MIGUEL GONZÁLEZ GARCÉS

Miguel González Garcés naceu na Coruña o 12 de xaneiro de 1916, polo que dentro dun ano e un mes, celebraremos o seu centenario, e falecía un día coma hoxe, aos 73 anos, logo dunha vida dedicada aos seus e, tamén, aos libros e á literatura, de maneira especial, á poesía, el que era amante dos libros, da casa e dos seus moradores, do amigo culto, do sorriso.. Miguel sempre estivo vinculado a súa cidade e ao seu mar. “Toda Galicia é mar”, deixou escrito, el que consideraba que “vivir sen mar era vivir apenas”.

Luciano Rodríguez sitúa a Miguel na denominada xeración de 1936, xunto con Álvaro Cunqueiro, Aquilino Iglesias Alvariño, Celso Emilio Ferreiro, Xosé María Díaz Castro, Xosé María Álvarez Blázquez, Eduardo Moreiras e Pura Vázquez.

Para Luciano, a súa é unha poesía de léxico rico e suxestivo, cargada de plasticidade, dunha grande efectividade rítmica, dunha grande intensidade de vivencia e grande tensionalidade poemática.

Si, na obra de Garcés alenta a paixón pola palabra. Méndez Ferrín escribiu que a súa  poesía pretende producirse nunha dimensión de valor total; de expresión estética absoluta, cargada coa memoria cultural de todo o pasado literario europeo.

Xulio López Varcálcel definiuno como mineiro da luz contra as tebras, engadindo que toda a obra poética de Garcés se orienta á procura da beleza, ao logro desa unidade orixinal, soberana e eterna que nos sobrevivirá porque xa nos precedeu.

Xavier Seoane, no limiar de Un nome só na néboa, destacaba como un dos logros presentes nese libro e en toda a obra de Garcés, a alta capacidade de percepción e expresión poética do aspecto plástico-visual da obra, con brillantes calidades perceptivas no ámbito cromático, sinestésico e captativo de formas, perfís, perspectivas e iluminación dos seres e obxectos.

Traducido ao italiano, portugués, francés e inglés, Garcés foi distinguido con importantes premios como o de Cabaleiro das Palmas Académicas, que no ano 1967 lle outorgou o goberno francés. Foi, tamén, o cronista desta cidade e, polo tanto, a súa memoria.

Invocalo hoxe, nos días que vivimos, é unha iniciativa necesaria, transcendida dun valor especial, porque el representou e representa os valores extraviados: a honradez, a honestidade, a discreción, o amor aos seus e ao traballo ben feito, a vocación de dar o mellor de si á comunidade, no seu caso materializada no proxecto da biblioteca pública que leva o seu nome e que hoxe segue a ser referencia cultural na Coruña e en Galicia.

Eu coñecino naquel congreso de Poio de 1981, cando os escritores galegos acordamos fundar a Asociación de Escritores en Lingua Galega, e podo acreditar da atención que dispensaba aos escritores novos, atención e curiosidade que, axiña, se transformaba en cariño. Pero ademais, sempre están, sempre teremos os versos, en castelán primeiro, en galego despois, algúns dignos de seren gravados a ferro no corazón, como este que se le na composición fotográfica de Maribel Longueira situada máis arriba.

Amigo de Urbano Lugrís, que ilustrou o libro Isla de dos, ao que pertence este debuxo de serea e home mariño, Garcés, no libro Un nome so na néboa, presentado o mesmo día da súa morte, interpreta poeticamente algunhas das obras máis sobranceiras da arte universal, entre elas o cadro Habitación del viejo marinero, pintado por Lugrís en 1946, ao que lle dedica estes versos:

Sobre o mastro, o anxo da calima.

O sinuoso perfil dos hipocampos.

A túa man, negadora da lúa,

broslaba o filamento sutil do vagalume.

O barco que navega de bolina.

Balea nas Sisargas.

A botella do náufrago.

O vento acouga en mans das fondas algas.

E as anduriñas cruzan abismos submariños.

