HORACIO FERRER

A primeira vez que viaxamos a Bos Aires, fomos escoitar tangos. Escollemos La esquina Homero Manzi por dúas razóns, unha porque era o que nos recomendaban no Hotel Diplomat, nosa segunda casa, e a outra porque eu coñecía a Manzi como poeta. As primeiras cousas del que lera foran na revista Correo Literario, dirixida por Luís Seoane, Lorenzo Varela e Arturo Cuadrado. Ese local, no corazón de Boedo, é a memoria de Homero, con fotos, letras del polas paredes, e un espirito que non advertín noutros locais aos que fun, agás algún boliche, claro, pero os boliches son outra categoría e outro ambiente. Volvín moitas veces a esa esquina de Manzi. Alí ofrecen espectáculo con cea e sorpresas. A cea non é cousa doutro mundo, pero en ocasións, xa finalizado o show, segue a música con algún grupo que xa só toca e interpreta, sen baile, sen coreografías. Nunha das formacións que alí vimos e escoitamos unha noite, xa case sen público, que todo o mundo marcha cando remata o show, tocaba o fillo de Luis Sandrini, o actor de cine do que tanto me falaba meu pai.

Aquela vez primeira da primeira vez, o espectáculo iniciouse cun tango para min descoñecido, pero que me emocionou: Ya  sé que estoy piantao, piantao, piantao, no ves que va la luna, rodando por Callao… Así descubrín eu a Horacio Ferrer, un do grandes. Ese tango titúlase Balada para un loco. 

Horacio Ferrer faleceu antonte. Cantas perdas nestes dous meses: Aurora Bernárdez, Paco Porrúa, Horacio antonte, onte mesmo Joe Cocker…

Eva Veiga ten un fermosísimo poema, que é tango, que algunha vez recitamos xuntos, pero que o domingo, no recital no que participamos a prol da Cociña Económica da Coruña, organizado no Pub Garufa por Branca Vilela, coa axuda de Maribel Longueira, Eva e Nani García, ofreceron unha interpretación poético musical que só podería cualificar como sublime. Creo que non hai gravación desa improvisación, pero penso que sempre nos quedará ese momento na memoria. Eran dous creadores, dous xenios no escenario, deixándose levar pola intuición, polos sentidos, pola enerxía que flúe e se transmite. Queda tamén, desa noite, esta fotografía, de Xacobe Meléndrez, na que estamos todos os participantes:

Este é o poema de Eva:

(lembrando os paxaros de Horacio Ferrer)

ai estes son os meus merlos

e hai que ver como chían

é o aire en cristais en áscuas

de mortal melancolía

e eu bebo a sorte desa copa

que afoga no escuro labirinto

dos teus ollos dos teus ollos

transparentes

abraiados insurxentes

sen autocompaixón

despenados nas correntes

que arrastra o corazón

os meus merlos cantan atan un tango

con bágoas e soños de alta tensión

ao seu traxe de azul roto

desolado

que lle quiten o bailado

anzol na punta da dor

parsimonia deste amor

furacando o seu buraco

polo espazo excéntrico e sideral

en celo astronáutico extraviados

os meus merlos de tenrura

aruñando

as súas unllas e o seu pan

o parqué incandescente

abismado trascendente

dunha ausencia diagonal

porque só o desexo vive así

morrendo por volver a aquel instante

onde unha vez se foi feliz

transparente

E como despedida, vai esta versión de Balada para un loco, con tres grandes: Horacio Ferrer, Astor Piazzola e Roberto Goyeneche (Paco Lores sempre di que o tango é o Polaco Goyeneche)

Non me deixa subir o vídeo, nin ese, nin o que recomenda Eustaquio, na versión de Amelita Baltar, así que se queredes, podedes buscalos en YouTube.

Advertisement

MANUEL MARÍA

O pasado día 8 conmemorouse o décimo cabodano do pasamento de Manuel María, Manuel, para os amigos. Non esquecín a data, pero non escribín no día, malia ter intención. O certo é que agora levaba días con certa ansiedade por non lembrarme del neste recuncho de afectos, soños e esperanzas. Non o fixen porque non atopaba esta foto que acompaña o artigo. Quería que fose esta imaxe, e non outra, a que ilustrase esta pequena homenaxe a Manuel. Non a atopaba e, ademais, como sucede tantas veces, sufrín traizón por parte da memoria, xa que eu pensaba que o que tiña era fotografía de calidade e en papel, e non este recorte de xornal, pero aínda sendo cuestionable a calidade, a foto paréceme fermosa, os cinco camiñando, os catro arredor del, nun espazo tan singular para el como os Xardíns de Méndez Núñez, alí onde está a escultura de Asorey que lembra a Curros. Esa tarde tocaba recitar xuntos nunha carpa instalada nos Xardíns.

