FEMIA PARDA DE CUCO

É será cuco ou cuca? Foi o sábado pola tarde, entre sete e sete e media. Paseaba eu logo da chuvia pola tras duna de Carnota, por onde poñen os niños os pirlos, cando diante de min, e dende o chan, ergueu o voo un paxaro grande. Conseguín enfocalo cos prismáticos e seguilo no voo circular que deu ao meu arredor. Foi pousar douscentos metros cara o sur, aínda na tras duna. Quedara plácida a tarde, entre claros e nubes, cun ventiño do sudoeste. Achegueime a modo ao lugar onde a vira pousar, reptei ata me situar na parte superior dunha duna toda cuberta de vexetación e observeina. Ergueu de novo o voo e foise máis alá. Fun detrás e repetimos o xogo. Esta vez fuxiu e perdina entre a vexetación que limita a marisma.

Pensaba eu entón que seguía un ave rapaz descoñecida para min e repasaba nomes de paxaros nunca vistos pero dos que si lera ou escoitara dicir: tartaraña, gatafornela, esmerillón… Eu observara un pico escuro coa base amarela, de cor parda listada por arriba, co peito e o ventre esbrancuxados e tamén listados. Listadas tamén as ás, escurecendo cara os extremos ata o remate que semellaba en negro. Tamaño dunha rapaz pequena e voo rápido.

Na casa busquei nas guías e nada do que que vin cadraba exactamente co que observara, ata que dei coa pista de que en voo, algunhas rapaces, poden confundirse co cuco. Busquei “cuco” e alí estaba, femia parda, da que di Penas Patiño: As femias son semellantes ao macho, pero algo máis apardazadas, existe nestas unha forma parda en que a cor cincenta se ve substituída por outra parda arrubiada moi listada en cabeza, corpo e rabo: dáse na proporción 1/3 ou 1/5 no Norte (Noval, 1975). 

Custoume moito atopar unha imaxe desta variedade en internet. Esta foto é de Javier Vitores.

Agora hai menos cucos. Son moitos os lugares nos que xa non se escoita, entre elas Oira, que sempre o facía empoleirado na galla máis alta, do máis alto piñeiro, do monte do Castro. É unha das aves que está en retroceso entre nós. Quizais o cambio do clima. A min dáme certa mágoa e cando viaxo por lugares do interior, con bosques tépedos, saio das autoestradas e deteño o coche por ver se o escoito. Porque, malia a mala sona que ten, por aquilo de facer a posta en niño alleo, eu sempre sentín simpatía por el ou ela. Eran moitos os ditos que facían referencia ó cuco na casa e todos eran bos, velaí algúns:

Se o cuco non vén entre marzo e abril, ou morreu o cuco ou a fin do mundo vai vir. 

Cuco rei, cuco rei, cantos anos vivirei (e contabamos as cucadas)

Cuco rei, cuco rei, por onde amores terei

En Lira aprendín que o tempo do ourizo remata cando co cucar.

E logo, miña nai contaba unha historia na que alguén convidaba ó cuco a ir á sega. O cuco, logo de pensalo dicía: Se vai sol teño que poñerme á sombra, se está anubrado terei que cuquexar, pero se chove irei (a miña nai engadía sempre que con chuvia non se traballaba na sega).

Advertisement

LUZ NOVA DUN NOVO ANO

Entre temporais van transcorrendo os primeiros días do ano. Luz fermosa e limpa cando calma, temporal sen concesións cando peta o vento e chove. A min o mar deixoume entrar nel onte e hoxe, dous baños breves, pero intensos, cara o mediodía, as dúas mañás con sol e paxaros. Estas dúas imaxes que deixo, corresponden á luz de onte entre as 11,00 e as 13,30, a primeira luz de 2016, con arco da vella na segunda. Unha aperta grande.

DESCANSO AO PÉ DA ESTRADA

A Crisanto Lamela Rozas, curioso lector desta sorte de bitácora dos días.

Nada máis pasar Lariño, vindo de Muros ou antes de chegar ao núcleo, se un vén de  Lira, a vella estrada agora sen tránsito debuxa unha curva contra o lado do monte. Trátase dunha área de descanso, nunca mellor dito, pero non para os condutores, aínda que algúns paran, en especial para xantar ou botar unha soneca no verán. Pero quen descansa aí son os veciños de Lariño que pasean pola estrada nun ir e vir sen tempo.