Gris de brétema.

Azul.

Patinir.

Crebados sinos nas cidades irtas.

Sempre buscándote nas illas inventadas.

Pola area, deitado, un catalexo.

Tamén a volvoreta cravada con puñal quizais que voe.

Racha o azul o pailebote branco.

Esbara a estrela polo gume dun pecio.

Azul. 

Santa Trahamunda ven de Córdoba entre palmas

montada nun milagre.

Rosa dos ventos, medusas e cercellas.

O leme e o ronsel.

E a ala

Galopan as marés sen esporas nen bridas

por prados florecidos de actinias e madréporas.

Azul. 

Hoxe, na biblioteca que leva seu nome, xuntámonos moitos para celebralo. MiguelGonzalezGarces_RecitalHomenaxe25Cabodano

Advertisement

CON ALFONSO COSTA EN COMPOSTELA

Fin de semana de vertixe, esta pasada. O venres saímos da casa ás 16,30 camiño de Compostela. Tiñamos xuntanza cos compañeiros que traballan na organización dos Encontros Internacionais de Embarcacións Tradicionais, que o ano que vén serán en Cabo da Cruz. Alí, con Xerardo Triñanes, Pablo Carrera, Manuel Sendón e Lino Lema, falamos de programación cultural, das Xornadas técnicas e de arqueoloxía mariña.

Alfonso e Teresa Seara

Logo, ás 20,30, recital e homenaxe a Alfonso Costa na clausura da súa extraordinaria exposición Imaxinar que soño, na sala Bus Station de Compostela, unha sorte de super nova creadora de Alfonso, en complicidade con Luisa Pita, responsable da sala. Moitas amigas e amigos entre o público. Presentou o acto Teresa Seara; tocaron os membros de Grus Art, Bernardo Martínez e Fito Ares; recitamos Marica Campo, Miguel Anxo Fernán Vello, Olga Patiño, Ánxeles Penas, Carlos Pereira Martínez, Luz Pozo Garza, Paco Souto, Dores Tembrás; Eva Veiga e eu. O agasallo que se lle fixo a Alfonso, en nome de todos, foi idea da fotógrafa Mada Carballeira e o libro obxecto, marabilloso, cos textos manuscritos e as fotos de Mada, elaborárono Carmen Villalba e Rosa Fernández, no seu obradoiro de encadernación Penumbra.

Eva, Bernardo e Fito

Na inauguración da exposición de Alfonso no Pazo de María Pita, a principios de ano, Mada, escoitando aos amigos que recitaban e aos músicos que tocaban, rodeados das obras de Alfonso, sentiu que alí agromaba a calor da emoción e o latexo da amizade. Pensou, entón, que pagaría a pena acoller todo aquel caudal de afecto nun soporte fermoso que fose quen de fixalo sen destruilo, coma un perfume. Así naceu a idea do libro. Mada fotografou a todas as amigas e amigos participantes no proxecto, diante dunha obra das que compoñían aquela exposición. Veu logo o proceso de escribir a man os textos dedicados a Alfonso no papel escollido, a amorosa maquetación e a coidada encadernación. En Compostela estabamos algúns, os implicados no proxecto eran máis: Pilar Pallarés, Gustavo Pernas, Xavier Seoane e Manuel Álvarez Torneiro.

Mada entrega o agasallo a Alfonso

Eu comparto con Alfonso a paixón polo ciclismo. Un cadro del, que representa a un ciclista no esforzo do sprint, me acompaña cada día no estudio. Tamén teño ciclistas debuxados a lapis que el me agasallou. Por iso fixen un poema no que xogo coa linguaxe común entre ciclismo e pintura e acelero cara o final, cun aceno semellante ao do pintor cando debuxa trazos longos sobre o lenzo.

SPRINT 2

Coma un nobelo tubular curvado sobre o cadro

enarborando o pincel

cruzando o aire

tensas a cor na órbita do radio

alumeas o día

e trazas o ronsel do incorpóreo

acelerando sobre a liña de luz

que o lenzo expande. 

