MONTE PINDO: VELLAS IMAXES, RELATOS DA MEMORIA

Estiven o venres en Guitiriz, participando no curso de verán A paisaxe como patrimonio, que cada ano a Universidade de Santiago de Compostela alí convoca, curso organizado por Roxelio Pérez Moreira e F. Javier López González. Non era a primeira vez que participaba, xa estivera noutra edición anterior falando das paisaxes do solpor. Nesta ocasión a miña intervención tiña o título de: Monte Pindo, símbolo e identidade.

Buscando imaxes para ilustrar a charla, atopei estas do arquivo de Maribel Longueira. Son do ano 1982. Na primeira vemos a Fernando Alonso Romero con Xan Louro, na segunda Maribel e Luis Monteagudo conversan con ese home ao que debemos boa parte do coñecemento que temos do Monte.

Xan Louro foi compañía xenerosa daquel tempo. Coñecedor de cada recuncho do Monte, da súa microtoponimia, gozaba subindo a el e contando o que sabía. Foi el quen atopou a vasilla medieval, hoxe depositada no Museo do Pobo Galego. Foi el quen amosou algunhas das covas onde procuraban agocho os fuxidos ao Pedregal, logo do levantamento militar do 18 de xullo de 1936. Hoxe conmemóranse 80 anos daquel feito.

Entre os seus moitos valores, o Monte Pindo tamén atesoura o de ser referencia da memoria silenciada. Foron moitos os homes que alí atoparon refuxio, moitas as mulleres castigadas por axudar a maridos, irmáns, noivos ou fillos. Alí buscou refuxio Manuel Rodríguez Louro, o preso 4148 de Mathausen, que o 16 de setembro de 1941 sería asasinado no castelo de Hartheim, instalación anexa ao campo onde se experimentaba con métodos que asegurasen acadar de maneira rápida a “solución final”.

Nunca teremos palabras abondas, nin tempo, para restituír a memoria dos vencidos. Pero tampouco teremos acougo se non o intentamos.

 

Advertisement

JOSÉ LUIS RABUÑAL PATIÑO

Esta fin de semana, participei no “I Congreso de escritores: Río Anllós e Dolmen de Dombate, Territorio literario 2016”, no concello de Cabana de Bergantiños, congreso organizado pola poeta Branca Vilela e o editor Basilio Rodríguez Cañada. Compartín recitais e conversas con moitos amigos e compañeiros, de aquí e chegados de fóra, pero a emoción maior, no meu caso, o agasallo do sábado e do mes, foi coñecer a José Luis Rabuñal Patiño.

José Luis Rabuñal é, para min, unha referencia case mítica. Escoitei falar moitas veces del, das súas observacións ornitolóxicas, da súa xenerosidade, pero nunca tivera ocasión de coñecelo. O sábado pola tarde el guiou unha breve excursión de congresistas á Barra do Anllós, vista dende a parte de Cabana, á beira do observatorio de aves que leva o seu nome.

Lembroume as figuras de Luis Freire ou Luis Monteagudo, sabio coma eles e, coma eles, xeneroso en compartir todo o seu coñecemento. Penso que non fun o único que quedei prendido ao seu saber, ás súas palabras. Preocupado pola posibilidade de chuvascos, acudiu á cita cunha colección de paraugas que ofrecer nun por se acaso. Tamén repartiu un folleto escrito por el, sobre a observación de paxaros nese espacio.

Antonio Sandoval Rey, no libro ¿Para qué sirven las aves?, escribe:

[…] En la orilla opuesta a esta se eleva el Observatorio de aves José Luis Rabuñal Patiño, un pequeño edificio de madera inaugurado en 2007 por el Ayuntamiento de Cabana de Bergantiños. Lleva el nombre de la persona que más ha trabajado por conocer, proteger y divulgar la avifauna de este espacio. José Luis siempre está disponible para guiar excursiones ornitológicas con escolares o vecinos, charlar animadamente con cualquiera que se le acerque o atender a la prensa. Es un conversador entusiasta, con una rica memoria aderezada de buen humor. Pero las más apasionadas de sus tertulias, me consta, son las que comparte con las aves y la naturaleza de esta costa. Diálogos mantenidos durante lentos amaneceres y largas mañanas en la más primigenia de las lenguas, la que nos viene hablando desde siempre y no precisa más que de nuestros sentidos para ser silenciosamente articulada. Cada vez que tengo ocasión, y con mucha menos frecuencia de lo que desearía, le llamo para tomar un café y charlar. Entonces solemos acabar metiéndonos en filosóficos jardines por senderos que no he transitado con ningún otro ornitólogo, y con muy pocas otras personas. Él es el guía. Lleva viniendo aquí desde hace treinta y tres años. Empezó a estudiar sistemáticamente este estuario el 16 de agosto de 1979. Desde entonces ha completado más de tres mil seiscientas visitas, ha cubierto un buen montón de miles de quilómetros a pie por estos fangales y arenales, y ha detectado trescientas cinco especies y subespecies de aves diferentes […]

CONTRA VENTO E MADEIRA

Onte dous queridos amigos inauguraron exposición conxunta, vento, mar e madeira, elementos dos que se nutre a forza expresiva do escultor Enrique Tenreiro e do pintor Antón Sobral. Foi na sala Arte Imagen da Coruña. A exposición viña xa de Compostela e seguirá camiño de Ferrol. Foi unha alegría e unha emoción estar cos dous e con outros amigos comúns. Aí deixo estas imaxes, a primeira tomada por min; a segunda é de Pedro Taboada Martínez, responsable da páxina http://www.pintoresgallegos.com; a terceira de Daniel Fernández Longueira e forma parte da reportaxe-entrevista publicada por Vivir na Coruña, con este enlace: http://vivirnacoruna.es/arte/contra-vento-e-madeira/

