NOVA YORK: AS VOCES E OS ECOS

Quixera dedicar esta última entrada da serie Nova York, ás persoas coas que convivimos durante os días que durou o The Americas Poetry Festival of New York 2014. Debo dicir que me alegro da decisión que tomei en agosto, de ir este ano, aínda que Carlos Aguasaco propoñía a vindeira edición.

Carlos Aguasaco xa tivo algunha entrada anterior nesta bitácora. Amigo, irmán dime el, dende os encontros de Zamora de Michoacán que organiza Roberto Resendiz Carmona, tamén é o meu editor americano. Son xa dúas as experiencias vividas con el nese ámbito, primeiro a publicación da plaquette Golpear de sombras, no ano 2012, no selo editorial Barco Ebrio e agora Memoria de abril, en Artepoética.press, novidade recente, antoloxía poética segundo selección, tradución e estudo preliminar de Teresa Seara. Este primeiro recoñecemento é para el, pola súa entrega, pola capacidade de organización e de convocatoria, pola súa xenerosidade para comigo e para con todos. Rematado hai menos dunha semana o primeiro festival, xa pensa no segundo e reflexionando sobre iso, xa temos cruzado varios correos esta semana.

Dende Zamora coñezo, tamén, a Yrense Santos, a poeta dominicana que sempre me acolle no seu sorriso e nos seus abrazos. Comparto con ela a editorial de Carlos e moitas outras cousas, máis alá da amizade, porque descubrimos que, ás veces, escribimos poemas que, no fondo e na forma, responden ao mesmo pulo, recollen a mesma emoción e, o máis curioso, expresándonos do mesmo xeito e coas mesmas imaxes. Ela organizou con Carlos este primeiro encontro de poetas das Américas en Nova York, cidade na que viven.

 “Seguro que non te lembras de min”, díxome Juana M. Ramos cando nos vimos. E claro que a lembraba. Non é doado esquecer o seu rostro, o seu sorriso. Tamén ela é afecto que naceu nas horas cálidas de Zamora. Juana é salvadoreña, pero tamén vive en Nova York, onde exerce a docencia, dando clase de español e de literatura no York College CUNY, da universidade pública da cidade. O seu libro Multiplicada en mí, tamén está publicado por Artepoética.press. Comparto pois con ela e con Yrene e con Juana a relación de amizade e editorial con Carlos.

Na foto de abaixo estamos algúns dos que fomos á casa de Walt Whitman. Se non me trabuco: Carlos Aguasaco; Pedro Antonio Estrada, meu compañeiro de furgoneta na viaxe de ida; eu; Carolina Zamudio, que ten un libro inédito sobre a escuridade ou sobre a sombra; Winston Morales; Susana Ada Villalba; Carlos Velasques, sempre comprometido co outro Carlos, o Aguasaco; Margarita Drago; Diana Araujo; Félix García, da revista Trazos; Christian Cuartas, o máis novo do festival; Rosana Acquaroni. Por detrás, o escritor e editor Augusto Rodríguez e diante: Sergio Andruccioli, Yrene e María Farazdel.

Na foto faltan moitos: a coruñesa residente en Nova York, Marta López-Luaces, quen durante o festival recibiu a nova da concesión do premio International Latino Book Award for Best Fantasy Nobel 2014, para a súa novela Los traductores del viento e que recitou uns poemas nos que integra marabillosamente o galego e o inglés no texto en castelán; o irlandés Seamus Scanlon; Ralph Nazareth, con quen quixen falar de filosofía en inglés; Mercedes Roffé; Daniel Shapiro, Joanna C. Valente; Luis Alberto Ambroggio; Marianela Medrano, que me fascinou coa súa voz e cos seus versos; Ely Rosa Zamora; Carlos Manuel Rivera; David Groff; Pedro Arturo Estrada; Danniel Schoonebeek; Leonardo Nin, Alex Lima; Juliet P. Howard; María Socorro Soto Alanís; Miguel Falquez-Certain; Mariela Dreyfus; Isabel Espinal; Keisha-Gaye Anderson; José Miguel de la Rosa, tamén afecto que vén de Zamora; Eduardo Lantigua; Jacqueline Herranz Brooks; Jimmy Valdez Osaku; Myrna Nieves; Keiselim A. Montás; Karina Rieke; Kianny N. Antigua, quen de antiua non ten nada e que o primeiro día veu coa súa filla, que ben podería ser símbolo ou afillada do festival; Osiris Mosquea; Rolando Pérez; Yvelisse Fanith; Miguel Ángel Zapata; Alexis Romay, Ana Isabel Saillant; Rubén Medina e os seus poemas poderosos que falan da convulsión que vive México, o seu país; Tonia León; Claribel Díaz; Tomás Modesto Galán; Guido Ernesto Cabrerizo; Ricardo Alberto Maldonado; Camille Rankine; Juan Antonio González Fuentes, quen recitou connosco no Cervantes; Gregory Crosby e Juana, claro, pero dela xa falei. Con uns tiven máis relación que con outros, pero con todos estiven ben.

