba da mesa, estabamos falando, volvo unha páxina e vexo que hai un nome que di Gabriel García Márquez. O libro estaba composto por Onetti, Cortázar, Rulfo,Borges, Vargas Llosa, é dicir que estaban, para min, os grandes escritores que eu lía todos os días e nun principio sorprendeume ese nome. Pregunteille: quen é este home? Contestoume que era un escritor colombiano do que lle falara Carlos Fuentes. Como aparece aquí?, díxenlle… Harss pasa por México e encóntrase con Fuentes. Podería non terse atopado con Fuentes ou, atopándose,Fuentes podería non terlle dito absolutamente nada de García Márquez. Pero el inclúe a García Márquez no libro. Imaxinándote un pouco como funciona a cabeza dun editor, nese momento xa está todo resolto. Este é un escritor que aparece recomendado xunto a unha ducia de escritores de primeira categoría, eu xa non teño nada que pensar. O único que podo facer é ler os libros anteriores de García Márquez para confirmar que realmente está nese nivel e escribirlle. El di que eu lle cambiei a vida. O día que escribiu a primeira liña de Cien años de soledad, empezou a cambiar a súa vida. O que lle cambiou a vida foi o libro. O libro fai ó editor.
Cien años de soledad. Primeira edición
Luís Seoane dedicaralle unha «Figuración», en concreto a publicada no xornal La Voz de Galicia o 7 de xaneiro de 1973. Nela recoñece a paixón de Porrúa polos grandes escritores aparentemente sen lectores. Julio Cortázar sabía da súa orixe galega, pero considerábao tan arxentino coma el mesmo, coa singularidade de que ningún dos dous nacera na Arxentina. As conversacións sobre Galicia eran sempre en presenza de Aurora. Falaban sobre os galegos da comunidade porteña, os costumes, os amigos comúns coma Seoane. Sabía de todos, de Cuadrado, de Lorenzo, de Dieste, pero insiste en que con eles, a relación persoal máis intensa era mantida pola súa irmá.
—¿Coñeceu a Rafael Dieste?
—Máis que coñecelo, líao. Era un dos poetas que estaba na Argentina e que eu lía con interese, parecíame un bo poeta…
—E os relatos, ¿Historias e invenciones de Felix Muriel?
—Hai moitísimo tempo, pero creo que os lin, si…
—Eu atopo certa coincidencia entre a idea ou concepto que Dieste e Cortázar tiñan do relato.
—Seguramente Fredi Guthmann sabía disto. El axudou a Julio, axudoulle a conseguir o traballo de tradutor xurado con Zoltan Havas. Fredi e Julio saían moito xuntos e Fredi era amigo de todos os galegos.
Zoltan Havas era un húngaro aventureiro ó que Fredi coñecera navegando polas illas do Pacífico. Vivía en Samoa, onde os nativos lle chamaban Sultán, tratándoo como tal. En 1940 instálase en Buenos Aires, abrindo unha axencia de tradución. Cando Julio renuncia ó posto de docente na Universidade Nacional de Cuyo, Fredi fala con Zoltan e conséguelle un emprego de tradutor xurado, o que desenvolvía ata entón Natacha Czernichowska, quen por eses días casa con Fredi.
—¿Coñeceu a Perla Rotzail?
—Coñecina bastante. Era moi amiga de Julio e sobre todo de Aurora. A última vez que tiven unha reunión con eles en Buenos Aires, foi na casa de Perla, con Julio e outros amigos.
—¿E a Baudizzone?
—Eu non cheguei a tratalo, pero foi moi amigo doutra persoa que era moi amiga de Julio e miña, Fredi. El e Baudizzone eran amigos de todos os días…
Recoñece que todos se vían no Tortoni. Galegos no mundo, unha historia que se repite en todas partes, sentencia. Regresa a Galicia por primeira vez en 1969, aproveitando unha viaxe á Feira de Frankfurt. Laxe e Corcubión serán os destinos do rencontro, á procura de vencellos familiares e conta que na última viaxe a España o pai decátase da barbaridade que cometeu regresando a América.
—Debeu quedar en Corcubión. Aquí a vida social de miña nai era saír polas tardes coas súas irmás, mentres que na Patagonia a paisaxe era algo máis que desoladora, paisaxe de deserto, casas débiles e de madeira, incendios frecuentes causados polo gas que viña directamente dos campos de petróleo. Meu pai, que era marino, xubilouse, fixeron unha última viaxe a España e de regreso, instaláronse preto da cidade.