Logo de tanta emoción, seguimos viaxe cara Ourense, onde durmimos, para saír o sábado pola mañá, rumbo a León.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ANTÓN TOVAR

Estes días, acompañando a Manuel Álvarez Torneiro, entrevistándoo para a revista Tempos Novos, compartindo con el e con Pepe Fernández Ferreiro, o café e o paseo das tardes, lembreime moito de Antón Tovar. Era Basilio Losada quen no limiar do libro de Torneiro As doazóns do incendio, falaba dos poetas amados, os disidentes, os raros, os que non entran no caixón das clasificacións e citaba a Antón Tovar, González Garcés, Luz Pozo, Eduardo Moreiras ou o propio Manuel.

Si, Antón Tovar, retratado aí arriba por Prego de Oliver, foi desa estirpe. Coñecino cando eu era rapaz que empezaba a mercar os seus propios libros. Sabía que era militante do partido comunista e, daquela, admirábao máis por iso que polos seus versos. Traballaba entón nunha pequena oficina na trasteira da libraría Tanco. Realmente, traballaba nun espazo interior, sen fiestras, que fora no seu tempo almacén de libros prohibidos. Alí fumaba e recibía entre libros e papeis, alí atopei eu o meu exemplar de El libro de las horas, de Vicente Risco, e outras varias xoias bibliográficas. Eu pasei moitas horas alí con el. Levaba a contabilidade da libraría durante media xornada e a outra media ocupábaa coa contabilidade do Ateneo. Cara o final da tarde paseaba con Tucha, a súa amada dos poemas, sempre polos arredores do parque de San Lázaro e eu, moitas veces, falaba con eles na esquina da miña casa. Penso que, daquela, aínda tiñan o can ao que Tovar lle dedicou varios poemas. Coincidimos unha vez na Coruña, cando o convidaron a participar nunha festa da poesía o día inaugural de primavera, alá polo ano 1983 ou 1984. Amosábase anoxado porque o recital era nunha discoteca, baixo a esfera de espellos e coa luz que transformaba o branco en azul, pero tamén estaba feliz por estar entre tantos amigos. Visiteino na casa onde vivía, n barrio de San Francisco de Ourense, xa contra o final, cando dicía de si mesmo que era un vello revoltado, tal e como recolleu no título do diario que lle publico a editorial Galaxia. Ás veces, cando o lembro, volvo aos seus versos. Deles ocupouse Marcos Valcárcel, quen fixo unha magnífica edición publicada polo PEN Club de Galicia. Este poema que segue, corresponde ao libro Calados esconxuros e chámame a atención porque case ten que ver coas crebas:

BUGALLO

Coma a buguina que se atopa

na veiramar perdida,

pegada eterna na que canta a onda

inmensa do universo,

así no colo da montaña

canta o meu carrabouxo,

buguina alta de terra

no que han de cantar sempre cara a min

os vellos e paganos deuses fusilados. 

Escribín varios textos sobre el, un deles foi publicado por El Ideal Gallego, o 4 de xaneiro de 1991. Titulábase: “Antón Tovar, unha voz contra o esquecemento” e aquí o deixo, picado de novo, logo de atopar de casualidade o recorte do xornal, buscando outras cousas no zapateiro dun armario que teño por arquivo. Quizais calquera día destes me anime e copie o outro que conservo en folio, escrito a máquina, nun tempo no que aínda non chegara o ordenador ás nosas vidas. 

Palabra, miga de pan baixo os meus dedos, e resultou que si, que para Tovar a palabra, o verso, foron sempre algo tan necesario e, ao mesmo tempo, tan cotián coma o propio pan. É Antón Tovar un poeta por necesidade, marcado polo signo da lucidez que o condenou a sufrir un pesimismo para el inevitable, moi en consonancia coa filosofía existencial que case sempre agroma nos seus textos.