Maribel gravou en vídeo o meu recital na casa de Walt Whitman e subiu este fragmento a YouTube. Creo que me atrevín a cantar porque estaba moi feliz de estar alí. A música dese poema é do meu amigo ourensán José Luis Fernández Carnicero.

Na entrada de onte dicía que, se cadra, poucas músicas podían definir ou interpretar o que é a cidade de Nova York como Rhapsody in Blue, de George Gershwin. Non sei se esta afirmación é certa. O que si é verdade é que hai unha canción que é referencia simbólica da cidade: New York, New York de Frank Sinatra. A última noite, logo do recital no Cervantes, un grupo pequeno fomos cear no local que hai xusto diante, na outra beirarrúa. Cando procediamos co viño e coas cervexas, unha parella, ela ao piano, el coa voz e coa trompeta, empezaron a súa actuación. A cousa foi devalando entre boleros e tangos, ata que nun momento cantaron a canción. New York, New York soaba ben alí, interpretada por eles e recoñezo que escoitala pola noite, na súa cidade, ten algo especial. Aquí deixo esta outra versión, con mala calidade de imaxe, pero que me gusta moito, Sinatra e Liza Minelli, nun xogo de complicidades.

Todas as fotos e o vídeo no que actúo, son obra de Maribel Longueira.

Advertisement

MICHOACÁN

Pintura mural en Morelia

Hai tempo que os medios de comunicación veñen falando deseguido do estado mexicano de Michoacán, sempre en relación coa violencia e co narcotráfico, pero nos últimos días a incidencia aumentou, co conflito armado entre o exército e os grupos e autodefensa. O territorio de Michoacán, clave no tránsito da droga cara o norte, é obxecto de disputa entre dúas das mafias máis fortes de México, o Cártel de Sinaloa, aliado con La Familia que goberna Michoacán e o dos Zetas, en guerra cos anteriores. A Familia exerce unha sorte de xustiza divina, segundo propia expresión, que os leva a decapitar inimigos e a manter limpo de droga o territorio que controlan. Enténdase o de limpo, non queren que exista tráfico nin consumo onde viven. Contra eles e contra as organizacións armadas dos outros cárteles, organizáronse as denominadas milicias ou grupos de autodefensa. Agora estes grupos non só loitan contra o cártel inimigo, senón tamén contra o exército, xa que o estado non pode admitir a existencia doutro exército paralelo e non sei se está ben dito outro, porque son tres ou catro, contando os das mafias, formados e dirixidos por exmilitares do exército oficial.

Sergio González Rodríguez é un dos xornalistas máis importantes de México. En realidade é tan investigador como xornalista, pero sobre todo é escritor. El é quen de facer da crónica informativa material literario e deste historia contemporánea. Ben coñecido polo libro Huesos en el desierto, onde narraba a súa investigación sobre o asasinato de mulleres en Ciudad Juárez, tamén é autor de El hombre sin cabeza, no que tenta explicar canto hai de rito, canto de fachenda e canto de mito, nesa práctica michoacana de decapitar os corpos inimigos e deixalos expostos nas rúas e estradas, normalmente con mensaxe. As súas investigacións situárono varias veces no límite, con intentos de asasinato e de secuestro. Coñecino na feira do libro de Oaxaca do ano 2009.

Quérolle moito a Michoacán. Estiven en dúas ocasións no Festival de Poesía de Zamora,

A catedral inconclusa de Zamora

organizado polo poeta Roberto Reséndiz Carmona. En Zamora vivín experiencias singulares, recitando nos colexios, nas prazas, indo de madrugada aos lugares prohibidos en compañía do poeta canario Javier Cabrera. Zamora é, ademais, un lugar musical, un deses lugares no que a música está viva nas rúas e nas prazas.

A primeira noite, da primeira vez, visitei na súa casa a Francisco Elizalde e puiden compartir con el mesa e cubalibres, sen cear e ata moi entrada a noite de calor. Elizalde é autor dunha ampla obra, na que destaca un libro breve, pero impresionante: Ángeles de la muerte: “Voy descendiendo a mi alma diariamente/ por estas escaleras hurañas de mi sangre,/ como si el alma fuera mi sepulcro…/ Es decir: pacto, vértice, puerta, círculo, imagen. […]

Zamora, música na rúa a catro mans

Escríbolle agora aos amigos de alá, preguntándolles por esta nova explosión de violencia. Dinme que está limitada a unha parte do estado. En Zamora viven tranquilos. Cóntanme de novo o que xa sabemos: Estados Unidos pon os cartos para loitar contra os cárteles, consume a droga que cruza o país de sur a norte e abastece de armas ás bandas mafiosas e grupos de autodefensa. México pon sicarios e mortos.

