CASTELO DE SAN CARLOS DE FISTERRA

Díxomo a semana pasada Alexandre Nerium. Este ano non abrirá o Museo do Castelo de San Carlos de Fisterra. Museo ou centro de interpretación da pesca que, con tanto amor, Alexandre amosou durante anos.

O Castelo, construído durante o reinado de Carlos III e situado sobre a praia da Ribeira, é un dos que mellor se conservan, de entre todos aqueles pensados para defender as vilas do litoral e hoxe case desaparecidos. Foi doado á vila por Plácido Castro del Río, fillo de Plácido Castro, quen llo mercara ao estado. A doazón expresaba o desexo do propietario de facer nel un museo. Ese destino chegoulle 58 anos despois da doazón, cando no ano 2006 abría as portas como Centro de Interpretación da Pesca, nunha vila de tanta tradición pesqueira como Fisterra. Ese momento coincidiu coa inauguración da lonxa nova, proxecto de Covadonga Carrasco e Juan Creus. A Confraría de Pescadores recibiu a encarga de xestionar os dous centros.

Porén, coa chegada da crise, a Confraría non foi quen de manter a xestión do Castelo, cedéndolla a Asociación Neria. Hoxe, Neria está en bancarrota, circunstancia que castiga de maneira particular o Museo.

Non son moitas as pezas que se expoñen no interior, pero son suficientes para que o visitante marche cunha idea do que é e foi a vida do mar. Alexandre Nerium ou Manolo de Fisterra, poeta e mariñeiro retirado, é quen de explicar con cariño os misterios das ondas, o valor das buguinas nos días de borraxeira, o funcionamento das nasas, a práctica do xeito. El fala das augas tintas, dos cetáceos, de naufraxios ou de versos, deses miles de versos, de poetas de todas as latitudes, que falan de Fisterra e que el se ocupou de recompilar. Nesta imaxe eu poso diante da caixa onde cada mes el expoñía un poema. Coincidiu na visita con Elena, que dentro estaba o meu Mar de Lira, no que son varios os poemas que falan do Cabo.

Conta, tamén, como dende as rochas que serven de base á pequena fortaleza, os nenos facían a guerra ao mar.

De visita ao Museo fun moitas veces, algunhas como guías a persoas ilustres, como cando levamos a Elena Poniatowska, ou ao escritor hindú Sudeep Sen, ou ao senegalés Abdoulaye Bilal Traoré. Tamén acompañamos a Yolanda Castaño, ao fotógrafo Francesc Torres, a artista norteamericana Terry Berkowitz. O resultado foi sempre o mesmo, unha revelación, a de escoitar a Alexandre contar con paixón o seu mundo, sen lle importar a lingua, porque el sabe que hai linguaxes que transcenden a fala, o corpo, e forman parte da emoción compartida.

Este verán os turistas italianos, franceses, alemás, ingleses, portugueses ou de calquera das comunidades do estado, ou de calquera provincia ou vila de Galicia, atoparán pechada a porta do Castelo. É mágoa, porque o Centro de Interpretación da Pesca e o seu guía, formaban parte, xa, do noso patrimonio, dese que amosamos con orgullo.

Eu confío en que o concello sexa quen de asumir e facer posible a apertura desta referencia principal da vila e da Costa da Morte.

(As fotografías, tomadas o día da visita de Elena Poniatowska e os seu fillo Felipe, son de Maribel Longueira. A ligazón que segue leva a un artigo anterior que lembra aquel día).

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2013/11/19/elena-poniatowska/

Advertisement

EMPORCARTE

Emporcarte é unha iniciativa do concello de Lalín quen, cada ano, convoca aos artistas de todo o país a participar nunha mostra colectiva arredor do porco e do cocido en días de Entroido. Fomos por primeira vez o ano pasado, da man do pintor Xulio García Rivas, quen nos fixo coincidir alí con Antonio García Teijeiro e Susi.

O sábado alá fomos outra vez, en día frío e chuvioso. Esta vez tamén participaba Maribel con dúas fotos que, malia o motivo, resultaron moi modernas: unha de grelos e outra de porco. Desta volta tamén foi Alba, amiga de Antonio e Susi, e Javier, o fillo de Xulio.

Con Acisclo

Atopamos moitos outros amigos alí: Soledad Penalta, Acisclo Manzano ou Isabel Blanco, que tamén expoñían obra. Tal e como aconteceu o ano pasado, a hora da inauguración coincidiu cunha particular sesión vermú, na que mozos e homes se disfrazan de mulleres e acoden todos ao mesmo local. Vimos de novo a Celso Sanmartín, o poeta e contador, moi no seu papel de moza, lucindo espléndidas pernas que, como nos explicou, víamos fortes porque estaban afeitas a andar no monte.