Hai varias semanas, La Voz de Galicia, nunha sección que ten sobre curiosidades do país, ou do Impaís, que diría Xavier Alcalá, publicou esta foto, na que baixo un alpendre como de espera de autobús, pero de costas á estrada e con panel informativo, algúns veciños deron en habilitar unha sala de estar ou área de descanso para o seu camiñar de ida e de regreso pola gábea. A  noticia interesoulle moito ao meu amigo Crisanto, por iso vai a el dedicada esta entrada, penso que a primeira que dedico nos anos que leva aberta esta xanela ao mundo.

Neste lugar, hai anos, ceibei eu unha víbora. Sucedeu que un exemplar aínda novo, apareceu no rueiro, xusto diante da nosa casa en Sestelos. As veciñas que pasaban para a misa, pedían a berros que alguén a matase. Eu saín, convocado polo escándalo. Con dous paus conseguín collela, introducíndoa nun tarro de cristal. Quixen facer da ocasión lección de ciencias. Convoquei os nenos e indiqueilles como identificala: a cabeza triangular, coas glándulas do veleno detrás dos ollos, o centro do corpo máis ancho ca cabeza, o debuxo dorsal. O animal, sometido a estres, non deixaba de evacuar. As veciñas berraban: Mata a esa bicha!, Mátaa!, pero eu acordei que era mellor devolverlla á natureza. Fun ata este sitio, cando aínda non había cuberto nin cadeiras de brazos, abrín o tarro e lanceina contra o monte. O azar quixo que o seu corpo quedase prendido dunha silva, da que non se podía liberar. Con outro pau e con coidado, conseguín encamiñala monte arriba.

Diante do espazo de descanso veciñal, alguén construíu este altar. Vense na contorna, sobre todo na zona de dunas dos areais, altares con candeas e animais mortos. Supoño que responden a algún tipo de rito pagán. Non creo que sexa este o caso. A cruz, as flores, o círculo das pedras, falan, quizais, dun espazo deseñado por alguén para enterrar as cinzas dun ser querido. Alguén que acaso expresou o desexo de ser ceibado aquí, diante da praia, en eterna comuñón coa terra. En calquera caso, un espazo de memoria, aínda que eu ignore o significado exacto, xusto no lugar no que sucedeu o da víbora. Outro xeito de entender o descanso.

 

ALBERGUE DE PORTAVENTOSA

Dende o mes de agosto, o noso fillo Daniel rexenta o albergue de Paus, parroquia de Lira, en Carnota. O seu proxecto ten como eixo principal convocar xente arredor das actividades que ten previsto desenvolver: obradoiros, encontros, actividades lúdicas e deportivas, rutas e visitas guiadas.

O albergue está situado nun enclave extraordinario, aberto a unha paisaxe que conxuga: Fisterra, Monte Pindo e areal de Carnota. Só hai que lamentar os cables dos tendidos eléctrico e telefónico. As instalacións contan con aula, cafetería-comedor, unha fantástica terraza, amais dos seis cuartos, cada un con dúas liteiras de dúas camas.

Para a fin de semana do 12 de outubro convoca esta actividade que axudo a divulgar dende aquí, agradecendo que se alguén o considera, tamén a faga circular. Agardamos por vós, por se calquera día queredes pasar por alí.

SAN CLEMENTE DO PINDO

Ten o concello de Carnota un rico patrimonio do que non sempre é consciente o viaxeiro. Do máximo interese son os petróglifos espallados pola contorna, nun espazo que abrangue as ladeiras de Muros e Carnota e que corresponderían á mesma colectividade, que, daquela, nada sabían da división administrativa do territorio. Pequeno, pero fermoso e posuidor de lendas e misterios, o castro de Mallou. Está, claro, a riqueza natural, co Monte do Pindo ou Pedregal como referencia permanente; e todo o litoral, co areal inmenso e a Boca do Río. Tamén o patrimonio etnográfico no que podemos advertir con facilidade a rica arquitectura do pan: aira, muíño, forno e hórreo, destacando as singularidades do hórreo de Lira e o de Carnota. Cruceiros, portos coma o de Quilmas ou o conxunto das casetas de mariñeiros de Caldebarcos. E, por suposto, o patrimonio relixioso, entre o que destaca o retablo da igrexa de San Mamede de Carnota.

Pero hai un elemento patrimonial pouco coñecido, incluso entre os habitantes do concello. Trátase do retablo en pedra da pequena capela de San Clemente, anterior á ampliación do templo, e que durante moito tempo foi empregada como sancristía e almacén. Felizmente restaurada pola Consellería de Cultura, nos días nos que foi conselleiro Roberto Varela.