(Con Olga Patiño, Antón Sobral, Manuel Peña Romay e Enrique Tenreiro)   Hai un par de anos, a petición de Enrique, escribín un texto para un catálogo seu e aquí volo deixo, como curiosidade e por admiración: TRINTA MIL ONDAS PARA DAR FORMA AO INFORME

Algo especial hai na música de J.S. Bach, elixida por moitos para mellor facer o labor, para propiciar o fluír das ideas, o agromo da inspiración, a luz da intelixencia. Será que a súa música, exemplo de harmonía, vén sendo o resultado da intuición e do control intelectual, dando por resultado unha síntese que algúns din mística. Luís Monteagudo, o arqueólogo coruñés que dende hai anos reside no convento das monxas de Belvís en Compostela, contaba que cando necesitaba reflexionar poñía un disco de Bach, collía unha buxía e un calcetín aburatado e zurcía nel, deixando que as ideas fluísen coa música. Enrique Tenreiro afirma, tamén, que é Bach quen lle guía a man, cando esta se esforza en procurar as trinta mil mazadas que se precisan para cada escultura.

Pero dáme a min que non é unicamente a música. Creatividade e sensibilidade a parte, está a ollada de Enrique, unha ollada entrañable e fondamente humana, intensa e inocente, capaz de conmover e emocionar e, tamén, de facer dúctil o material máis resistente.

Nesta mostra da súa obra, a madeira e as formas xogan coas cores branca e vermella, sinxeleza e paixón, memoria e textura dos días. Enrique lembra os restos de madeira atopados nas praias cando neno, lembranza de embarcacións desfeitas contra os cons ou arrombadas na area, refugallos tallados polas ondas que labra nelas como el fai coa maza e coa gubia. Invoca a Man, o alemán de Camelle, recoñecendo unha débeda antiga. Man recollía as crebas oceánicas, obxectos que o mar deixaba na liña da marea. Con elas e cos bolos dos coídos, construía o seu mundo de formas, esa paisaxe de escuma e de aire que agora se esborralla, vencida pola couza do esquecemento. Algo de Man prendeu nel. Hoxe, a súa gubia labra coa intención de lle dar ás pezas un acabado semellante ao que o mar, co seu bater de ondas, consegue sobre os troncos procedentes das selvas ecuatoriais e das illas incógnitas. Explorar e perseguir o traballo do océano, suxerir o acabado da natureza supón posuír unha intención de ciclope, a perseveranza do soñador audaz. Enrique dálle unha volta ao ser do crebeiro. El non procura a peza nos cantís e nos areais de inverno, senón no estudio, deixando que a cadencia da música de Bach leve as mans, mazada tras mazada, onda tras onda, ata as trinta mil que son precisas para que estas traballen como a auga. O resultado, velaquí o tedes.  

POR FIN O CUCO

O domingo pola tarde fun a Ourense. Como ía con tempo e sen présa, acordei ir pola estrada vella ata Lalín. Cando cheguei a Lestedo decidín subir ao Pico Sacro. Había moito tempo que non ascendía o monte Illicinius do Calixtino. A última vez foi cando fixemos aquela guía patrimonial da provincia da Coruña, para Caixa Vigo, antes da fusión das Caixas de aforros. Daquela foramos facer a foto do monte e, tamén, das ermidas de San Lorenzo e de San Sebastián.

Dende o Pico Sacro, na distancia o Monte do Pindo

Antes, na década dos oitenta, cada ano, por San Xoán, subiamos ao monte sagrado a celebrar o solsticio. Chegabamos arriba antes da saída do sol, vestiamos as túnicas brancas, Arturo Romaní, actuando de druída, coroaba as raíñas das colleitas, das artes e das letras para todo o ano, e logo celebrabamos as primeiras raiolas do sol con música e moita alegría. Daquela compaña de luz formabamos parte de maneira estable, amais de Arturo e as súas fillas, Luis Monteagudo, María Castroviejo, Fernando Alonso Romero, Maribel, eu… Daniel chegou a vir dous anos, os primeiros da súa vida. Tamén acudían amigos, uns con frecuencia, outros máis esporadicamente. A música era cousa de Xoán Silvar e de Emilio Cao.

Un día, hai tempo, coincidín con Emilio Cao nun acto poético musical no mosteiro de Melón. Falamos e eu lembreille aqueles solsticios festivos. El lembraba con saudade a tola ledicia daquelas celebracións, que chegaron a merecer reportaxe na revista Interviú.

O rueiro de Lupa

O domingo ascendín o carreiro no que trazaron chanzos con trabes de madeira e, chegando arriba, escoiteino. Non ao dragón, nin un dos bois da lenda. O cuco cantaba no fondo do val, cara Bandeira, cantaba na tarde anubrada, que é cando máis lles gusta cuquexar. Alegreime moito, que eran dous anos sen sentilo. Arriba, ollando a paisaxe imensa que se ofrece dende a altura, concentreime no seu canto mentres buscaba no horizonte o Monte do Pindo. E atopeino, contra o solpor, os dous montes de Lupa visibles entre si na distancia.