A festa remata en cocido. Estivo ben o deste ano, en particular nas sobremesas: rosquillas, filloas, orellas e queixo. Pero a min pareceume que o de 2015 tiña máis fondura. O ano pasado puidemos comer carne de porco nos seus variados xeitos de conservación: salgada, adobada, afumada, fresca… Este ano a min pareceume que toda estaba salgada, agás un anaco de orella que estaba afumado. Con todo, non tivemos queixa.

No xantar coñecín o fotógrafo Ángel Luis Utrera, quen sabe un mundo de patrimonio da zona, en particular, pareceume que de mámoas e petróglifos. Foi el quen nos fixo esta foto na que estamos Antonio, Xulio e eu. Tamén no xantar atopei a Luís González Tosar, con quen tivera ocasión de falar por WhatsApp uns días antes, pero a quen non contaba ver alí.

(As outras fotos son de Maribel Longueira.)

A ARTE DE ANDAR

Pepe Mondelo escribiu este poema sobre Pepe Fernández Ferreiro, cando aínda camiñaba varios quilómetros cada día. Compartilo aquí, xunto con esa fotografía de Maribel, feita no ano 2011, é unha emoción:

A ARTE DE ANDAR

Para Fernández Ferreiro,

amigo dos camiños,

rebelde e soñador.

Eu quixera andar como F. Ferreiro

todo dereitiño polo paseo marítimo,

as mans ás costas,

o rostro erguido

-na barba rubidos os paxaros-

e o paso calmo e constante,

como quen vai de Espartedo a San Estevo

vendo pasar os castiñeiros.

Eu quixera andar así,

como F.Ferreiro,

as mans ás costas,

o rostro erguido

e o paraugas da chuvia ben collido,

Índose en manseliño polo paseo marítimo.

X. Pérez Mondelo

SOLEDAD PITE, MAR AO FONDO

Onte, xoves, nun dos salóns do Instituto Rosalía de Castro de Composela, participei na presentación do último libro de Soledad Pite Sanjurjo, Mar ao fondo, publicado pola sección editorial da libraría Follas Novas, dentro da colección Os libros do loureiro, que substitúe á anterior Libros da frouma. Mar ao fondo fai o número 11 da colección.

Con Sole estabamos Luís Alonso Girgado, Luís Cochón e eu, e resultou curiosa a formación da mesa porque no ano 2012, os catro presentabamos na Coruña os libros Na véspera do silencio de Soledad e o meu Suite Dublín e outros poemas, ambos incluídos na colección Libros da Frouma. Engadir, tamén, que foi numeroso o público, compañeiros, amigos e lectores, que a acompañaron.

Mar ao fondo é libro fermoso que convido a ler. Está ilustrado, ademais, pola propia autora, que conxuga a arte poética coa pintura. Eu escribín o limiar do libro que deixo a continuación por se axuda a que alguén se achegue con cariño e devoción ao libro de Sole, o único importante neste artigo.

Antes, gustaríame transcribir aquí algún poema, como convite a ler máis, engadindo que as imaxes da presentación son de Maribel Longueira:

Non deixes que te enganen,

que nós somos

-contra toda evidencia-

o máis fero dos males,

e ao mesmo tempo,

      as crebas.

 

Ese lugar

escondido na espesura

que se abre ás veces

co rumor das bolboretas

ou quizais coa última choiva

que bicou a lúa e mesmo

cando a pel recoñece

os xestos eternos da tenrura,

ese lugar,

quizais responda

ao nome de memoria

MAR AO FONDO: UN CANTO DE SAL E DE AMOR

Arredor dos encontros de arte e natureza que varias veces ao ano organiza Antón Sobral, sempre suceden cousas marabillosas, porque Antón ten a facultade de convocar, de xerar correntes de simpatía e de amizade, de facer brillar os días, aínda que chova, de conseguir que o mundo sexa un lugar de máis doado vivir. Nun deses encontros coñecín a Soledad Pite e a Pedro Ávila.

Lembro agora un día de final de inverno do ano 2012, xantando nun local frío de Camelle, logo de participar nun acto arredor de Man, o alemán. Ese día tivemos ocasión de falar de vagar Soledad e máis (mais) eu. Coincidía que ambos publicabamos libro na colección Frouma, de Edicións Follas Novas. O dela era Na véspera do silencio e levaba o número 65 da colección. O meu Suite Dublín e outros poemas facía o 66.

Eu xa recibira o libro de Sole, envío do amigo Luís Alonso Girgado e xa o lera. Ese día ela autorizoume a organizar unha presentación na Coruña, na que estariamos os dous, cada un co seu libro. Acolleunos a Asociación Cultural Alexandre Bóveda, unha tarde de primavera e no acto, xunto a nós, estiveron Girgado e Luís Cochón quen, ademais, escribía un fermoso limiar no libro de Soledad. Nel falaba da súa poética como “palabra pautada, cadenciosa, medida. Palabra para buscar e rebuscar. A volta ao día en oitenta mundos”.

