HOMENAXE A FEDERICO GARCÍA LORCA

Acaba de saír o libro 66 poemas, Homenaxe a Federico García Lorca, publicado por Biblos, en edición coordinada por Suso Díaz e Helena Villar Janeiro.

O día 30 de xuño recibía un correo de Helena, convidándome a participar nun proxecto que, en principio, considerei complicado. Tratábase de render homenaxe a Federico García Lorca, no centenario da súa primeira viaxe a Galicia en 1916 e, tamén a Ánxel Casal, o editor dos 6 poemas galegos na súa editorial Nós, porque Federico e Ánxel están vinculados para sempre non só por seren autor e editor dos poemas galegos, senón porque os dous foron asasinados o 19 de agosto de 1936.

Para levar a cabo a homenaxe, Suso e Helena convidaban a 36 poetas galegos contemporáneos a se organizaren en 6 grupos, sabendo que a cada grupo corresponderíalle un dos 6 poemas galegos de Lorca. A partir de aí, cada un dos grupos escribiría un poema colectivo en diálogo co lorquiano adxudicado e, ao tempo, cada autor escribiría un individual. Cada grupo tería unha coordinadora ou coordinador que tamén participarían como autores. O meu, coordinado por Helena, estaba formado, ademais, por Marica Campo, F. R. Lavandeira, Xesús Rábade Paredes e Miro Villar.

Os outros 30 autores eran: Modesto Fraga, Rocío Blanco, Alfredo Ferreiro, Alexandre Nerium, Emma Pedreira, X. H. Rivadulla Corcón, Marta Dacosta, Xosé María Álvarez Cáccamo, Ledicia Costas, Paco Souto, Eva Veiga, Rafa Vilar, Yolanda Castaño, Lucía Aldao, Xiana Arias Rego, Olalla Cociña, Gonzalo Hermo, María Lado, Suso Díaz, Miguel Anxo Alonso Diz, Xoán Carlos Domínguez Alberte, Lorena Rei, Noelia Rodríguez, Lucía Novas, Alba Cid, Xosé Daniel Costas Currás, Rosa Enríquez, Miriam Ferradáns e Ismael Ramos.

O procecto completábase con seis ilustradores, un por cada poema: Nolo Suárez, Viki Rivadulla, Alfonso Costa, Marita Martín Carmona, Irene Silva Xiráldez e Antón Sobral, máis Xosé Vizoso como responsable do deseño de cuberta.

Dicía antes que cando souben do proxecto, este pareceume complicado, porén, a experiencia foi positiva, enriquecedora e creativa e agora síntome moi contento do esforzo por compartir e polo resultado.

A nós correspondeunos o poema Madrigal á cibdá de Santiago:

Chove en Santiago

meu doce amor.

Camelia branca do ar

brila entebrecida ó sol.

                              Chove en Santiago

                              na noite escura.

                              Herbas de prata e de sono

                              cobren a valeira lúa.

Olla a choiva pol-a rúa

laio de pedra e cristal.

Olla o vento esvaído

soma e cinza do teu mar.

                              Soma e cinza do teu mar

                              Santiago, loxo do sol.

                              Ágoa de mañán anterga

                              trema no meu corazón.

Acordamos nós, como traballo colectivo, facer un madrigal mantendo estrofas de catro versos, con rima asonante nos pares, aínda que isto e o número de sílabas dos versos gozou de certa liberdade. Cada un escribiriamos dúas estrofas, polo que resultou un poema de 48 versos, moi fermoso. A min fascinoume o xeito de se engarzaren as estrofas, e o doado que foi harmonizar. O noso poema titúlase: Madrigal de memoria, longo de máis para incluír aquí. Deixo, iso si, o meu poema individual, xa libre, pero que dialoga cos elementos e o sentir do Madrigal de Federico ou, cando menos, iso pretendín.

LORCA EN COMPOSTELA

Tempo de camelias,

serodias pétalas abertas na lentura,

no berce do amor, no estremecer do día.

Bordadas pétalas no cristal da chuvia,

viso polo que a luz transpira,

cóncavo son de campá,

laio polos soños mudos.

Quizais no leito húmido

sobre o ventre de escamas

por onde o bico tece a liña escura

que fragua no desexo, quizais alí

intuíches o repenicar das bágoas,

a horta de aire mesto no verán da noite,

o resón das voces baixo os lampos de chumbo

e de silencio. A terra e o silencio.

Quizais na escura vibración da salmodia que marca as horas

espertaches suorento e pálido,

exaltado polo sombrío compás que fai tremer o corazón

e as pedras.