Eramos veciños, dende que Manuel e Saleta viñeron vivir á Coruña. Atopabámonos ás veces nunha esquina do Campo da Leña, diante do bar Porta do Sol. Alí prendiamos na conversa que sempre duraba de máis. Eu, por estar a cuberto e falar máis devagar, dicíalle sinalando o bar: Manuel tomamos algo?, e el sempre me respondía que o agardaba Saleta para cear. Ao final despedíame con aquel saúdo tan seu: Pórtate mal e pásao ben!.

Tiven a ocasión de entrevistalo para a revista Tempos, na súa casa, acompañando a conversa cunha tisana de boldo, que Saleta sempre preparaba a media tarde. A miña relación con el, con eles, medrou nese tempo no que coincidimos na Coruña. De antes lembro as súas intervencións nas noites de Ribadavia, cando inventabamos o que logo sería o teatro galego actual, nos días de Histrión 70, nos que eu enredaba entre as bambolinas. Lembro, tamén os debates públicos que mantivo durante o I Congreso de Escritores en Lingua Galega, celebrado en Poio, se non lembro mal no ano 1981. E claro, a lectura dos seus versos.

Hai dous anos escribín un longo texto titulado: BERENGUELA EN NOVE CADROS

OU TENRURA ABERTA CARA ADENTRO, que debía ser limiar dun proxecto arredor da obra teatral Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela. Fixérame moita ilusión escribilo porque o proxecto consistía na publicación do texto de Manuel e da  Opereta para voz narrada e cuarteto de clarinetes, composta por Nani García a partir da peza teatral, con voz ou voces de María Inés Cuadrado, proposta estética e ilustracións de Miguelanxo Prado e coa participación do cuarteto Xerión. A edición sería na editorial Ézaro. Un luxo. Pero non sei que pasaría, que a publicación non saíu e aí quedou o traballo de tantos e tan bos creadores. Pensei en publicar aquí o meu texto, pero logo rífame o meu amigo Tacho, porque di que fago as entradas moi longas e fatigan.

A Fundación que leva o seu nome, como cada ano, lembrouno cunha representación no teatro Colón -outros é no Rosalía-, a cargo da compañía Nova Galega de Danza, co espectáculo Manuel María: Lúas de outono 2014.

Manuel recomendaba sempre “vivir, sempre vivir, agora denantes, despois“. O primeiro libro de Manuel María que eu merquei foi A corazón aberto, na edición da colección Salnés, de Galaxia, con limiar de Ramón Otero Pedrayo. A el pertence este poema que fala de paxaros e que aquí comparto, porque é vida e nel está a súa voz:

VOLTEMOS os ollos ao paxaro,

e co seu vóo sobor dos hombreiros,

núos da terra, nidios e ben luídos,

bebamos, solprendidos, o ár ceibe.

Nidios de espiña e de xenreira,

palabra sexamos soiamente,

esprito sin ponlas e sin rosto,

sin oso, coma un sopro

que aviventa a chama

da xarra onde despóis

o viño alcenderase roxo.

Voltemos outra vez ao paxaro,

á súa rampla de liberdade.

Voemos a infindas outuras,

a outras latitudes máis pobradas

de luz e sin murallas.

LUAR NA LUBRE: THOR DE BREOGÁN

O noso é un país antigo, vello, tamén, pero isto é unha circunstancia, aínda que acabará connosco, se ninguén lle pon remedio. Pero o de país antigo é outra cousa. Lugar de paso cara o sur e cara o norte, confín e lugar do esquecemento, son moitos os mitos que tentan explicar ou gardar de memoria sobre a nosa relación cos outros e coa historia.