Pouco despois, traballando eu no libro As crebas, outro xeito de andar ao mar, pedinlle autorización para incluír un poema moi fermoso, o titulado Acaso, no que considera o vivir como un conxunto de crebas que dan conta da existencia: …acaso nós sexamos crebas/ que deixan, día a día,/ unha proba apaixoada e contumaz/ da existencia incerta.

Daquela eu coñecía xa a capacidade de Soledad Pite para expresarse e explicarse a través da pintura, de maneira particular da acuarela, arte na que a súa sensibilidade se manifesta nun diluír de formas e de límites, prescindindo do evidente e do innecesario, reconstruíndo as paisaxes dende a emoción. Esa impresión viuse reforzada cando vin, no pazo de Fonseca, a marabillosa exposición Palabras pintadas, na que nos propoñía un diálogo entre óleos, acuarelas, debuxos, poemas, fotografía, música, vídeo e cadernos de campo; material que reuniu para a mostra. Era o último día da exposición e tiven a fortuna de que ela me acompañase, guiándome polo seu mundo sutil de sentimentos e intimidades.

Hai pouco, con motivo dun novo encontro Arte e Natureza, quedamos sós á beira da enorme laxe dun petróglifo moi singular, a Laxe da escrita, en Carnota. O resto de participantes foi descendendo pola pista, as voces perdéronse na distancia e o bosque ficou en silencio. Foi nese silencio onde Soledad atopou o momento creador. Despregou o papel sobre a beira da rocha, abriu as caixas das cores, os estoxos dos pinceis, os tarros con auga e pintou. Observei como sobre o que en principio eran manchas de cor, naceron as formas. Impresionoume a capacidade que amosaba para conseguir as transparencias, as veladuras a través das que se manifestaba a luz. Porque alí todo era luz.

Lembro ese proceso agora, cando me achego a este Mar ao fondo e leo nun poema: Quizais só o silencio/…/ puido levar a conta/ das ondadas/ para esculpir a fermosa caracola/ e acadar labra a labra/ a definitiva forma. Porque algo semellante foi o que sucedeu aquel mediodía. Foi o silencio de mañá definitiva o que nas súas ondadas fixo posible a obra de Soledad.

Este novo libro está relacionado co anterior, como está relacionado co pintar e debuxar de Soledad, e non podía ser doutro xeito, ela que fala de vestir os soños coas cores que pintamos. Na pintura Soledad Pite prescinde do innecesario. Traballa como as ondas dese mar que invoca, procurando a transparencia e a luz. Mar de fondo é un libro transparente e luminoso, no que a linguaxe recupera o seu dicir sinxelo e pleno; lingua da que Sole se vale, unha vez máis, para dende o significado compartido, dende a claridade, participar co lector da emoción máis íntima nun libro que, sendo claro e sinxelo, non ten nada de simple. Humana intuición do misterio, velaí, se cadra, unha aproximación ao ser deste Mar de fondo que, sen proclamalo, é canto de liberdade. Fixen a proba e observei que cada un dos poemas que forman o conxunto pode ser lido nunha clave diferente á que semella obvia, lectura que sucede por debaixo, como corrente soterrada, e que o lector pode procurar ou non, porque xa nos di ela nun verso que a luz nos agasalla a sombra das cousas, e tamén por ela sabemos que o luceiro da mañá é faro na noite.

Non podemos esquecer unha referencia á música, a cadencia, o ritmo perfecto e conciso de cada poema. Xa Antonio Gamoneda escribiu que o pensamento poético é un pensamento rítmico e, tamén, que as significacións poéticas son creadas pola rítmica. Música que xoga rebuldeira na luz que viste o día e que leva a Soledad a sentir a vida bailándolle na pel, compás marcado por un vento de danzas seculares. A música harmónica semella deterse e ficar en suspenso no final dos poemas, nas últimas palabras, esas ás que chegamos coa fascinación de ser cómplices dunha revelación, coa constante ilusión de quen soña atopar na palabra poética a forza capaz de humanizar o mundo. Nese sentido Mar ao fondo é un canto de amor.

Téñolle escoitado dicir a Sole que unha das cousas que máis bota en falta, dende a súa terrestre residencia no interior, é o mar. Confesa que non pode vivir sen el e que nel pensa cada día, velaí unha das razóns do título deste libro, o mar como rumor de fondo que abala o tránsito das horas, ausencia que só poden suplir os soños. Soña Soledad cun mar que nos devolve en turquesas o esplendor do ceo, océano co que mantén unha relación íntima que lle leva a dicir: Levaba un tempo que te botaba en falta. Quería vir para perderme en ti. Nada me dixo o ceo, algo cuberto. Nada tampouco o teu rum-rum de insomnes ritmos milenarios… pero agardábasme.