Cos mariachis, cantando La golondrina

Naquela primeira viaxe, finalizado o encontro, viaxei ata Morelia, a capital do estado, destino dos nenos que México acolleu cando a Guerra Civil española. Alí, tras botar un par de días, deixei a maleta na consigna da estación de autobuses, collín a mochila, paguei un billete e viaxei cara o oeste: Pátzcuaro (con moita sona polas imaxes dos pescadores do lago, que arrebolan a rede por riba da cabeza); Lázaro Cárdenas xa no Pacífico, cidade con nome de Presidente amigo da nosa II República; Praia Azul, unha aldea de pescadores á beira da praia onde decidín pasar dous días. Ía só e nada me sucedeu, nin nada me asustou.

En Lázaro Cárdenas

As fotografías que acompañan esta entrada pertencen a estes días e son tomadas por min. O poema que segue foi escrito na primeira das viaxes. Sirva isto para expresar o meu amor por esa terra e pola súa xente.

Resto de naufraxio en Praia Azul

Resto de naufraxio en Praia Azul

ZAMORA

I

Sobre Zamora

a chuvia é coma sombra

de anxo, transparencia gris

que bautiza e seca

ao mesmo tempo.

Tamén aquí a nostalxia,

tamén aquí a culpa

intuída

nos ollos que buscan

e que miran,

na pel do sol

redonda coma un salto vocálico

de sílabas e labios.

Tamén aquí a vida aberta,

ferida

que respira

no agarimo do aire.

Tamén aquí a vida

como aire.

II

Cando o crepúsculo

o limpabotas cepilla a praza

de recendos e pombas,

as bolboretas tecen os fíos da memoria

e as garzas baleiran a tarde sobre o curso dun río

que agoniza.

O éxodo dos pasos

e o taciturno rodar das bicicletas

anticipan as sombras.

Entón, cando o silencio,

os anxos da morte descenden azuis

sobre o patio,

as súas bocas encintas

declinan versos de lava

e ron e fume de tabaco.

Cando o crepúsculo

as andoriñas arden

no afiado lume das ausencias

e as bágoas redimen as perdas.

Zamora é daquela un labirinto

de canles extraviadas

un eco de esperanza

na ollada inocente das mulleres tristes.

III

Na noite, Zamora

extravíase entre cúpulas

distantes,

inacabados soños, suores

vexetais e cascudas

que estouran baixo os pasos.

Máis alá do rumor

habita unha nudez crispada

de verme e pelo bébedo.

Máis alá da dor

e as súas transparencias

cóncavas, o insomnio

esvara pola carne mineral,

polo danzar estéril

dun sorriso sen luz.

Pelícanos en Praia Azul

 

CARLOS MONSIVÁIS E ELENA PONIATOWSKA

En case todas as entrevistas concedidas onte, tras saber da concesión do premio Cervantes, Elena Poniatowska lembra ao seu amigo Carlos Monsiváis e recoñece o moito que o bota en falta. Compañeiro e amigo íntimo dende que se coñeceron en 1957, a súa foi a amizade intelixente de dúas persoas críticas coa realidade do país no que viven e ao que aman ata a dor.

Eu souben de Monsiváis a primeira vez que fun á Feira de Guadalajara, no ano 2006. Naquela edición fóralle concedido o Premio FIL, entregado no acto de inauguraciónda feira, correspondéndolle a el o discurso de apertura. Por aqueles días, finais de novembro, México vivía unha circunstancia especial, xa que, dalgún xeito, contaba con tres presidentes, Vicente Fox, que vivía os últimos días no cargo, Felipe Calderón que tomaría posesión o 1 de decembro e López Obrador, candidado da esquerda que denunciaba unha grande conspiración e fraude electoral que lle arrebatara un triunfo que se producira nas urnas e se autoproclamaba presidente. Carlos Monsiváis, unha das conciencias críticas de México, falou con ironía e intelixencia desa circunstancia histórica delirante, que xa se preguntaba el: para que escribir novelas, se a realidade de México é unha colección de novelas? Por iso, por novelar, el escribía crónicas.

