ITO FORMOSO E O MONTE LOURO

ITO MONTE LOURONo ano 2004 falecía o entón alcalde de Muros, Celestino Formoso Vidal, Ito, amigo entrañable a quen me unía unha fonda relación. Militaba no PSdG-PSOE e repetía como alcalde por segunda vez. As nosas diferenzas ideolóxicas non impedían a amizade. Falabamos e discutiamos moito. Na miña opinión Ito era alcalde próximo á xente, soñador de cousas infrecuentes, como rehabilitar todas as fontes e lavadoiros de Muros ou explicar a paisaxe dende os versos. No mes de decembro daquel ano 2004, rendémoslle homenaxe, cun acto de lembranza e coa colocación deste monolito no Monte Louro, un dos lugares máis amados por el. Soñaba Ito con deixarlle ás novas xeracións no mesmo estado no que el o recibiu e gozou dende neno.

O Monte Louro é un espazo propicio ao verso. Luis Rei escribiu:

Monte Louro pelado.
A lagoa dos patos
e a parella lanzando
unha botella ó mar.

Por Ito souben de Agustín González López, franciscano e poeta, que tamén escribiu sobre este territorio:

Penedos da beiramar!
E a Area Maior, no meido,
como un espello a brillar…

Del son os versos que poden ler, sobre unha rocha, os visitantes do petróglifo A laxe das Rodas: … Na alta Eiroa, na eira doutras eras,/ laxa solar, libro da lúa, aberto./ Calendario dos mundos, almanaque/ remoto do universo…

Versos de Celso Emilio Ferreiro, de quen tanto gustaba, están escritos no monolito. Son do poema Tempo de chorar, do libro Longa noite de pedra: … hei navegar periplos, descubertas/ por tempos que han de vir cheos de escumas,/ por onde o día nasce,/ alí onde xermola o mundo novo…

Non é por onde o día nasce, pero acaso si cara o mundo novo, Ito respira o mar que amaba, no que pescaba, o mar no que sempre procuraba acougo, ollando cara Corrubedo dende a Punta da Carreira, uns pasos por riba do faro.

ITO MAR

 

Advertisement

DESCANSO AO PÉ DA ESTRADA

A Crisanto Lamela Rozas, curioso lector desta sorte de bitácora dos días.

Nada máis pasar Lariño, vindo de Muros ou antes de chegar ao núcleo, se un vén de  Lira, a vella estrada agora sen tránsito debuxa unha curva contra o lado do monte. Trátase dunha área de descanso, nunca mellor dito, pero non para os condutores, aínda que algúns paran, en especial para xantar ou botar unha soneca no verán. Pero quen descansa aí son os veciños de Lariño que pasean pola estrada nun ir e vir sen tempo.

Hai varias semanas, La Voz de Galicia, nunha sección que ten sobre curiosidades do país, ou do Impaís, que diría Xavier Alcalá, publicou esta foto, na que baixo un alpendre como de espera de autobús, pero de costas á estrada e con panel informativo, algúns veciños deron en habilitar unha sala de estar ou área de descanso para o seu camiñar de ida e de regreso pola gábea. A  noticia interesoulle moito ao meu amigo Crisanto, por iso vai a el dedicada esta entrada, penso que a primeira que dedico nos anos que leva aberta esta xanela ao mundo.

Lariño 1

Neste lugar, hai anos, ceibei eu unha víbora. Sucedeu que un exemplar aínda novo, apareceu no rueiro, xusto diante da nosa casa en Sestelos. As veciñas que pasaban para a misa, pedían a berros que alguén a matase. Eu saín, convocado polo escándalo. Con dous paus conseguín collela, introducíndoa nun tarro de cristal. Quixen facer da ocasión lección de ciencias. Convoquei os nenos e indiqueilles como identificala: a cabeza triangular, coas glándulas do veleno detrás dos ollos, o centro do corpo máis ancho ca cabeza, o debuxo dorsal. O animal, sometido a estres, non deixaba de evacuar. As veciñas berraban: Mata a esa bicha!, Mátaa!, pero eu acordei que era mellor devolverlla á natureza. Fun ata este sitio, cando aínda non había cuberto nin cadeiras de brazos, abrín o tarro e lanceina contra o monte. O azar quixo que o seu corpo quedase prendido dunha silva, da que non se podía liberar. Con outro pau e con coidado, conseguín encamiñala monte arriba.