Algún deses mitos, como o do apóstolo ou Fisterra, sustentan hoxe unha parte da economía galega. Outros, malia a súa forza, son descoñecidos para boa parte da colectividade. A min fascíname que A Coruña teña dous mitos fundadores. Un, o que lembra os traballos de Hércules, a loita con Xerión, a construción da torre. Outro o de Breogán e os milèsians procedentes das terras do leste, quizais dalgún dos lugares nos que hoxe se libran guerras inxustas: Afganistán, Irak ou Siria. Navegaron o Mediterráneo logo de librarse da escravitude exipcia, costeando chegaron ata a ría da Coruña e alí, Breogán fundou unha cidade, Brigantia e nela mandou construír unha torre, á que puxeron por nome Thor Breogán. Esta segunda lenda ten para min un valor superior á primeira, por dúas razóns: está contada fóra por voces que non son as nosas e, sobre todo, está escrita, nun códice que recolle a transcrición que os monxes irlandeses fixeron da tradición oral que narraba as conquistas de Irlanda. O códice é do século XI, as cronoloxía das lendas recollidas pertence ao incerto pasado da memoria colectiva. O título Leabhar Gabhala

Sempre pensei que esas dúas historias, como tantas outras das nosas, deberían ser patrimonio común, coñecidas por todos, compartidas e, ao tempo, eixo de parte das nosas relacións culturais co mundo: por unha banda o Mediterráneo e a Grecia clásica, por outro Irlanda. Vou a varios colexios cada ano, a falar de escribir e de libros e, ás veces, pregúntolles aos rapaces se saben quen era Ith e poucos son os que o coñecen. Penso, tamén, que as dúas deben poñerse en valor, pero non somos un país de moitos recursos e, co pouco que cremos en nós, non somos quen de procurar cómplices ou socios fóra.

Todo isto vén a conto porque Luar na Lubre e Nani García, acordaron elaborar un proxecto a partir do mito de Breogán, un proxecto singular porque sae do canon e o formato que son habituais entre nós, e no que integraron un amplo equipo de persoas e entidades, . Thor Breogán -a luz dos milèsians-, é un proxecto musical e visual creado a partir de pezas de repertorio do grupo que lidera Bieito Romero, co arranxo sinfónico realizado por Nani García, coa participación da Orquestra Sinfónica de Galicia, dirixida por Diego García, no que Estefanía Cagigao é a autora das animacións e Franc Aleu das imaxes da primeira parte e da montaxe visual de todo o espectáculo. A Jorge Coira correspóndelle a elaboración do making-of narrando todo o proceso.

A primeira parte do espectáculo, recrea musical e visualmente os catro elementos que lle dar ser a este noso país: a auga, o sol e o lume, a pedra e o vento, a partir de pezas clásicas do grupo. A segunda introduce tres cancións da lírica galego-portuguesa medieval e a cuarta remata con pezas de repertorio habitual de Luar na Lubre. É a terceira -a que narra a historia de Breogán, o seu fillo Ith, aquel que ve Irlanda dende o alto da torre e dos fillos de Mil que acoden a vingar a traizón que lle custa a vida a Ith- a máis longa e, tamén, a que xustifica o título. Esta parte, A luz dos milèsians, está formado por seis temas do grupo xa publicados, pero agora complementados con música orixinal que lle dá continuación ao relato e o traballo de orquestración de Nani García.

Paula Rey pon a súa voz para interpretar as cantigas medievais, os poemas de Amergin, o bardo que acompañou a Mil e que Seamus Heaney consideraba o primeiro poeta de Irlanda, e ás cancións de repertorio da última parte. Daniel, na axenda cultural Vivirnacoruna, define o espectáculo de dúas hora de duración, como unha experiencia sensorial.

A estrea foi onte, sábado 21 de xuño. Nós tivemos o privilexio de asistir ao ensaio xeral, razón polo que podo ofrecervos imaxes tomadas por Maribel, xa que nesa representación previa si estaban permitidas, por ser tamén pase de prensa. Recoñezo que me emocionei, en particular coa primeira e coa terceira parte, momento no que o meu desexo era compartir a experiencia con toda a xente que quero, pero como entón non puido ser, pretendo facelo agora aquí. Vendo navegar os barcos non podía deixar de pensar en Fernando Alonso Romero e a súa Breogán de coiro, coa que navegou a Marola, que xa sabemos que é como navegar a mar toda. Se tedes ocasión… gozade do espectáculo e antes ou despois, lede ou volvede a ler a historia de Ith e os versos de Amergin. 