Pero o mar non é só unha ansia, nin un simple pano, un decorado, nin sequera unha música que acompaña. O mar en Soledad é, acaso, o propio fondo do seu ser, ese lugar recóndito no que a vida vai deixando as crebas da existencia e que, ao mesmo tempo, tamén é creba, porque: do amor e do sal/ ti e mais eu somos crebas, di comparándose, ou comparándonos, cun pecio, crebas abandonadas nun lugar secreto que acaso responda ao nome de memoria, onde é posible buscar, recoller o seixo branco, o vidro, os mil garabullos que o ar vai pulindo bico a bico na suma dos días.

Con Mar ao fondo, Soledad Pite incorpórase a esa longa nómina de escritoras galegas que fan do mar referencia e paixón. A súa ollada, ademais, non é a dunha observadora pasiva. A súa poética é proposta vital e responde á invocación ou berro lanzado por Xohana Torres naquel mítico poema Penélope, do libro Tempo de ría: Eu tamén navegar!. Porque Sole navega, ábrese á mañá, ama e vive con intensidade, xa dende ese primeiro poema no que interroga ao carpinteiro de ribeira que constrúe a embarcación e que lle dá a táboa e os cravos da memoria.

A lectura dos versos de Soledad Pite axúdanos a reconstruír a esperanza. Nun dos últimos poemas de Na véspera do silencio, ela explica por que escribe, e nese explicarse eu atopo as razóns para lela e dialogar cos seus versos, para deixarme agarimar polas súas palabras, para mergullarme nese mar que arrola o canto quedo dos paxaros. Por iso, aínda sendo do libro anterior, anímome a rematar cunha estrofa que lle pertence, sendo, en calquera caso palabra de Soledad Pite Sanjurjo e, quizais, a íntima conexión daquel libro con este Mar de fondo:

Para os días non escritos que nos resten,

e para non caer, de novo,

na máis terrible teoría do insensato,

e preciso atesourar, corazón,

eses brevísimos intres

en que estremeces porque son

anaquiños certos de eternidade.

ARTE E NATUREZA

Fin de semana intensa. Antón Sobral convocou, como cada setembro, un encontro de Arte e Natureza que xa é tradicional, á beira do faro de Lariño. Porén, nesta ocasión, contando co albergue de Portaventosa, ampliou o número de participantes, integrando o albergue non só como lugar de durmir, senón como base de operacións. Nel foron as ceas e os xantares, os versos, os cantos e os solpores na terraza.

Moita xente, penso que o encontro máis numeroso de entre os que eu asistín. O eixo ou elemento transversal deste ano respondía a unha proposta miña do ano pasado, de traballar arredor dos petróglifos de Carnota, por ser eles exemplo de intervención, non sei se artística, relixiosa ou invocadora, pero en calquera caso, cun valor simbólico e tamén estético indubidable.

Alá fomos a mañá do sábado a visitar a Laxe da escrita, ese que mestura círculos e coviñas da idade do bronce, con cruces medievais, barcos de varias épocas, pero non fenicios, como rezaba ata hai pouco un cartel situado á beira da pista, e logo outros símbolos, cruces inscritas en círculos, de suco feito con ferro non hai moito tempo. Quen traballo aí foi Sole Pite. Quedamos ela e máis eu alí, á beira da gran laxe, sacou o papel, estirouno, colocou pinceis e acuarelas e nun momento recolleu a alma da laxe.

Contra o serán subimos ao Filladuiro. Sempre é unha emoción volver a contemplar este enigma gravado na pel da pedra, que esa referencia de enigma e pel tomamos para darlle titulo ao libro que sobre el publicamos Fernando Alonso Romero, Maribel Longueira e eu, edición incluída na serie Keltia da editorial Toxosoutos. .

Ao día seguinte, 17 dos participantes subimos á Moa, o cumio do Pedreghal ou Monte Pindo. Día marabilloso, de sol pero sen calor, sen vento e cunha limpeza do aire que nos permitiu contemplar o mundo máis alá dos límites da vista. Penso que de todas as veces que subín, e irán medio cento, nunca vira dende o alto unha panorámica tan formidable. Vimos moitos paxaros e iso alegroume, regresa a vida ao territorio queimado. Preto do Chan de Lourenzo levantamos unha perdiz. Vimos, tamén, o carballo anano, tamén coñecido como Añón ou caxigo, nesta foto de Manuel Hermida estou á beira do que medra xunto á pista en Chan de Lamas.

Maribel exerceu de cociñeira e foi quen de dúas ceas e dous xantares, para unha media de 25 persoas. Como camareiro tivemos a axuda de Emilio, quen cantou cando cantamos todos e, tamén, como di el, a capela. Entregado, fíxonos rir.