Pero estabas aquí, na ourizada peluxe do balor

e era outro, aínda, o calendario, a alborada,

a grilanda do amor,

o timbre do piano,

o agarimo da lingua

o diván e o xenio.

Abríase aínda o corazón a ondas de tenrura.

aquí, entre a herba de prata

sobre lenzos de liño

e almofadas de lúa.

Aquí, onde viñeches

peregrino de versos e metáforas,

a procurar o amor no vento esvaecido,

nos ollos doces do galán transido

na Quintada de mortos e de vivos.

O resultado: un libro fermoso, que suma os 6 poema de Lorca, máis os 6 poemas colectivos, máis os 36 poemas individuais e as 6 ilustracións. Un fermoso agasallo para estes días.

 

Advertisement

BARCOS EN CABO DA CRUZ

Todos as indicacións que un vai atopando no camiño, sinalan Cabo de Cruz, malia que os veciños da parroquia insisten en que de ser, o nome sería Cabo da Cruz. Alí, nese recuncho fermoso da Arousa, esta fin de semana celebrouse o XII Encontro Internacional de Embarcacións Tradicionais, que cada dous anos organiza a Federación Galega de Cultura Marítima e Fluvial, sempre coa colaboración dunha entidade local. Este ano a candidatura presentouna a Asociación da Gamela de Cabo da Cruz.

Os Encontros, cada ano, son unha emoción, con tantas embarcacións convocadas, que chegan de lugares distantes, coas tripulacións, animosas, divertidas, falando as súas linguas, coas súas prosodias e as súas músicas.

Pasamos alí dous días de calor, pero moi felices, rodeados de amigos, compartindo tantas emocións: alí estaban Xerardo Triñanes, Elvira, Eva e Laura, esa familia que sempre nos acolle; Vica, Xaquín, Pepe e o resto dos membros da Asociación da Gamela; Alberto e Pitusa do concello de Boiro; vin a Anxo Angueira, a Xosé Iglesias e María, a Lucía Aldado e María Lado, a Eva Veiga, Fito Ares, Bernardo Martínez e Alfonso Costa, aos amigos de Esteiro. Para os obradoiros de arte e natureza para nenos, chegaron Antón Sobral, Carmen Hermo e Jesús. Tamén, con eles, Perla, Marga e Álvaro. O venres, de madrugada, escoitando a Treixadura, tiven unha longa conversa con Antón Riveiro Coello arredor das novelas. Tamén se achegaron os amigos queridos Tacho e Rosario, dende Corrubedo.

Coma sempre, acudiu Uxío, da Illa, amigo, animoso e divertido; tamén Lino Lema. Vin a Carlos e á xente de Lira que navegou na xeiteira de Canle ou que paseou. Un encontro moi emotivo, logo de tantos anos, foi o de nos atopar con Carmen Isabel, a oleira de Buño, que tiña posto de venda entre as carpas de artesanía. Outro foi o de recuperar o contacto con Santiago Veloso, un dos impulsores, a través de Ponte nas ondas, da candidatura da cultura inmaterial galega como Patrimonio da Humanidade.

Navegamos no Laberco, o barco de Xerardo, malia que el, logo dun accidente no estaleiro o día anterior ao inicio do Econtro, non puido navegar connosco, pero si o fixo Laura, a súa filla pequena, que patroneou moi ben.

Coma sempre, a emoción das velas, os nomes dos barcos, os xantares e ceas compartidos na carpa mariñeira.

Coma sempre, a alegría do mar, dos pailebotes brancos, das velas acendidas, dos mastros, dos ronseis, do galipote.

Esta embarcación que vedes arriba, é a Esperanza e Liberdade, que ten a súa historia que conto brevemente. Responde ao modelo particular de gamela de Cabo da Cruz e que foi moi tradicional nesta parte da Arousa, tripulada sempre por un mariñeiro. Esta podería ser a historia:

“Chámome Esperanza, por non ser Liberdade, palabra temida e prohibida. Chámome vida, que esa foi sempre a miña relación cos mariñeiros deste litoral da Arousa chamado Cabo da Cruz”. Así podería contar ela a súa propia biografía, que é sabido que o nome que Francisco Outeiral lle quería era o de Liberdade, pero non era esa palabra ben vista naqueles días de ditadura e senrazón, polo que, non se sabe se inocente ou retranqueiro, propuxo que na folla de inscripción e no bautizo constara a outra palabra que axudaba a vivir nos días grises: Esperanza.