Supón que a voz galega mariola, recollida por Cortázar no Caderno de bitácora de Rayuela, tivo que ser facilitada por algún galego de Buenos Aires. Na correspondencia con Julio, este insiste unha e outra vez en que o visite en París. Mes tras mes, ano tras ano, a mensaxe de Cortázar sempre é a mesma: Vengan. En París veranse en 1969, Porrúa sen Sara, Julio sen Aurora. Dende París viaxan a Barcelona para estar con García Márquez. Ao ano seguinte, Paco distanciase de Sudamericana.
—Nese tempo a relación con Julio empeza a cambiar. El está moi ocupado con urxencias políticas e non teño ningunha clase de lembranzas dese tempo. Sempre tiña que ir a Nicaragua ou a calquera outro lugar. Chega a súa morte. Entérome, non me movo de Barcelona, pero vou poucos meses despois a París. Chego alí e, cando empezo a camiñar, doume conta de que Julio morreu. Aí empecei a ter conciencia da perda. Era o baleiro, había un oco na cidade, era evidente que Julio desaparecera…
Antes de editor, Porrúa foi tradutor, actividade que continuou exercendo durante toda a súa vida.
Aurora, Julio, el, os tres ofrecendo textos doutras linguas. Tamén el, coma eles, do inglés e do francés. As súas traducións aparecen asinadas con seudónimos, empregando para isto, tantas veces, os nomes familiares, fermoso xeito de manter vivo o vínculo orixinal, a concidencia de pertenza e de estirpe. Francisco Abelenda asinou a tradución de Crónicas Marcianas; Manuel Figueroa aparece nos créditos de El Hobbit e Luis Domenech nos de El señor de los anillos, abmos de Tolkien. Outros seudónimos de orixe familiar son Gregorio Lemos e Joaquín Valdivielso.
Crónicas marcianas, tradución de Francisco Abelenda
Considera que ese é o oficio para alguén que se interesa pola literatura. A tradución, para el, é unha sorte de lectura microscópica, lenta, onde cada coma, a lonxitude das frases ou das palabras, ten importancia. Pensa que é un oficio duro, longo e ingrato, porque nunca chega o que un quere. Lembra que Valéry dicía que hai poemas abandonados e recoñece que tamén hai traducións abandonadas.
—O escritor escribe moitas veces o que non sabe, os personaxes revélanselle, buscan outro camiño, e o escritor… Non hai un dominio total do escritor sobre o texto. A crítica contemporánea que plantexa a morte do escritor e a primacía do texto sobre el, ben, é unha maneira de ler na que te atopas o que o escritor dixo e o que non dixo, o que o escritor non quixo ou non puido dicir e o que o escritor dixo por demais, sen se decatar, e no texto, nese senso, está todo, el revélao todo. O que eu vin na miña experiencia, en relación con isto da morte do autor, é que hai unha correspondencia bastante agochada e subterránea entre o escritor e a súa lingua, o seu xeito de falar, a súa dicción e a lingua falada. Hai aproximacións de estilo… Borges falaba de maneira moi semellante a como escribía, tamén Julio. García Márquez máis aínda. García Márquez fala exactamente como escribe, é dicir, a linguaxe común de García Márquez é sentenciosa. Por exemplo o rapaz que na beira do mar pregunta ó avó onde está a outra ribeira e o avó contéstalle: non hai outra ribeira. Ese é o xeito de falar de García Márquez. Pero o escritor sorpréndese moitas veces ó se ler e non saber realmente de onde vén o que escribiu.
É posible que todo Cortázar estea contido en Rayuela. Tamén Julio diría cousas das que non se decataba, palabras, frases, que interpretadas ao seu xeito por cada lector, constituiron un manual de educación sentimental, un xeito de entender a vida. Porrúa lembra que o primeiro capítulo de Rayuela que Julio escribe é o do madeiro, ese madeiro polo que Horacio trata de cruzar de fiestra a fiestra sobre un patio e ver a Talita… Ese oco, o do patio porteño, presente en toda a novela, é, en opinión de Porrúa, un oco existencial, a nada, un tema moi común na filosofía francesa contemporánea. Segundo el, toda a novela está trazada sobre esa angustia da nada, a presenza de algo nu diante do home. Considera que iso está moi presente en toda a vida de Julio e que merece unha lectura que teña en conta ese paso inicial sobre o oco, sobre o baleiro. Hai capítulos, o primeiro, por exemplo, que semella un Julio moi vistoso, moi colorista, poético, e de sócato iso interrómpese por reflexións de Oliveira, que son reflexións moi da última parte, do oco, da negación… Ou da saudade, poderíamos pensar. Porque tamén Porrúa, o galego sen saudade, sente a debilidade da negación e da nada. Hai días, nos que cando observa a cidade e o mar dende un piso alto en Barcelona, parécelle estar contemplando o Monte do Pindo segundo se mira dende Corcubión; e é que a saudade está máis prendida a nós do que ás veces pensamos, porque non só se trata de extrañar aquilo que deixamos, do que nos desprendemos, porque tamén está a nostalxia do paraíso perdido que é a infancia, a nostalxia da inocencia.