Así rematou a fin de semana:

A foto primeira do Pedregal, a do grupo na Laxe da escrita e a do caraballo anano, son de  Manuel Hermida. A da acuarela de Sole supoño que é dela. As outras dúas, nótase ben, son miñas.

BARCOS EN CABO DA CRUZ

Todos as indicacións que un vai atopando no camiño, sinalan Cabo de Cruz, malia que os veciños da parroquia insisten en que de ser, o nome sería Cabo da Cruz. Alí, nese recuncho fermoso da Arousa, esta fin de semana celebrouse o XII Encontro Internacional de Embarcacións Tradicionais, que cada dous anos organiza a Federación Galega de Cultura Marítima e Fluvial, sempre coa colaboración dunha entidade local. Este ano a candidatura presentouna a Asociación da Gamela de Cabo da Cruz.

Os Encontros, cada ano, son unha emoción, con tantas embarcacións convocadas, que chegan de lugares distantes, coas tripulacións, animosas, divertidas, falando as súas linguas, coas súas prosodias e as súas músicas.

Pasamos alí dous días de calor, pero moi felices, rodeados de amigos, compartindo tantas emocións: alí estaban Xerardo Triñanes, Elvira, Eva e Laura, esa familia que sempre nos acolle; Vica, Xaquín, Pepe e o resto dos membros da Asociación da Gamela; Alberto e Pitusa do concello de Boiro; vin a Anxo Angueira, a Xosé Iglesias e María, a Lucía Aldado e María Lado, a Eva Veiga, Fito Ares, Bernardo Martínez e Alfonso Costa, aos amigos de Esteiro. Para os obradoiros de arte e natureza para nenos, chegaron Antón Sobral, Carmen Hermo e Jesús. Tamén, con eles, Perla, Marga e Álvaro. O venres, de madrugada, escoitando a Treixadura, tiven unha longa conversa con Antón Riveiro Coello arredor das novelas. Tamén se achegaron os amigos queridos Tacho e Rosario, dende Corrubedo.

Coma sempre, acudiu Uxío, da Illa, amigo, animoso e divertido; tamén Lino Lema. Vin a Carlos e á xente de Lira que navegou na xeiteira de Canle ou que paseou. Un encontro moi emotivo, logo de tantos anos, foi o de nos atopar con Carmen Isabel, a oleira de Buño, que tiña posto de venda entre as carpas de artesanía. Outro foi o de recuperar o contacto con Santiago Veloso, un dos impulsores, a través de Ponte nas ondas, da candidatura da cultura inmaterial galega como Patrimonio da Humanidade.

Navegamos no Laberco, o barco de Xerardo, malia que el, logo dun accidente no estaleiro o día anterior ao inicio do Econtro, non puido navegar connosco, pero si o fixo Laura, a súa filla pequena, que patroneou moi ben.

Coma sempre, a emoción das velas, os nomes dos barcos, os xantares e ceas compartidos na carpa mariñeira.

Coma sempre, a alegría do mar, dos pailebotes brancos, das velas acendidas, dos mastros, dos ronseis, do galipote.

Esta embarcación que vedes arriba, é a Esperanza e Liberdade, que ten a súa historia que conto brevemente. Responde ao modelo particular de gamela de Cabo da Cruz e que foi moi tradicional nesta parte da Arousa, tripulada sempre por un mariñeiro. Esta podería ser a historia:

“Chámome Esperanza, por non ser Liberdade, palabra temida e prohibida. Chámome vida, que esa foi sempre a miña relación cos mariñeiros deste litoral da Arousa chamado Cabo da Cruz”. Así podería contar ela a súa propia biografía, que é sabido que o nome que Francisco Outeiral lle quería era o de Liberdade, pero non era esa palabra ben vista naqueles días de ditadura e senrazón, polo que, non se sabe se inocente ou retranqueiro, propuxo que na folla de inscripción e no bautizo constara a outra palabra que axudaba a vivir nos días grises: Esperanza.

Os amigos da gamela de Cabo de Cruz, herdeiros da vella Esperanza, construiron unha replica, esa da imaxe, á que puxeron Esperanza e Liberdade.

Consérvase unha fotografía na que se observa a Francisco Outeiral navegando a súa Esperanza. Esa é a imaxe que forma parte do cartel do Encontro, en arranxo fotográfico feito por Maribel Longueira. É breve a escuma causada nas ondas pola proa e leve o ronsel, que o navegar da gamela semella unha caricia. Vai el no barco de proa, gobernando o leme co aceno dos grandes pilotos do mar dos que fala a literatura. Quizais os aires teñen con el a mesma consideración que con San Patricio, preguntándolle con cal deles quere encher hoxe a súa vela, ou acaso aquí, neste mar, non é necesaria tanta consideración, que estos ventos, que levaron ata Padrón a barca de pedra, saben a cal deles prefire cada pau e cada vela.