Os amigos da gamela de Cabo de Cruz, herdeiros da vella Esperanza, construiron unha replica, esa da imaxe, á que puxeron Esperanza e Liberdade.

Consérvase unha fotografía na que se observa a Francisco Outeiral navegando a súa Esperanza. Esa é a imaxe que forma parte do cartel do Encontro, en arranxo fotográfico feito por Maribel Longueira. É breve a escuma causada nas ondas pola proa e leve o ronsel, que o navegar da gamela semella unha caricia. Vai el no barco de proa, gobernando o leme co aceno dos grandes pilotos do mar dos que fala a literatura. Quizais os aires teñen con el a mesma consideración que con San Patricio, preguntándolle con cal deles quere encher hoxe a súa vela, ou acaso aquí, neste mar, non é necesaria tanta consideración, que estos ventos, que levaron ata Padrón a barca de pedra, saben a cal deles prefire cada pau e cada vela.

OSO, MAMÁ, SI?

María Lado (Cee, 1979) vén de publicar o libro de poemas Oso, Mamá, si?, na colección de poesía de Edicións Xerais.

Hai poucas semanas, na entrada dedicada ao proxecto Apiario, falaba doutro libro de María, o conto para nenos e grandes titulado Porque Cuqui non quere ir á lavadora.

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2015/02/24/laboratorio-apiario/

Oso, Mamá, si? é un libro fermoso que ten como referencia a maternidade. Sempre me gustou a poesía de María. Sucédelle o que dicía Lorca con respecto do duende, tense ou non se ten, e ela teno. O seu verso semella doado porque é natural. O poema flúe sen dificultade aparente, sen asperezas, sen violencia, xusto no adxectivo, rico nas imaxes, alimentado cos elementos do cotián, do máis cotián. Semella doado, pero non o é.

E hai un poema que quero de maneira particular, un que escribiu por culpa miña. No encontro de embarcacións tradicionais de Muros, do ano 2009, programamos unha iniciativa lúdica e máxica. Tratábase de facer traballar xuntos a escultores e escritores vinculados ao territorio comprendido entre Corrubedo e Fisterra, convidándoos a construír un artefacto estanco, coma un barco e capaz de flotar, que levaría dentro un texto poético e unha mensaxe xeográfica. Durante os días dos encontros, obxectos e textos estarían expostos nunha carpa e o último día, saíndo ao mar de fóra en barco, lanzaríanse ás ondas, deixándoos alí ao azar das correntes. Ela quedou emparentada con Alfonso Costa.

Gústame ver actuar a María con Lucía Aldao, nese dúo marabilloso que forman ALDAOLADO, conxugando música e verso. Emociónome cada vez que recita este poema que o mar levou e aínda non devolveu, acaso levado pola corrente cara un mundo afastado, se cadra tragado por un cetáceo ou atopado por unha serea que o le cada día, soñando ser nai:

poema perdido nunha botella

para o océano

ti eras

só un neno de fanequeiras

vermellas que a area enterraba,

un brazo fortemente prendido da miña saia morada.

teño medo dos bichos, mami, dos bichiños do mar

e con forza de xigante collíaste de tea.

só así deixabas que o mar che lambese,

sen avanzar,

as pernas,

cravados ti e eu fronte á liña pola que a tarde escapaba

mollándose o rodo da saia coas puntas do mar.

ti

…acórdaste diso? eras só un neno.

ao abrigo do monte de mallou

os dous eramos pequeniños,

conta de caramuxas,

no areal deitado

un dedo de brisa percorrendo as nosas costas

peiteando as herbas de namorar no lombo da praia.

e esas outras prantas, mami,

esas que son 

como rabiños de coello

son, si. son.

e cando se moven así

é porque os coellos están contentos

están, si. están.

lémbralo? eu escribía fronte ao mar.

estás aquí neste poema, ves?

e mamá tamén

e o mar

e os bichiños do mar?

tamén, e os rabiños de coello.

todos aquí

dentro deste poema,

construíndo un recordo deste día.

bótala ao mar, meu amor?

pero calabas, agarrado á saia que a brisa preñaba.

e… onde iremos?

onde o mar nos leve

e… habemos de volver?

pois non sabemos

e ti… estarás comigo?

ata o último verso.

LENDO A CASTELAO

Esquecérao. Pero onte, a man percorreu o lombo de varios libros no estante grande que ordena alfabeticamente a literatura universal (toda agás a galega, que sendo tamén universal coma calquera, ten espazo propio) e deu en sacar un da colección de poesía da editorial Lumen, Del tiempo y del olvido de José Agustín Goytisolo, mercado no ano 1980, polo módico prezo de 350 ptas, na libraría Tanco, que os números escritos a lapis na primeira páxina de cortesía son da man de Manolo. Un libro, dous euros, hai diso 35 anos.