Diante do espazo de descanso veciñal, alguén construíu este altar. Vense na contorna, sobre todo na zona de dunas dos areais, altares con candeas e animais mortos. Supoño que responden a algún tipo de rito pagán. Non creo que sexa este o caso. A cruz, as flores, o círculo das pedras, falan, quizais, dun espazo deseñado por alguén para enterrar as cinzas dun ser querido. Alguén que acaso expresou o desexo de ser ceibado aquí, diante da praia, en eterna comuñón coa terra. En calquera caso, un espazo de memoria, aínda que eu ignore o significado exacto, xusto no lugar no que sucedeu o da víbora. Outro xeito de entender o descanso.

Lariño 2

 

DOUS DÍAS EN XIXÓN

O venres fun a Xixón. Maribel levaba alá toda a semana, acompañando a Pili, a nosa cuñada. Manolo, o irmán de Maribel e de Fina morreu estando nós en Islandia.

Cando coñecín a Manolo, militar de profesión, viña de vivir unha situación extrema. Como suboficial de artillaría, formaba parte da dotación do gardacostas Tagomago, atacado no ano 1985 dende a costa Sahariana, cando acudía ao rescate dun pesqueiro naufragado. Estaban moi preto da costa e, dende algún abrigo entre as rochas, dispararon contra eles un canón e refachos de ametralladora. O resultado foi un cabo morto e dous mariñeiros feridos. O cabo estaba ás ordes del. Nunca se aclarou ese suceso. Durante un tempo en España, quizais de maneira interesada, considerouse que foran membros da Fronte Polisaria. Hoxe non existe versión oficial e aquela que nos fixeron crer, está moi cuestionada.

El logo veu destinado á península e chegou con tempo de me axudar na novela Sombras no labirinto. Foi el quen me prestou a pistola que Carlos, o protagonista, leva no peto: Marca Tanque, cachas de nogueira, disparo dobre acción, seguro ao martelo, tiros seis, calibre trinta e dous, bala larga, alcance trescentos corenta e oito metros, pavonado. Dicía o prospecto que viña no interior do estoxo. Había tamén un panfleto publicitario: Son a mellor en clase e prezo, dicía a arma de si mesma. Esa era a pistola regulamentaria de Manolo, que eu tiven durante un mes, sen balas, claro, por sentir como era o peso no peto da americana e como o tacto frío contra o ventre.

Paseando estes días por Xixón, lembrei as veces que estiven nesa cidade fermosa e amable. A primeira foi nunha viaxe polo norte cos meus pais, no meu Seat 127 de segunda man, ao que as amigas alcumaran Guille, como o irmán de Mafalda, xa que dicían que era tan traste coma el. Lembro aquela viaxe, dende Ourense ata a fronteira francesa con moita emoción e no estudio teño enmarcada unha foto feita por min, na que se lles ve aos dous en Luarca.

A segunda foi con Fernando Alonso Romero e María Castroviejo, cando a exposición “Ártabros, Cántabros e Astures”. Elixiran os responsables, como unha das iconas da exposición, a Breogán, aquela nave de coiro construída por Fernando e os seus amigos, semellante as que durante a idade do bronce e quizais ata a idade media, facían as travesías comerciais entre Galicia co resto do Cantábrico, a costa francesa, Irlanda e as illas Británicas. Lembro a emoción que sentimos cando chegamos diante do edificio principal da exposición e contemplamos dende lonxe a Breogán, impresa nunha enorme pancarta, sobre a fachada, recibindo ao visitante.

Volvín cando o Prestige, nunha delegación Galega formada por: Xosé Luis Barreiro Rivas, Camilo Franco, Miguel Anxo Prado, Xurxo Souto e eu, convidados a falar de Nunca Máis, na Semana Negra, que daquela aínda se organizaba á beira do río Piles, preto do Molinón. Viñeron logo as viaxes familiares, a voda de Pili e Manolo e outras, sempre con eles como referencia.