EVA VEIGA: UN VENTO DE AMOR

Compartimos estes días moita alegría arredor de Eva Veiga. A primeira por tela aquí, entre nós, sequera un par de semanas. A segunda porque o seu libro A distancia do tambor mereceu o premio, na modalidade de poesía, de entre os convocados e concedidos cada ano pola Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG). A imaxe que acompaña este parágrafo corresponde á gala de entrega. Este enlace lembra a nova que se daba aquí, cando a publicación do libro:

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2014/06/18/eva-veiga-a-distancia-do-tambor/

Onte estivo na casa, visitando a Maribel, convalecente. A intensidade e a emoción do encontro forma parte do íntimo. Comparto esta imaxe das dúas, logo do abrazo. Foi un momento feliz, na ledicia de estaren de novo xuntos, tras varios meses sen nos ver. Trae o sol de Torrox na alma e no corpo, que se percibe en forma, pola dúcia de quilómetros que camiña cada día.

A terceira alegría foi a decisión do xurado, encargado de fallar o premio de poesía de Carral de este ano, de concederllo ao seu libro: Soño e vértice. A el pertence este poema, que a xeito de anticipo comparto convosco:

Hai un lugar con auga e canaveiras
na miña imaxinación.

É un lugar de difícil acceso
e non sei realmente o que alí acontece.

O meu corazón detense
a unha distancia prudencial
e vólvese xa remando.

Sen afondar.

EVA É AVE

Marchou Eva. A partir de agora o seu ciclo de vida modifícase. Levaba tempo madurando a decisión. Galicia, o seu querido país, o país da súa xente e da súa lingua, esixía dela o esforzo e o risco de habitar no límite da vida. O sur, o sol, un mundo sen alerxias, sen humidades que enchen de balor os alvéolos e o corazón. Ese é o destino. Marcharon ela e Alfonso. Será outro mar e outra luz quen os acolla.

Sendo exactos, non foron só a humidade e as alerxias naturais. O que máis dano lle fai, o que a coloca en situación límite é a contaminación do aire, as descargas do porto, a polución causada polo exceso de obras faraónicas que perforan a cidade e enchen o ambiente de materia en suspensión. Pero niso, no enorme mal que algunhas actuacións provoca en tanta poboación anónima, non preocupa nin á economía, nin á política.

A voz da xílgara

petou

na arde densa e o corazón

abriuse

pola marxe que sabe a salitre.

Ninguén

te viu trasmonta-las

ondas

coma un capitán sobre baleas de estío.

Só eu que agardaba a marea

recollín

o sinal dos espellos. 

Será como ave estacional. Sempre pensei que había nela algo de ouriolo ou de andoriña. Eva é Ave, penso que a primeira vez que o dixen foi na presentación do seu libro Paisaxes do baleiro, ao que pertence o poema anterior. Foi ese un dos primeiros actos, acaso o primeiro, no que participamos xuntos. Regresará co bo tempo e traerá na boca un feixe de versos. Algo mudou nas nosas vidas. Agora habitaremos a ilusión do regreso e creo que este blog encherase de versos, dos seus versos, único xeito de habitar a ausencia.

Se cadra, a palabra é soñar, poñer todo da nosa parte

para que a vida continúe a soñarnos:

humanidade ou incipiente organismo que vén da auga

e discorre cara a esa sede que nos procura.

Hai máis de 300 millóns de anos o peixe ictiostega aso-

mouse ao axexo e ergueuse sobre si e saltou fóra

da pucharca e sentiu a terrible e fascinante intemperie.

Somos fillos da sede. Un meniño non pode dicir mar,

di auga.

O peixe ictiostega tiña húmidos os ollos. As nosas bágoas

son ese resto arqueolóxico que nos permite mirar.

Contemplas como se vai íntima e corrente a vida para facer

sitio que, quizais, sexa esta a encomenda do tempo.

En Etiopía unha nena percorre 40 quilómetros ao día

cun caldeiro.

Romper as augas é a intensa dor da luz.

A conciencia é unha galaxia en formación.

Un rostro, ás veces amigo, outras inimigo,

é o teu rostro

reflexo, lampo do mundo

un instante,

quen se detén xa non está,

porén sempre estamos a ser mirados.

Algunha vez os átomos máis prezados dos nosos ollos, 

eses que nos fornecen dunha visión feliz,

serán substancia doutra existencia:

lei solidaria da materia

que non fica enfeitizada de ninguén,

que todo o ha de probar,

o gozo máis sublime e a máis cativa das miserias.

Ninguén se posúe nin tan sequera ese instante.

Rostro rastro transitivo transeúnte transitorio:

fonte de espellos que retorna á claridade

do seu ollo oculto. Todo o ve a auga

e nós, mentres ebrios e cegos de eternidade

sobre un cristal durmido.