O retablo, obra do escultor Antonio del Río, foi construído a finais do século XVIII. O contrato foi asinado polo escultor e o titular da parroquia de San Mamede de Carnota, da que dependía esta capela, en 1795. As imaxes que figuran nel son a de San Clemente e a de San Bernardo. O estilo é neoclásico, con certas reminiscencias do barroco anterior.

Eu visitárao en varias ocasións antes da restauración. Entre febres e chuvia, tivemos ocasión de velo Daniel e máis eu o pasado sábado, antes da misa, animados por un fregués que actuou de introdutor e que falou co cura, advertíndolle que prendía a luz interior para nós.

Marabillounos o equilibrio e harmonía do conxunto e a riqueza da policromía, en particular o ceo azul da bóveda. En realidade, toda a capela, construída segundo os planos do arquitecto José Cachafeiro, é fermosa, moito máis fermosa que a obra de ampliación da actual igrexa. Chama a atención, observando as dúas obras arrimadas, como a capela primeira mantén a orientación tradicional este-oeste, mentres que a igrexa actual perdeu ese referente cristián, tendo unha orientación que supoño, sen comprobar co compás, é norte-sur.

A fotografía é de Daniel.

FULMAR

Atopeino onte, camiñando a beirada. En canto cheguei á praia de Cons, en Lira, xa o vin, coas ás abertas, sobre a area, no límite do crebar das ondas. Achegueime e non se asustou. Deixouse fotografar. Decidín collelo por ver se reaccionaba e, tamén, por se descubría cal era o mal que padecía. Sucedeu entón algo curioso porque nun principio quixo defenderse co peteiro, pero en canto lle falaba ou se lle recitaba uns versos, calmábase e ollaba cara min ladeando a cabeza. Pero se calaba, defendíase de novo. As manchas marróns no peito indicaban petróleo. As ás e as patas pareceume que estaban ben, pero debía ter frío, efecto que produce o petróleo nas aves mariñas e que normalmente resulta mortal. Busquei unha rocha protexida do vento do norte, moi frío a esa hora da mañá e, ato tempo, coa posibilidade de deixarse caer e coller voo, xa que a rocha elevábase sobre o mar. Ao mediodía levei a Inma, Gabriel, Violeta e Maribel a velo. Seguía alí e, cando cheguei a el, durmía. Violeta e Gabriel querían levala para a casa, lavala e poñela ao quente nunha caixa, pero a min pareceume que o máis aconsellable era deixar decidir á natureza. Quedou no mesmo lugar.

Hoxe pola mañá Xacobe e Violeta achegáronse a Cons por vela, pero xa non estaba. Supoñemos que se recuperou e marchou, porque non había sinais de ataque dun depredador, como plumas soltas, e o corpo non apareceu por ningures.

Cando a atopei pensei que sería unha pardela cincenta. Pero logo, comentándoo con Xacobe, aceptei a súa proposta de que se trataba dun fulmar, fermosa ave peláxica, do norte do Atlántico. A razón principal para cambiar de criterio, a cabeza completamente branca, que na pardela cincenta e gris na parte superior.

Unha das características desta especie e das pardelas, e o que a min me levou a equívoco, é esa forma cortada sobre o peteiro, coma un reforzo, denominada narina.

 

MORTE E TRANSFIGURACIÓN

Xa teño falado aquí outras veces da miña amiga Rosa Álvarez, andoriña de Lira todos os meses de agosto dende hai máis de vinte anos, onde chega procedente de Madrid, a cidade na que vive. A súa biografía é intensa e interesante, en particular, e polo que atinxe ao público, pola súa aparición nos programas de teatro e de zarzuela que viamos cando só había unha televisión e, tamén, como parte do equipo que durante tantos anos nos fixo sorrir con aquel programa no que moitos aprendemos a amar música clásica, falo de Clásicos Populares, dirixido por Fernando Argenta.

Unha tarde deste verán, paseando de vagar pola punta dos Miñarzos, agardando polo solpor e collendo amoras con Maribel, faloume do concerto de Richard Strauss Morte e transfiguración (Tod und verklärung). R. Strauss é para ela un compositor principal, autor dunha obra inmensa a quen admira verdadeiramente. Hai días envioume unha versión marabillosa de Tod und verklärung, dirixida polo propio Strauss en 1944. Quizais compre dicir que Strauss compuxo esta peza cando só tiña 25 anos. Rosa acababa de descubrila, porque non sabía dela e sorprendeulle porque lle lembraba á mellor versión deste concerto que coñece, e que para ela é a de Claudio Abado. Asegura que esta se lle asemella e engade que aos compositores pásalles o que aos poetas, que agás excepcións, non son bos recitadores dos seus versos, como os músicos non dirixen ben as súas pezas, agás excepcións, tamén, e esta sería unha.