Sempre me gustou Xixón e dende hai algún tempo sinto por ela unha especial simpatía e cariño, xa que é cidade que se fixo irmá de Muros, tendo como vínculo a Jovellanos. Si, Jovellanos pasou en Muros os últimos meses da súa vida. Chegou alí fuxindo dun temporal, cando navegaba dende Cádiz con destino a Asturias, onde debía entrevistarse co presidente do Consello de Rexencia, o bispo de Ourense Francisco Saavedra, para solicitar o seu amparo diante dos ataques dos que era vítima o político ilustrado. Pero durante os primeiros días da estancia en Muros, Asturias cae de novo en mans das tropas napoleónicas e el permanecerá inmobilizado na vila muradana durante varios meses. Estando en Muros aproveita para visitar ao marqués de Santa Cruz en Ribadulla e, tamén, para facer excursións cara Carnota e o Monte Pindo. Dende Muros escribe a invitación a resistir dirixida ao pobo de Asturias e remata a Defensa de la Junta Central, publicada na rúa Real da Coruña en 1813. Aquí deixo a Gaspar Melchor, retratado por Goya.

Gústanme moito os poemas de Fernando Quiñones, que falan de Xixón e da pesca da balea, textos que forman parte do material acumulado para ese posible libro sobre cetáceos a escribir un día, este é un fragmento del Atalayero:

… una humilde mujer
María Menéndez
vendía en Gijón saín al pormenor:
durante siete siglos
la marinería gijonesa
trabajó la ballena casi
sin dejar las aguas del puerto.
Veinte y dos reales
por tres flejes de remo bendidos a unos asturianos…
Y la ballena era una fiesta, era
como el advenimiento de un gran ángel oscuro y maloliente
con dineros grasa
carne comestible sillas
marcos de puertas
hartazgo para perros y gatos y gaviotas,
y juguetes
(esto de los juguetes lo cuenta Jovellanos
cómo se embarcaban los niños de Gijón
sobre las costillas de ballena…

 

CARNOTA: MUSEO ARQUEOLÓXICO

Semella que o soño de construír un museo arqueolóxico ao aire libre, vai adiante en Carnota. É este soño e proxecto do actual alcalde, Ramón Noceda, dende que accedeu á alcaldía nesta segunda etapa, que xa antes fora alcalde, nun tempo do que eu, que levo alí máis de vinte anos, non gardo memoria.

O proxecto, fermoso, pretende vincular os petróglifos da Laxe da escrita, Laxe da Fornalla, Filladuiro e As Laxiñas, incorporando o castro de Mallou (no que se traballou este verán) e A torre dos Mouros, a fortaleza probablemente sueva. En entradas anteriores xa se ofreceron imaxes de case todo este patrimonio. Nesta que segue pódese ver unha parte do petróglifo das Laxiñas, nunca antes publciada aquí. Nela obsérvase, perfectamente a espada, un dos elementos máis singulares que amosa.

Petróglifo das Laxiñas

Petróglifo das Laxiñas

Hai unha semana, Daniel e máis eu, en día fermoso de frío e de sol, puidemos facer o percorrido completo. Foron seis horas e media camiñando, gozando desas paisaxes extraordinarias que, por coñecidas, non deixan de nos sorprender e emocionar.

O proxecto semella aínda sen rematar. Compre, iso si, poñer máis celo ca antes no coidado dos petróglifos, xa que agora están sinalizados e son accesibles. Conviña rodealos dalgún elemento que convide a admiralos, fotografalos, querelos, pero non camiñar por riba deles, nin percorrer as liñas con xiz ou tella.

O día anterior, tamén os dous e só por entrar en materia, achegámonos a Louro por visitar esa marabilla do petróglifo da Laxe das Rodas. Probablemente eran os mesmos habitantes destes montes, quen facían os gravados que hoxe son de Muros e os de Carnota. Así que, convén observalos, aprendelos, interiorizalos e amalos, sabendo que forman parte do mesmo latexo humano e do mesmo momento histórico que, daquela, non existía Muros, nin a palabra concello, nin barreiras administrativas.

Laxe das Rodas

Laxe das Rodas