MAR DE AMOR
Chegou duro o inverno anticipado e as praias de Carnota moficaron fisonomía e aspecto. As ondas baten e trasladan area que cobre as penedas, que penetra cara a marisma, que desfigura o rostro amable que ofrecían no verán. No horizonte, contra os cons, as columnas de escuma elévanse como fervenzas ou ofrendas.
Sobre a liña da marea quedan as crebas, como esta con forma de embarcación, atopada por un veciño anónimo no porto de Quilmas, chegada dende Maine (USA), e depositada no colexio do Pindo (a imaxe corresponde á información facilitada por La Voz de Galicia). Outra creba que cruzou o Atlántico, como aquela estación meteorolóxica de febreiro.
Eu atopei un cabaliño de mar de plástico, con manchas de fuel. Maribel unha boia de pesca na que prendeu o coral, e Níels un tubo que levou de lembranza a Islandia e que di servirá para facerlle a respiración boca a espiráculo aos cetáceos do Ártico. Unha riqueza ou unha pobreza, depende da perspectiva con que se mire, que todo isto non deixa de ser lixo.
Moita xente escolle este mar como destino. Seres queridos chegan ata aquí cargados coa levidade das cinzas, que pesan mentres non se ceiban, e que son espalladas no mar xunto coas flores de homenaxe e lembranza. Mar de amor.
O outro día Violeta atopou esta rosa sobre a area mollada do devalo. Flor de amor e, tamén, creba fráxil e efémera, entre o aquí e o acolá, entre a dor e a lembranza.
Xa antes escribín noutro lugar que un quixera pensar que tamén son crebas, as máis fermosas, aquilo que cantou o poeta e navegante Paio Gómes Chariño: “Sobre o mar ven quen frores de amor ten”, quizais as mesmas flores deste fragmento dun poema de Eva Veiga:
“Contra as pálpebras baten
restos dun naufraxio
e a luz oxida as beiras
das estendidas pétalas”
O OURO DO TEMPO II
Esta crítica da película de Xavier Bermúdez, emitida no programa Días de cine, responde bastante ben ao meu sentir, como respondía a de Eduardo Galán, publicada en La Voz de Galicia o sábado pasado. A opinión é bastante coincidente en todas as persoas coas que falo, Xavier Bermúdez, nesta nova obra acada o seu momento máis elevado, superando outros que tamén eran extraordinarios.
RAMÓN OTERO PEDRAYO
Infatigable, meu amigo Xosé Manuel segue na procura de materiais curiosos e históricos. Agora deu con este artigo que publiquei no ano 1986 no xornal La Voz de Galicia, naquel suplemento mítico para moitos, iniciado por Luis álvarez Pousa e, daquela, coordinado por Arturo Lezcano.
Falaba eu de Otero Pedrayo. Dáme a sensación de que hoxe, Otero, está moito menos presente entre nós que entón, cando Carballo Calero denunciaba a súa pouca presenza na vida cultural galega. E é mágoa, porque a súa literatura é lugar onde aprender e onde reflexionar. Para min tres dos seus libros deberían ser lectura obrigada de todos nós, penso nestes: Ensaio histórico sobre a cultura galega, Guía de Galicia e Arredor de si, sen lle facer de menos a todo o resto.
Por actitude, por coherencia, por coñecemento ou por amor a unha terra e aunha fala, Otero debería ser hoxe referencia en tempos difíciles, días nos que creban os valores, nos que sobrevivimos á corrupción, nos que enfrontamos a perda da identidade e a agonía da lingua.
No club de lectura da biblioteca González Garcés, lemos Arredor de si e O mesón dos ermos, con fortuna desigual, pero con paixón e alegría. O que observamos, conversando entre nós, é que existe un interesado preconcepto de que Otero sempre é difícil e barroco, dese xeito semella desculpado o esquecemento. E non é así, ou non sempre é así. Otero é o verbo rico e fértil dunha lingua viva e, sobre todo, é unha clara e limpa interpretaciòn da terra, da súa xeografía, do seu ser.
Vai o artigo. Hoxe correxiría a lingua, pero quizais para nada o resto. Dicir, unicamente, que no último parágrafo eu non escribín rúa da Paz, senón rúa de Santo Domingo. O cambio foi cousa de Arturo Lezcano, quen considerou que eu erraba os nomes das rúas de Ourense, xa que Otero, como Risco e como o Xocas, viviron na rúa da Paz. Pero eu empregaba ben o nome da outra, a de Santo Domingo, porque forma parte da miña memoria de infancia ver vir cara min a enorme figura de Otero, recortada contra o sol mediodía, camiñando rúa adiante, dende a Praza do Ferro. E non é esa imaxe dunha soa vez.