Sorprendeume entón ver como os adolescentes perseguían polos corredores da feira a Carlos e a outro amigo, tamén premio Cervantes no ano 2009, chamándolles mestres e pedíndolles un autógrafo nalgún dos seus libros. Só para deixar constancia do que é a FIL de Guadalajara, dicir que aquel día, na mesa presidencial estaban sentados: Nadine Gordimer, Carlos Fuentes, Gabriel García Márquez, José Saramago, Carlos Monsiváis e José Emilio Pacheco. Ese ano a cultura convidada era Andalucía e na mesa, xunto coas autoridades mexicanas tamén estaban o Príncipe de Asturias e Chaves, daquela presidente andaluz.

O día 19 de xuño de 2010, Maribel e eu fomos testemuñas da preocupación de Elena pola vida de Monsiváis, que faleceu ese mesmo día, o seguinte ao pasamento de Saramago, de quen tamén falamos con Elena. Neste artigo que segue, breve crónica daquela viaxe mexicana, fálase diso. Publicado ao regreso en La Voz de Galicia, déixovolo con todo o cariño agora aquí.

                                 MÉXICO

-BREVE CRÓNICA DUNHA VIAXE A UNHA REALIDADE AFASTADA E PRÓXIMA-

Dende hai catorce anos, Zamora de Michoacán, en México, convértese no epicentro de algo absolutamente marabilloso. O encontro de decenas de poetas de máis dunha ducia de países, as súas voces e os seus versos, fan pensar que outro mundo é posible, que as palabras aínda teñen un valor orixinal e humano, que hai forzas invisibles cunha capacidade de transformación insospeitada, pero certa. Roberto Resendiz Carmona, que fai real esta miraxe, fala de encontro de poetas, non de poesía, xa que para el, a forza está nas persoas e a poesía, como elemento transformador, é consecuencia do traballo, creatividade e corazón do poeta, ese ser que nunca calará aínda que o linchen, di el, habitante dun estado tantas veces convulsionado pola violencia.

Para nós, México resulta un país próximo e afastado ao tempo. A música e o cine fixeron que todos levemos dentro algo del. Na capital, no DF como lle din alí, hai un centro galego con máis de 5000 socios familiares, propietario dun edificio fermoso no centro da colonia Roma e de instalacións recreativas fóra da cidade.

Emigración e exilio tamén aquí buscaron un destino. Hoxe, como o resto dos países hispanoamericanos, México celebra os douscentos anos da independencia e, no seu caso, o centenario da revolución. No colexio de San Ildefonso, fermoso edificio hoxe transformado en centro cultural con murais de Orozco, unha exposición analiza a relación do cine co proceso revolucionario e o xeito que tivo de contalo. É unha mostra singular, ben deseñada, con moita información, na que Galicia ten presencia propia a través da figura de Carlos Velo, director da película Pedro Páramo, con cartel anunciador que xa vemos exposto na primeira sala.

Na libraría El Péndulo da colonia Rosada, recitamos versos en compañía doutros poetas tamén participantes no encontro zamorano. Resoa nese ámbito o galego e, sobre todo, os versos de Luisa Villalta, a quen rendemos homenaxe e con quen proclamamos que a “amizade ten flor que rebenta nas paredes”.

Ábrenos a porta da súa casa Elena Poniatowska, quen recibira o pasado ano o premio de Escritora Galega Universal, que cada ano concede a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Con ela falamos de Compostela e de Fisterra, de José Saramago falecido o día anterior. Será ela quen nos informe da longa e penosa enfermidade de Carlos Monsiváis, o amigo, o irmán entrañable. Será ela quen primeiro se presentará na capela ardente do cronista de México, que falecerá a mesma tarde do noso encontro. Será ela quen fará a primeira quenda de loito e de dor na capela ardente instalada no Centro de Bellas Artes. Sentados no salón da súa casa, vemos como entran e saen do xardín os colibrís, un mundo de brillos semellante a esa manta coas cores do arco da vella que o músico Horacio Franco depositou sobre o cadaleito do escritor.

Monsiváis era a voz crítica de México. Inventor dun xeito particular de facer crónica, ollaba cada día a realidade do país cun xeito intelixente, transversal e lúcido de ver e de dicir, dun xeito que só permite o amor. A despedida dos seus restos transformouse nunha manifestación multitudinaria e espontánea de dor e de esperanza, na que se confundían os berros de: Viva Carlos Monsiváis! e Viva México! Na escaleira de Bellas Artes quedaban milleiros de rosas brancas que a xente procuraba. Na realidade diaria do país queda un baleiro difícil de encher porque, como recoñecía Elena, estrañarase ao Monsiváis humanista, ao de todos os días, pero tamén ao Monsiváis do gran sentido do humor.