Escritor serodio, bo coñecedor da filosofía e tamén el pensador, como ten demostrado non só nos seus versos, senón, e sobre todo, na súa obra en prosa, en particular no Diario sen datas, libro fundamental para coñecer ao autor. Antón Tovar, aínda que controvertido no seu propio país, a pesar da súa proximidade -ou quizais por iso- a D. Vicente Risco, xa era recoñecido e celebrado alén das nosas ás veces insalvables fronteiras, no principiar da década dos 70, tal e como demostra o feito de ser invitado polo goberno mexicano á homenaxe tributada naquel país a León Felipe no ano 1973. Xa para entón publicara obra en castelán, velaí El tren y las cosas, que destaca sobre os outros traballos nesa lingua e La Lanzada, no que inclúe algúns poemas en galego. Tovar chegará ao monolingüismo logo do libro NON, se ben con anterioridade dera ao prelo o poemario Arredores.

A chegada ao idioma ten en Antón Tovar as características dunha revelación e dunha iniciación. Trátase dun redescubrimento da lingua, pequena patria das palabras, dirá da fala do seu pobo, daquela que sufrira o desprezo dos seus pais: lingua que rexeitaron os meus pais, confesará. Esta iniciación rematará por se converter en amor e, dese xeito, el que abandonara o noviciado, entregarase relixiosamente á redescuberta da fala, exercicio que rematará co libro Calados esconxuros, merecente do premio da Crítica no ano 1981, libro singular na nosa literatura, dunha extraordinaria riqueza verbal, sen traizoar por iso as que son constantes poéticas súas.

Hai en Tovar, como en tantos de nós, unha aparente contradición. Home de vida gris e camiñar fuxidío por ese labirinto existencial que é Ourense, a súa actitude vital e xesto físico convidan a imaxinalo pusilánime, débil, aínda que quizais sexa el mesmo quen alimenta esa imaxe, verbalizando a súa angustia e os seus medos. E, porén, Tovar é un home dun grao de coherencia tal, tan consecuente no compromiso e tan firme nos principios, que toda idea preconcibida en relación co seu carácter fica en suspenso, xa que, ademais, é consecuente dende a dor, non dende a forza.

En calquera caso, estamos diante dun home de intimidade, de silencios, de ollar esquivo e murmurios no fuxir da tarde.

Antón Tovar é o poeta das cousas sinxelas, do devir diario das horas, da infancia, dos seres queridos, dos animais domésticos, dos silencios e das ansias, mais tamén, é escritor de preguntas, desas terribles preguntas sen resposta, do amor, dese amor que coma o sol sae todos os días sen barullo, sen excesos de paixón, pero quentando e confortando o ánimo ferido e,tamén, alimentando a contradición á que antes me refería, porque Tovar é, tamén, o poeta civil capaz de berrar NON! E de se proclamar revolucionario.

Quizais por deformación e tendencia a simplificar as cousas, sempre sentín a tentación de pensar en dous poetas ourensáns próximos en canto a xeración de pertenza e, sen embargo, tan distintos, tentación gratuíta que non supón comparación, que só pretende unha reflexión. José Ángel Valente, rexeitando o mundo monocorde e gris da provincia e marchando para non regresar máis que de paso e Antón Tovar, o home que se afunde na mediocridade, na tristura dunha pequena cidade preñada de miseria, esquecida e marxinada do resto do país, pero tamén o home que dende ese horizonte pechado e escuro, reaccionou afondando en si mesmo, naquilo que o rodea, dándolle a cada pequeno intre, a cada afecto, o irrenunciable valor humano que teñen.

Sei, non obstante, que Antón Tovar, tal e como acontece coa cidade na que habita, ten sufrido esquecementos, crueis as máis das veces, inxustos sempre. Tenos padecido en silencio, coa resignación do crucificado (por empregar unha imaxe súa). Esquecemento contra o que teñen clamado amigos e lectores e que, quizais, (e estou a formular un desexo), fique para sempre vencido polo recoñecemento que supón o outorgamento do premio Losada Diéguez, que nesta edición, no apartado de creación, correspondeulle ao noso poeta, polo seu libro Berros en voz baixa.