DESPRAZADOS

Sometidos a conflitos étnicos, relixiosos e territoriais; coa vida supeditada a intereses económicos alleos, os desprazados foxen do labirinto de morte de Medio Oriente procurando refuxio. Os que vemos estes días desembarcando en Grecia, cruzando Macedonia e Serbia, retidos en Hungría, chegando a Austria e Alemaña, non son todos os que poderían ser ou os que aínda serán. Digamos que son todos os que están, pero non están todos os que son. Sei de familias que non poden escapar das localidades nas que viven, ocupadas polo estado islámico, coas vías de comunicación bombardeadas polos drons de occidente, que non discriminan, só matan. Son persoas procedentes de Paquistán, Afganistán, Irak e Siria. Pero tamén podían vir de Gaza e Cisjordania ou de Libia.

Aquí, neste blog, sabiamos do que sucedía porque vivimos o éxodo da familia de Ahmad al Hammoud, o pintor amigo de Ali Ali. Dicía cando fixemos a poxa das súas obras, para enviarlle cartos ao campo de refuxiados en Turquía, que non podíamos personalizar a traxedia nunha soa familia, pero que, ao tempo, non podíamos rexeitar aquela oportunidade que tiñamos de axudar, poñendo rostro á traxedia. Poñer rostro, iso aconteceu agora coa morte de Aylan na praia turca, pequena creba abandonada.

Escoito a radio, leo os xornais, vexo a televisión. Entrevistan a persoas desprazadas,  moitas mulleres que falan en inglés, máis ou menos coma min, algúns homes. Todos repiten o mesmo: en canto remate a guerra quixeramos regresar. Ali Ali estes días, entrevistado por numerosos medios de comunicación, definía a situación no seu país como de terror. El sempre di que ninguén deixa a casa e parte da familia se non é por unha razón poderosa. Diso, nós, si sabemos.

Regresar. Que lonxe está aínda ese momento. Porén, acaso invocando esa palabra, REGRESO, acurtamos a espera. Quizais repetíndoa somos quen de acoutar os intereses que provocan a guerra e o exilio.

Na películo Espartaco de Stanley Kubrick, o personaxe de Antoninus, interpretado por Tony Curtis, recita un poema que fala do regreso. Na versión da  película que vin tantas veces sendo novo, non aparece esa escena na que Kubrick detén a historia da epopea dos escravos, introducindo un relanzo poético na acción. A ditadura prohibiuna. O momento é intenso dende o punto de vista emocional, e supoño que os censores tiveron medo a que se interpretase como un canto do exilio e a que a xente saíse dos cines recitando o poema (por certo, tamén na película había traficantes, eran os fenicios, que cobraban dos escravos libres o prezo do seu traslado ao leste, para logo deixalos en terra, a mercé dos romanos). Na versión completa da cinta que se pode ver hoxe, Antoninus recita os seus versos. Eu souben de escena e de poema por César Antonio Molina, quen recolle texto e contexto no libro Vivir sin ser visto, publicado no ano 2000. Isto é o que recita Antoninus, as mesmas palabras que, seguramente, traen prendidas nun lugar do corazón os desprazados destes días:

Cando o sol abrasador alumea o ceo de occidente

Cando o vento morre nas montañas

Cando o canto da laverca apenas se escoita

Cando as cigarras deixan de cantar nos campos

E a escuma do mar dorme coma unha doncela en repouso

E o solpor doura a contorna da terra errante

Eu regreso ao fogar

A través das sombras azuis e dos bosques vermellos

Eu regreso ao fogar

Volvo á terra que me viu nacer

Coa nai que me levou no ventre

E o pai que me educou

Hai moito tempo, moito tempo, moito tempo

Agora estou só e perdido nun mundo errante e afastado

Pero cando o sol abrasador empeza a se ocultar

Cando o vento morre e a escuma do mar dorme

E o solpor doura xa os campos

Eu retorno ao fogar

Cando o sol alumea o ceo de occidente.