Dásme auga e disme hai vida:

ávida esperanza esta sede de amar. 

Do libro: desconcerto, que con Alfonso, Maribel Longueira e Tucho Calvo fomos presentar á prisión de Teixeiro, nun dos actos máis fortes que vivimos.

(A foto é de Xacobe Meléndrez e corresponde a un recital que Eva e eu demos xuntos no pub Dublín, cando aínda estaba aberto)

CANCIÓNS DE MAR DE LIRA

Sempre pensei que os poemas de Mar de Lira podían ser canción. Era consciente diso cando os escribía, quizais por iso demorei en cuestións rítmicas, en ecos, en reiteracións silábicas e xogos de palabras. Cando dedico ese libro sempre poño: … estes poemas e Mar de Lira, que sempre soñaron ser canción.

Xosé Luís Fernández Carnicero tomoume a palabra e compuxo 16 cancións coa letra doutros tantos poemas. Durante un ano, cada fin de semana que eu ía a Ourense, traballamos no seu despacho no barrio da Ponte, á beira do piano, procurando a mellor harmonía entre música e letra. Lembro algúns sábados de traballo duro e de rematar con sensación de esgotamento, non só pola dificultade de modificar un poema que nacera cun ritmo e unha cadencia, pero do que a composición musical requiría unha rima que non tiña, un equilibrio entre estrofas, a redución de sílabas dun verso. O esgotamento viña tamén pola loita interior que eu vivía, vendo como aquel poema se transformaba noutro e como perdía uns significados para gañar outros. Cantas dúbidas tiven entón e canto reneguei de min mesmo.

Pero pensei sempre que Mar de Lira, libro, fora proxecto meu, de poeta solitario, e que as Cancións de Mar de Lira eran proxecto de dous e, polo tanto, era necesario un territorio de confluencia que non tiña porque coincidir necesaria ou exactamente co do libro, velaí a miña dispoñibilidade a cambiar, malia que, ás veces, sufrir, sufría.

Aí están agora as cancións. Esta fin de semana tocaba gravación, porque nun par de meses teremos disco. Contamos co mellor técnico que puidemos soñar, Pablo Barreiro, da Radio Galega. O Auditorio de Galicia permitiunos traballar na sala grande, onde toca a Real Filharmonía de Galicia. As cancións foron do gusto da soprano Victoria Álvarez Acón e do pianista Xosé Manuel Yáñez, conxuntados e marabillosos profesionais. Maribel converteuse na fotógrafa da primeira sesión e súas serán as imaxes que acompañarán o CD (xa eran súas as imaxes que ilustraban o libro). Segundo Pablo o escenario do salón grande do Auditorio, é o mellor lugar para gravar un disco coma este, porque ten o mellor piano, un Steinway & Sons, que non é música, é luz cando soa, e unha acústica extraordinaria para a voz.

Hoxe pola mañá, escoitando como Victoria quentaba a voz, como Yáñez e Carnicero dialogaban sobre entradas, adornos ou cadencias, como Pablo tendía cables e axustaba micrófonos, como Maribel tiraba fotos, sentín unha emoción nova, a de descubrir e sentir que aqueles versos que escribín camiñando as beiradas de Carnota, navegando con Bernardo, con Lobelos ou con Xosé, de alcume o Fisterrán, que faleceu o día 30 de decembro pasado; conversando con Cuchía ou con Pilar, agora son proxecto de tanta xente.

Hai máis que agradecer, pero todo será ao seu tempo. Mentres, aquí, como acta desta mañá de febreiro, quedan estas imaxes e este texto.

 

ELENA PONIATOWSKA EN RESISTENCIA

Son varias as entradas deste blog que teñen como referencia a Elena Poniatowska. Penso que entre todas poden axudar a comprender o carácter e a dimensión da xornalista e escritora mexicana, unha das cronistas que mellor expresan o que acontece no seu país. Xa teño falado da admiración que sinto por ela, tanto polo que escribe e como escribe, como pola súa actitude sempre firme e valorosa na defensa da xustiza e da liberdade, aínda agora, superados os oitenta anos.

O seu retrato, con reflectir no espello, foi tomada por Maribel na súa casa de D.F., un día de 2010 no que nos convidou a xantar. Tamén é daquel día esta outra foto que Maribel insiste en que poña, non porque estea eu, senón polo coxín que teño entre as mans, algo moi querido de Elena e que expresa o seu compromiso coas mulleres mexicanas, vítimas principais de todas as violencias que padece o país. O coxín foi feito por mulleres maltratadas e de entre todos os obxectos que adornan o salón, ela refírese a el con especial orgullo. O lema escrito na parte superior di: Viva las mujeres en resistencia. 