Xa se ve que a foto do solpor é miña, feita co móbil.

COUSAS DE EDWARD THOMAS

 

Onte ao mediodía, cando a saída do traballo, escoitei un canto familiar. Busqueino e nun dos bidueiros que dividen a praza onde aparco, estaba un xílgaro. Emocionoume moito, sentilo alí, tan urbano e confiado, tan fermoso e tan libre. Pola mañá lera un poema de Edward Thomas que fala deles e, tamén, dunha casa. Tamén o poema conseguira emocionarme porque me sentín moi identificado co que Thomas di nel. Fala dunha casa que a min, salvados os freixos e a extensión, represéntaseme a nosa de Lira, nun lugar alto, a visión dos tres reinos, cun xardín ao tempo coidado e descoidado, a pía do porco como estanque, os verderolos, os paporrubios, os xílgaros e as meixengras que nos visitan.

Ao xílgaro da oficina fíxenlle unha foto co teléfono, deixouse, pero non se lle ve entre as sombras das pólas do bidueiro, así que velaí deixo esta collida da wikipedia. A tradución, perdoando, é miña.

FOR THESE

An acre of land between the shore and the hills,

Upon a ledge that shows my kingdoms three,

The lovely visible earth and sky and sea,

Where what the curlew needs not, the farmer tills:

 

A house that shall love me as I love it,

Well-hedged, and honoured by a few ash-trees

That linnets, greefinches, and goldfinches

Shall often visit and make love in and flit:

 

A garden I need never go beyond,

Broken but neat, whose sunflowers every one

Are fit to be he sign of the Rising Sun:

A spring, a brook’s bend or least a pond:

 

For these I ask not, but, neither too late

Nor yet too early, for what men call content,

And also that something may be sent

To be contented with, I ask of fate.

 

POR ISTO

Un acre de terra entre a beirada e os outeiros,

sobre unha cornixa onde se avisten meus tres reinos,

A amada e visible terra e o ceo e o mar,

onde o que o mazarico non precisa, o granxeiro cultiva:

 

Unha casa que me amará como eu a ela,

ben cercada, e honrada por uns poucos fresnos

que pardais, verderolos e xílgaros

visitarán a miúdo e farán o amor e revoarán:

 

Un xardín que nunca precisarei sobrepasar,

desamañado pero coidado, cuns xirasois que ben poden

representar cada un o Sol Nacente:

Un manancial, a curva dun regato, ou cando menos un estanque:

 

Non pido por isto, pero, que non chegue moi tarde

nin moi cedo o que os homes chaman contento,

e tamén que algunha cousa quizais sexa enviada

coa que estar satisfeito, Eu pido iso ao destino.

 

OS CARREIROS DA RIBEIRA

Hai anos, durante a primeira xeira de López Veiga como Conselleiro de Pesca, discutiuse moito en público e en privado, sobre o descanso do mar en relación co esforzo pesqueiro. López Veiga impuxera o descanso semanal a toda a flota galega o que suscitou debates e bastante bibliografía en prensa. Daquela, nos bares dos portos e nas confrarías, afirmábase que o mar non precisaba de sábados e domingos, que xa el impoñía os seus períodos de descanso, en particular no inverno, cando había veces nos que se sucedían as semanas cos barcos fondeados, sen poder faenar. Algo así aconteceu no pasado mes de decembro e no que levamos de xaneiro.

Sei que en Lira, por exemplo, perdeuse a oportunidade de aproveitar as datas de Nadal e Fin de ano, para vender centolas a bo prezo. Prezo houbo, pero centolas non, que non puideron ir por elas. Iso supón unha creba importante na economía das xentes do mar e unha certa sensación de desánimo, xa que por moitas centolas que se collan ata a veda, a oportunidade pasou e ata o ano que vén, non volve.

Cando os temporais enfían un con outro, descansan os recursos do esforzo pesqueiro, é verdade, pero iso non quere dicir que os seres que habitan o océano e o litoral, non sufran a dureza do clima, a dificultade para se alimentar, o esforzo por conseguir voar ou por loitar coas ondas e co mar de fondo. Daquela, algúns non sobreviven, como lle aconteceu a este congro, que xa dicía Cuchía que o congro é moi mal nadador.