MIGUELANXO PRADO

A miña alegría é de hoxe, aínda que a nova é de onte, o Premio Nacional de Cómic para Miguelanxo Prado, polo libro Ardalén.

Ardalén, un vento con recendo de mar, deixounos este outono a ledicia de dous galegos recibindo o Premio Nacional, primeiro Manuel Álvarez Torneiro en poesía, agora Miguelanxo. Eu sinto unha emoción especial polo cariño que me une a ambos.

Coñecín a Miguelanxo hai unha morea de anos, cando o convidei a participar nun ciclo de encontros entre creadores e público, de maneira particular, lectores. Eu estaba, daquela, na xunta directiva da Asociación Cultural O Facho. O encontro con Miguelanxo foi o que máis interese suscitou e o que máis público tivo. Desenvolveuse nun CGAI que abrira pouco antes. Aquel día Miguelanxo contoume que o principal nunha historia de banda deseñada non era o que aparecía nas viñetas, senón o espazo en branco entre elas, aquilo que o autor non debuxaba, o que tiña que imaxinar o lector, pero claro, sempre levado pola man do debuxante, velaí a dificultade, contar sen dicir.

Tempo despois, compartimos mesa, con outros amigos, nunha carpa ateigada de público, na Semana Negra de Gijón, falando do Prestige, sería o ano 2003.

Cando a Asociación Cultural Canle de Lira organizaba as Xornadas de Cultura Tradicional en Carnota, Miguelanxo veu a presentarnos de De Profundis, o film de animación que creou xunto con Nani García, quen compuxo a música.

Ardalén é un libro especial, todas as súas historias o son, dende aquel Trazo de tiza, o primeiro libro que eu lin del. En Ardalén, as baleas voan sobre os bosques, coma o vento do mar, e cantan. Comparto con Miguelanxo a certeza de que somos, individual e colectivamente, o que lembramos, aínda que a min, ultimamente, me dea por dicir que tamén somos o que esquecemos.

Orgulloso e emocionado, gustaríame compartir hoxe a miña alegría con todos os que seguides con frecuencia ou ocasionalmente este blog. Por eles, por Manuel e por Miguelanxo, quixera propoñer un brinde, aínda que sexa virtual. Tamén vos deixo o tráiler da película.

MARÍA INÉS CUADRADO E A SÚA ESCOLA DE PALABRAS

Por vocación e paixón María Inés Cuadrado é, fundamentalmente, actriz. Foi ela quen escolleu un texto meu Non se che faga tarde, para levar a escena. Ese monólogo, que ten por protagonista a Olga, unha muller que é quen de inventar o amor, dirixido por Manane Rodríguez, foi representado moitas veces, aquí e no outro lado do Atlántico, tanto en Bos Aries coma en Montevideo. A compañía de María Inés tiña e ten un nome ben significativo: A xente das palabras.

A posta en escena máis recente foi esa colección de voces e rexistros cos que interpretaba a Opereta para voz narrada e cuarteto de clarinetes  A Berenguela, seguindo o texto de Manuel Maria, con música de Nani Garcia, ao que pertence este vídeo.

Agora que as cousas se poñen difíciles, que a profesión teatral e a cultura en xeral atravesan unha situación precaria á que nunca pensamos regresar, María Inés, como boa porteña, é quen de se reinventar, de lle plantar cara á situación, de manter o vínculo co que sempre foi seu oficio: a interpretación e a palabra. Non é doado montar un espectáculo e atopar escenarios, pero si é posible transmitir os coñecementos que un atesoura, transmitir o esencial do dominio e uso do corpo e da voz, coñecemento dun mesmo por medio de técnicas interpretativas que poder ser útiles a calquera, falemos de executivos que debe falar en público, de profesorado, de guías de turismo, oficiantes relixiosos, líderes políticos…

 

Pero ademais, ela descubriu no seu propio corpo o valor terapéutico e curador da palabra e da música. Música e poesía, fornecemento do noso interior para mellor enfrontar as situacións difíciles que nos presenta a vida.

Eses son os eixos da súa nova e última iniciativa: Artes escénicas para o desenvolvemento persoal. Dende aquí, eu ofrézome como colaborador e aprendiz nese proxecto ao que de corazón desexo sorte.

Como a imaxe vai cativa, engado a información por se alguén está interesado: http://www.micuadrado.com

Contactos en: 699288861 ou micuadrado@yahoo.es