Onte foi investida doutora Honoris Causa pola Universidade Complutense de Madrid. O seu discurso estivo centrado no significado e no valor de internet e das redes sociais, pero non por iso deixou de falar do que acontece no seu México, que tanto lle doe. Recibín esta crónica de Alejandro Gutiérrez, publicada pola revista dixital Mexileaks, á que tamén me teño referido outras veces. Como non estiven alí, para escribir a miña, quero compartila:

MADRID (apro).- La escritora y periodista mexicana Elena Poniatowska fue investida con el doctorado Honoris causa por la Universidad Complutense de Madrid, en un acto solemne en el que reflexionó sobre la revolución de Internet y las redes sociales, y el peso de éstas en la vida cotidiana, el periodismo y la política.

La autora de La noche de Tlatelolco destacó que el internet y las redes sociales “son un arma de doble filo, porque puede ser una maravilla, pero también pueden enajenar”, principalmente a los adolescentes.

Una “generación de jóvenes que caminan con la cabeza baja y la mirada perdida en una pantalla”, con los “ojos atornillados en su móvil”, que el escritor Fabrizio Mejía Madrid describió como que esa “comunicación instantánea es nuestro nuevo autismo”, dijo.

Poniatowska también reconoció el impacto que eso provoca en el periodismo escrito, debido a la inmediatez de la información en internet y su reproducción en la redes sociales, pero también cómo éstas se convirtieron en una lupa para los dirigentes políticos, de quienes, dijo, necesitan “menos face y más book”.

La escritora señaló que la información en internet y las redes sociales “ha desbancado a los periódicos”, al grado que “los quioscos en México están en vías de extinción”.

Luego dedicó un espacio a homenajear al periodismo independiente de México, recordando el reciente fallecimiento del fundador de la revista Proceso, Julio Scherer García, hecho que, subrayó, se convirtió en un acontecimiento nacional. También mencionó a la periodista Carmen Aristegui y al diario La Jornada.

“Ahora la muerte de uno de los principales opositores del gobierno (mexicano), el fundador del semanario Proceso, Julio Scherer García, el pasado 7 de enero, se convirtió en un acontecimiento nacional, a pesar de que la familia Scherer exigió total discreción. A pesar de que Julio ni siquiera tenía cuenta en Twitter, ni en Facebook”.

En este sentido, reconoció que herramientas como Twitter y Facebook propician que el reportero cibernético reemplace al viejo reportero de tinta y papel.

Poniatowska llamó a reflexionar sobre el tiempo que le dedicamos a internet y las redes sociales, y habría que tener opiniones de los especialistas, apuntó.

En esta revisión se cuestionó sobre el tiempo que un joven puede pasar en la red al día y cuánto de ello puede retener en la memoria, y sobre la importancia de la lectura de libros como Don Quijote de la Mancha, la Biblia o El Principito. “¿Somos más inteligentes desde que ponemos a freír nuestros sesos en internet?”. Ahora los jóvenes, añadió, “están más tiempo pegados a la pantalla de un teléfono que a cualquier libro impreso”.

Por otro lado, hizo un amplio repaso sobre las movilizaciones ciudadanas que se han convocado a través de los teléfonos inteligentes o las tabletas para protestar en contra de acciones del gobierno, o masacres como la de Ayotzinapa, donde 43 estudiantes normalistas fueron desaparecidos hace poco más de cuatro meses.

Elena Poniatowska fue investida con el título doctor Honoris causa por el rector de la UCM, José Carrillo, y en el decreto que le concedió este grado se destacaron sus méritos alcanzados en “su brillante carrera periodística” y su dilatada obra literaria que retrata la realidad mexicana.

Enalteció también el “compromiso social” de la escritora con los más desfavorecidos, los pobres, los indígenas y los que más sufren, así como con los jóvenes, por lo que es un modelo para las nuevas generaciones.

La académica Rocío Oviedo Pérez de Tudela resaltó la constancia de la galardonada en el periodismo y subrayó que “Elena Poniatowska es la voz más autorizada para defender a los estudiantes de Ayotzinapa, para denunciar el genocidio que está ocurriendo en Guerrero”.

Esta última imaxe corresponde ao acto de entrega do premio Escritora Galega Universal, que lle outorgou, no ano 2009, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) e figura no arquivo da asociación. Con ela estamos: o seu fillo Luís; Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da Asociación e eu.

Lembrar, como remate, que a editorial Trifolium ofrece no seu catálogo varios títulos seus, algúns traducidos ao galego:

– Métase mi prieta entre el durmiente y el silbatazo

– Benquerido Diego, abrázate Quiela

– Lilus Kikus (infantil)

E que a editorial Galaxia, no ano 2009, publicaba A filla do filósofo, conxunto de dez relatos traducidos ao galego por cinco escritoras e cinco escritores do país.