Advertisement

AURORA BERNÁRDEZ, VLADIMIR NABOKOV E OUTROS CAMIÑOS

O cotián ten cousas sorprendentes. Realmente é el quen lle dá aire aos días. Nel está a aventura maior, a posibilidade de sorpresa, de alegría e, tamén, de decepcións e de tristeza. No cotián váisenos a vida. Vén isto a conto porque estes días, comprobando cantas traducións de Aurora Bernárdez hai entre os meus libros, volvín a Vladimir Nabokov. Ningunha das obras que teño del foi traducida por Aurora e é mágoa, porque si son dela case todo o Calvino que gardo, algún Camus, La Náusea de Sartre, o Cuarteto de Alejandría de Durrell, Simone de Beauvoir; e digo o da mágoa porque me gusta moito como exerce Aurora o oficio de tradutora, o cal sempre supón, tamén, un xeito de escribir. Remexendo, a man deu, ou quedou prendida, a unha novela que non lera, Risa en la oscuridad (Laughter in the Dark), escrita en 1938 e que forma parte xa da obra americana do autor nacido en San Petersburgo.

A lectura deste libro en catro días supuxo unha desas aventuras humildes que suceden no transcorrer das semanas, na quietude do fogar, mentres fóra chove. Son varios os elementos de Risa en la oscuridad que anticipan Lolita, novela ben querida polo director de cine ourensán Xavier Bermúdez e feita película por Stanley Kubrick, en 1963. Está, dende logo, a sedución que a rapaza adolescente exerce sobre o home maduro. Xa o dixen antes de agora, pero non está de máis lembrar que Nabokov e Buñuel son dúas das referencias na obra de Xavier.

A novela narra a historia dun berlinés de clase alta, Albinus, casado e pai dunha filla, que namora de Margot, unha acomodadora de cine. Dende o principio sabemos que a historia non rematará ben, pero non por iso deixamos de ler, velaí a habilidade narrativa de Nabokov, quen nos sorprende con algún xogo malabar extraordinario, como a descrición que fai, cambiando dúas veces a perspectiva, do accidente de coche que Albinus e Margot sofren nunha estrada retorta das montañas da Provence. Albinus case non sabe conducir, circunstancia que compartía con Nabokov, quen nunca aprendeu, dependendo totalmente, dende o punto de vista da automoción, de Vera, a súa muller. Quizais por iso a agasallaba con debuxos de bolboretas fermosas. Porque Nabokov era, tamén, un grande entomólogo, encargado durante un tempo da colección de bolboretas da Universidade de Harvard, exercendo de curador. Un xénero destes lepidópteros recibiu, na súa honra, o nome de Nabokovia.

bolboreta nabokovia

A condición de escritor e científico non é infrecuente no mundo da literatura. Goethe deixounos a teoría das cores, a metamorfose das plantas ou os traballos sobre o óso maxilar. En Galicia temos o caso excepcional de Rafael Dieste, autor dun texto sobre os axiomas, dun tratado do paralelismo ou do Testamento geométrico, escollido por Roberto Bolaño como un dos soportes da súa obra maior, 2666, sempre de lectura obrigada e, de maneira particular hoxe, cando asistimos a esa convulsión, case revolucionaria, que padece a sociedade mexicana.

Interior casa Dieste e Carmen

Lembrar, pechando este círculo, que Aurora coñeceu a Cortázar pouco antes de mudar este a vivir no piso de Dieste e Carmen Múñoz na Rúa Lavalle, realquilado a Cortázar por Luis Baudizzone, o encargado por Carmen e Rafael de se ocupar das súas cousas en Bos Aires, no tempo no que Dieste foi lector de castelán en Cambrigde.

Esta Margot da historia lembroume a do tango de José Ricardo e Celedonio Flores, interpretado por Gardel. E volvín de novo, con saudade, ao café Margot, alá por Boedo, onde conservan os seus presuntos guantes e o seu bolso, café onde sitúo un dos relatos do libro Para seguir bailando, o titulado, precisamente Margot a noite e un adeus. Así son os camiños do cotián e aquí deixo o tango en versión de Joan Manuel Serrat.