Estes días paseei os carreiros da ribeira, entre o Ximprón e o areal de Carnota, camiños ancestrais tecidos polos pés de pescadores, crebeiras e crebeiros, mariscadoras e mariscadores. Todas as  imaxes que acompañan este comentario forman parte do que vin: un mar arrebatado, natureza morta e crebas asasinas, ben lanzadas directamente pola borda ou apañadas polas ondas que varren as cubertas dos buques. Chamoume a atención esta, escrita en inglés e en árabe.

PRESTIGE, UNHA SENTENZA, UN ESTADO

Pensaba escribir hoxe doutra cousa máis lírica, máis musical, máis fermosa, pero sinto que debo dicir algo sobre a sentenza ditada onte sobre o afundimento do Prestige e as súas consecuencias. Deixei pasar unhas horas, asomeime ao texto do tribunal, vin moitos comentarios. Agora, pasado o tempo, quixera reflexionar e, se é posible, compartir ou dialogar sobre algo que a moitos nos deixou atónitos.

A verdade é que xa non confiaba moito na xustiza. En xeral non confío nada na xustiza da marca España. Onte foi o Prestige, antes o peche en falso do accidente de metro en Valencia, logo Garzón, dende hai semanas imos advertindo por onde encamiñan a investigación, dilixencias e instrución da trama Gürtel e as súas derivacións: cambio de mandos policiais, resolucións xudiciais sobre asuntos relacionados coas iniciativas do PP na destrución de probas. Hoxe mesmo escoitamos e lemos as conclusións do fiscal sobre a infanta.

Dende a incredulidade, un certo noxo e fastío, penso que a sentenza asinada por Juan Luis Pía Iglesias, Salvador Sanz Crego e Mª Dolores Fernández Galiño, non fai máis que facer súa a sentenza previa ditada polo corpo social da nosa comunidade, que en sucesivos procesos electorais actuou como un gran xurado popular. Hai tempo que a maioría da sociedade galega expresou o seu ditame, absolvendo a calquera responsable e decidindo pasar páxina.

Afondar na investigación procurando botar luz sobre as causas, a cadea de decisións e as consecuencias, supoñía, sen dúbida, investigar o grao de culpa de cada quen. Só era posible garantir a inmunidade dos responsables negando a posibilidade de avanzar nas pescudas. E iso fixeron. Producen rubor as afirmacións do tribunal de que logo de once anos e tantos meses de vista, non foi posible investigar nada, nin sequera o destino final da carga do buque. Ler todo o que non se investigou, resulta revelador. Penso que elas, as Sete magníficas, os sete soles que durante tantos meses alimentaron a case cen mil voluntarios, non o entenderán.

As sete magníficas. Foto Maribel Longueira

Nese sentido hai que salientar a noticia que hoxe publica a prensa, en relación coa condena millonaria á empresa Chevron por parte dos tribunais de Ecuador e a iniciativa de procurar apoios internacionais para facer efectivos os embargos alá onde a empresa teñan bens. Non todos os estados nin todas as cortes de xustiza actúan igual, porque aínda que non se consiga que Chevron pague o sanción imposta pola sentenza, é evidente a diferencia de actitude con respecto ao noso. A conclusión en Ecuador é clara: quen contamina, paga.

A sentenza do Prestige é unha mostra máis da excelencia da marca España, marca da que eu quixera borrarme. De poder non estaría aquí e non descarto afastarme en canto poida. Cada día sinto máis forte a presión, a dificultade para vivir en liberdade, a perda da condición de cidadán. Procuramos ser felices nunha sorte de exilio interior e loitamos contra a resignación, pero, ao cabo, sigo, ou seguimos, a ser cans que ladran polas esquinas, comentario que ninguén retirou, palabras ditas contra centos de miles de nós.

Expresado todo o anterior, debo dicir tamén que manteño unha relación constante co mar de Lira, un dos máis afectados entón. Imaxes coma esta que recolle o vídeo que vos convido a ver e que non son de alí, pero si da costa coruñesa, falan dun mar que loita por recuperar o pulso e con ser de novo un mar de vida. Este verán eu asistín a varios espectáculos coma este:

O vídeo anterior pertence a Carraxe Wave Produztions, tan bo nome para o día de hoxe. E para mar de vida, esta canción La mer, de Charles Trenet, que a min sempre me gustou e que vén sendo coma un brillo de ondas nun mar en calma.