Premendo dúas veces sobre o artigo sae a lupa que permite ampliar e ler. A ilustración é de Xaime Quesada, publicada no libro Ourense, publicado pola Caixa de Aforros de Ourense en 1966, con textos de Otero. No libro figura cun pé que di: Ourense óllase nos espellos do Miño.
CINCUENTA ANOS DE RAYUELA
Aínda que xa nunha entrada anterior celebrei os cincuenta anos de Rayuela, a novela de Julio Cortázar, non esta de máis lembrala de novo agora, no aniversario exacto. Para o suplemento CULTURAS de La Voz de Galicia, escribín o texto breve que segue. Atopei, ademais, a fotografía feita por Mariángeles Fernández, con Aurora Bernárdez diante da Rayuela da vida, en Compostela, no ano 2006. Si, detrás Emilio Pérez Touriño e Ánxela Bugallo.
Diante da Rayuela
XOGO DE PALABRAS
No CUADERNO DE BITÁCORA de Rayuela, Cortázar anota as claves da escrita da novela. Nel atopamos o nome do xogo en castelán, francés, inglés, catalán e unha referencia ao galego: “Mariola (Galicia, Coruña)”. Cortázar busca o nome da Rayuela nas linguas que lle son próximas, pero… que xustifica a invocación ao galego?
O máis galego que había en Cortázar, era Aurora Bernárdez, afirman en Bos Aires. Aurora, primeira muller e administradora do seu legado, pasou parte da infancia na casa familiar no concello de Maside. Pero a redución non pode esquecer que en 1944, Cortázar coñecera aos galegos do exilio Luís Seoane, Lorenzo Varela e Arturo Cuadrado.
Revistas como Correo Literario ou Cabalgata, editoriais como Nova, Botella al Mar, o traballo en Emecé, falan da actividade dos exiliados, ao que habería que engadir o exercido por Rafael Dieste na editorial Atlántica. En agosto de 1944, no número 19 de Correo Literario, aparece o relato “Bruja”, asinado por Julio F. Cortázar.
Seoane e Cuadrado, fundan en 1943 aeditorial Nova. Nela Cortázar publicará as traducións: Memorias dunha enana de Walter de la Mare e O home que sabía demasiado de G. K. Chesterton. En 1945, Seoane e Varela fundan a revista Cabalgata. O número de febreiro de 1946, inclúe o relato “Lejana. Diario de Alina Reyes”, no que Cortázar trata o tema do dobre ou da personalidade escindida, que tanto o seducía.
En 1949, cando Dieste e Carmen Múñoz marchan a Cambrigde, ocupa o seu apartamento un escritor novo, coñecido dos cafés, segundo lembrará Carmen anos despois. Nel Cortázar escribe Imagen do John Keats, libro no que as referencias galegas son constantes: Lorenzo Varela, Blanco Amor, Luís Seoane, Mariquiña Valle Inclán ou Francisco Luis Bernárdez.
Atento á realidade que latexa do outro lado das cousas, Cortázar soubo da existencia dunha colectividade que falaba unha lingua propia: “Yo tengo probado que los gallegos respiran por el idioma” di un dos personaxes da novela El examen. Galegos aparecerán sempre na súa obra: Manolo e Fernando en “La escuela de noche”, a enfermeira de día en “La señorita Cora”, Galo Porriño en Los premios ou Curro, o propietario do café Cluny en 62 modelo para armar.
Cortázar viaxou a Galicia e admirou a súa xeografía e o seu ser. Acaso o anterior permita comprender a razón pola que a palabra “mariola” aparece no seu caderno de bitácora, ao cabo, tamén o galego é lingua que permite contar como o tránsito pola rayuela da vida que nos leva dende a terra ao ceo e viceversa.
DE GALICIA A NOVGOROD
Bastante xente , durante os 14 actos de presentación da novela A noite branca polo país, se me achegou preguntando o enderezo do blog que mantivemos en La Voz de Galicia, durante a viaxe feita na Panchita, nos meses de marzo e abril de 2011. O enderezo vai abaixo. Se alguén desexa acceder por calquera das entradas que aparecen en google, atopará, na marxe dereita, un índice que sinala o tempo no que o blog se mantivo activo: marzo, abril e maio. Premendo en cada mes pódense ver os artigos escritos nese período. Acompaño esta entrada cunha foto daqueles días, en concreto a vista do Kremlin de Novgorod, primeira capital do imperio dos tsares, á beira do río Volchov, feita por Maribel.
blogs.lavozdegalicia.es/degaliciaanovgorod/
Kremlin de Novgorod
A noite branca 