o camiño
é en si
o seu propio fin
Eva Veiga (A distancia do tambor)
Presentouse onte, na Deputación Provincial, o libro El Camino Inglés, variante de acceso a Compostela, que seguían os que arribaban aos portos de Ferrol ou da Coruña, procedentes dos países do norte. Este é un dos elementos de promoción que a Deputación leva hoxe a Fitur. Participo nel cun texto sobre a igrexa de Santiago. Eu escribín o texto en galego. Penso que as dúas versión que hoxe se ofrecerán na feira de turismo recollen as traducións ao castelán e ao inglés.
Deixo aquí o que eu escribín, por se a alguén lle interesa ou gusta da súa lectura. Titúlase: Camiños da terra, camiños do mar. Vai precedido dunha cita de Eva Veiga:
o camiño
é en si
o seu propio fin
Eva Veiga (A distancia do tambor)
Quen inicie na Coruña a peregrinación a Santiago, debe saber que non obterá a Compostela. O percorrido non chega aos cen quilómetros. Pero non lle importará, nin sentirá mágoa, porque este é un camiño que se transita nun dobre senso, cara adiante, tendo como destino o campo das estrelas e as torres do Obradoiro, e cara atrás, sentindo como as ondas baten contra os pasos marcando o seu ritmo, percibindo como o vento mareiro deixa a pegada do salitre sobre o chan xa pisado e trae ecos de linguas estrañas, que xa nos confesionarios da catedral compostelá anunciaban en latín a posibilidade de confesar en lingua ánglica, germánica ou escandinavia. Si, de escuma e argazo, pero tamén de saga e de canción, velaí o pulo que anima esta singradura. Ao cabo, o viaxeiro sabe que non importa tanto a lonxitude do itinerario como a distancia en si. Porque é a distancia a que nos aproxima, a que permite o encontro, a emoción, o tránsito, a sucesión das xornadas polos camiños do mundo e do corazón.
É esta unha das pólas do denominado Camiño Inglés; vía que se inicia
nos soños oceánicos, no limiar do frío, nas illas e penínsulas do setentrión, como aquela que Ith creu ver dende o alto da Torre, a que conquistaron os fillos de Mil; bañadas polo mar que cantou o bardo Amirgin, o primeiro dos poetas irlandeses, nacido aquí, no que sería Portus Magnus Artabrorun: Eu invoco a nobre Irlanda/ o leste da gran praia do fértil mar. Esta vía de acceso a Compostela ten dúas gallas asimétricas que conflúen no Hospital de Bruma, a de Ferrol, máis longa, e a da Coruña, portos ambos que franqueaban o mar Ártabro e aos que chegaban os peregrinos navegantes.
Na Coruña o lugar axeitado para iniciar o Camiño será o adro da igrexa de Santiago, no corazón da Cidade Vella, preto da rúa das Damas e da casa na que viviu Rosalía de Castro. Cidade civil, “República”, dicíanlle. O poder exercíase nela en nome do rei e non da igrexa. No adro deste templo reuníase o concello nos días medievais, dándolle ao burgo carácter liberal, antes de que a palabra atopase significado e posición nos dicionarios.
A igrexa de Santiago foi construída na segunda metade do século XII, sobre a que fora capela do gremio dos xastres, o que explicaría as tesoiras gravadas nalgún dos perpiaños. É, pois, a máis antiga da cidade, lugar de enterramento, como acredita a colección de lousas hoxe ocultas baixo o sollado. Non foi este o templo edificado polos mareantes coruñeses, privilexio que corresponde á Colexiata de Santa María, porén, e como respondendo ao carácter atlántico do Camiño que nel se inicia, hai moito mar no seu interior.
No muro da escaleira que accede ao coro apréciase un gravado que amosa un home gobernando unha embarcación, ao tempo que semella turrar dun aparello. Pescador ou peregrino? Pescadores no mar de Galilea eran os fillos de Zebedeo, aos que chama Xesús cando amañaban as redes na barca do pai. Chámaos para seren pescadores de homes e van. Acaso é esa a razón da inscrición ou quizais non, se cadra só indica que era polo mar por onde viñan os chegados de lonxe, das terras afastadas do xeo: Islandia, Noruega, Suecia ou Dinamarca, e tamén das illas e reinos máis ao sur: Irlanda, Inglaterra, Escocia ou Gales, todos atraídos por un nome, Jacosbusland, a terra de Xacobe. Para moitos Galicia foi a fin da terra, o límite e confín. Para eles, xente do norte, era o comezo do mundo, a primeira costa que atopaban cando navegaban cara o sur.
No interior do templo descubrimos ménsulas con forma de cuncha de vieira, a proba que acreditaba o cumprimento do soño, nos días nos que non había parroquias que marcasen con selo a Compostela. Pero a fantasía e o sorriso están no púlpito, que amosa unha alegoría da peregrinación e, sustentándoo nun abrazo a xeito de columna, sereas e homes mariños.
Non sabemos se estas sereas teñen embigo. O do embigo nas sereas era asunto que moito preocupaba a Álvaro Cunqueiro, sobre todo porque, de non ter, o escritor non lle atopaba explicación ao misterio de procrear. Venadita, que namora ao Simbad da súa novela nas illas Molucas, non tiña e admirábase do que o mariño lucía no ventre, xogando a meter nel o dedo e atrevéndose, un día, a alumealo cun bico.
Dos homes mariños escribiu o cardeal Jerónimo del Hoyo no libro Memorias del Arzobispado de Santiago, título tan acaído para nós. Di nel que os mariñeiros do Parrote, cando ían pescar, atopaban homes mariños cos que mantiñan relación de amizade. Estes seres, que gozaban xogando coas ondas do Orzán, achegábanse aos barcos. Afirma o cardeal que a súa presenza anunciaba boa pesca e que gustaban do pan. O pan dos viaxeiros peregrinos, que acaso os atopaban mar afora, entre os salseiros, cando arribaban ao litoral de Galicia. Neles pensa Xurxo Souto cando berra: Medre o mar!!! A eles refírese a cantiga atribuida a un enigmático trobador, Martín Anes Marinho: Os homes mariños com’o que eu son/ choramos escamas de Poseidón.
Antes de partir, o camiñante poderá percorrer o templo de vagar e reparar no catálogo de imaxes e aras romanas que as sustentan, lembranza dun imperio que tamén chegou por mar. Imaxes hai da Virxe, como a do leite e esa outra, nun arco da capela situada na ábsida dereita e vinculada coa luz, de orixe incógnita que algúns sitúan nos albores do século VIII. Pero sobre todas, eu que tamén fun peregrino, a que prefiro, é a románica de Iacobus Maior, tan grande e sosegada, semellando descansar, que conserva a policromía nos pregues do manto. Dáme a min que acaso contempla o mundo con aceno conciso e soñador, quizais lembrando a Lupa, a raíña que gobernaba a Gallaecia nos días da súa predicación.
(Xullo 2014)
A noite branca 