Abrino e sería o azar ou que ese foi o lugar polo que o iniciei tantas veces, que dei co poema Leyendo a Castelao. Ao velo lembreime del, pero confeso que non acordo cando foi a última vez que o pensei, que fun consciente de que estaba aí, de que existía ese poema con Ourense, co Tangaraño, con Valente.

Coincide isto co feito de que o venres, na entrega dos premios da Edición, María Lado e Lucía Aldao iniciaron a súa actuación-presentación precisamente con Castelao. Primeiro  cun fragmento de texto sobre a lingua e logo, co relato O retrato, de Retrincos.

Por compartilo, tal e como o escribiu José Agustín, velaí vai:

Afuera llueve sin misericordia

sobre la tierra blanda sobre la hierba fría

sobre los árboles transidos y también sobre el mar

y sus acantilados centelleantes

mientras que aquí yo sigo leyendo a Castelao

y le siento tan vivo como siempre lo estuvo

palpitando en las hojas nerviosas y en las líneas de fuego

pienso en Sarria de Lugo donde hace algunos años le leí

y en el olor de vaca de sus campos

cruzados por el viejo Camino de Santiago

o por el empedrado de las legiones romanas si prefieren ustedes

y en el cura de Láncara y en la hermosa Tía Juana de Fidel

y vuelvo atrás y caigo ahora en el hoyo

de Orense y veo a Pepe Valente hecho un primor

hablándome de la piedra del Tangaraño

por la que fue pasado cuando chico

y salto hasta Cambados y muerdo el duro pulpo picantísimo

y antes de regresar cambio en Monforte

mi tren por otro tren

y vuelvo a Castelao y acaricio palabras y dibujos

porque evidentemente es un hombre al que amo. 

E como sempre me gustaron Palabras para Julia, de José Agustín, na versión de Paco Ibáñez, en homenaxe a tantos…

 

 

PREMIO ÁNXEL CASAL

Onte, en Pontevedra, no Pazo da Cultura, entregáronse os premios da edición que, co nome de Ánxel Casal, outorgan cada ano, dende hai dez, os editores galegos integrados en Asociación Galega de Editores. Emocionoume recibir un premio que leva o nome do editor galego por excelencia, vítima da represión fascista do ano 36, pero creo que algunha das categorías debería levar o nome de María Miramontes, porque sen ela non sei se a editorial Nós tería chegado onde chegou.

Dando as grazas polo premio que lles dediquei a Aurora Bernárdez e a Francisco Porrúa.

Porque un dos premios, o da categoría de non ficción, foi para O SOÑO GALEGO DE JULIO CORTÁZAR, publicado por Linteo.

Intervención de Manuel Ramos, de Linteo. Logo do autor, o editor, que para el, realmente, era o premio.

Dende aquí quero deixar constancia do meu agradecemento ao xurado e, tamén, dar fe dese momento especial que compartín alí con moita xente querida. Outras alegrías da noite foron a aperta na que me fundín con Agustín Fernández Paz ou os piropos divertidos que intercambiei con María Lado. María, con Lucía Aldao, amenizaron e presentaron o acto, intelixentes e simpáticas, coma sempre. Onte deixei pechada a súa contratación para o Encontro de Embarcacións Tradicionais 2015, que terá lugar no mes de xullo en Cabo da Cruz e do que xa vou facendo propaganda.

Unha parte dos premiados, autoridades e editores, na foto non entramos todos, porque eramos moitos.

As imaxes son de Maribel Longueira.

Esta é a lista de premiados, penso que non falta ninguén:

Premio especial a unha vida editorial, Galinova

Mellor libro de ficción, A viaxe de Gagarin, Agustín Fernández Paz, Xerais

Poesía e teatro, Estrela do norte, Luís Rei Núñez, Kalandraka

Libro ilustrado, Leviatán, Ramón Trigo, Kalandraka

Tradución, As floriñas de San Francisco, Darío Xohán Cabana, Edicións Alvarellos

Infantil e xuvenil, Escarlatina a cociñeira difunta, Ledicia Costas, Xerais

Divulgación, As mulleres galegas, Pepe Carreiro, Baía Edicións

Autora do ano, María Reimóndez

Iniciativa editorial, Colección Rescate, Edicións Alvarellos

Premio especial ás bibliotecas escolares.