CASTELO DE SAN CARLOS DE FISTERRA

Díxomo a semana pasada Alexandre Nerium. Este ano non abrirá o Museo do Castelo de San Carlos de Fisterra. Museo ou centro de interpretación da pesca que, con tanto amor, Alexandre amosou durante anos.

maribel longueira

O Castelo, construído durante o reinado de Carlos III e situado sobre a praia da Ribeira, é un dos que mellor se conservan, de entre todos aqueles pensados para defender as vilas do litoral e hoxe case desaparecidos. Foi doado á vila por Plácido Castro del Río, fillo de Plácido Castro, quen llo mercara ao estado. A doazón expresaba o desexo do propietario de facer nel un museo. Ese destino chegoulle 58 anos despois da doazón, cando no ano 2006 abría as portas como Centro de Interpretación da Pesca, nunha vila de tanta tradición pesqueira como Fisterra. Ese momento coincidiu coa inauguración da lonxa nova, proxecto de Covadonga Carrasco e Juan Creus. A Confraría de Pescadores recibiu a encarga de xestionar os dous centros.

maribel longueira

Porén, coa chegada da crise, a Confraría non foi quen de manter a xestión do Castelo, cedéndolla a Asociación Neria. Hoxe, Neria está en bancarrota, circunstancia que castiga de maneira particular o Museo.

maribel longueira

Non son moitas as pezas que se expoñen no interior, pero son suficientes para que o visitante marche cunha idea do que é e foi a vida do mar. Alexandre Nerium ou Manolo de Fisterra, poeta e mariñeiro retirado, é quen de explicar con cariño os misterios das ondas, o valor das buguinas nos días de borraxeira, o funcionamento das nasas, a práctica do xeito. El fala das augas tintas, dos cetáceos, de naufraxios ou de versos, deses miles de versos, de poetas de todas as latitudes, que falan de Fisterra e que el se ocupou de recompilar. Nesta imaxe eu poso diante da caixa onde cada mes el expoñía un poema. Coincidiu na visita con Elena, que dentro estaba o meu Mar de Lira, no que son varios os poemas que falan do Cabo.

maribel longueira

Conta, tamén, como dende as rochas que serven de base á pequena fortaleza, os nenos facían a guerra ao mar.

maribel longueira

De visita ao Museo fun moitas veces, algunhas como guías a persoas ilustres, como cando levamos a Elena Poniatowska, ou ao escritor hindú Sudeep Sen, ou ao senegalés Abdoulaye Bilal Traoré. Tamén acompañamos a Yolanda Castaño, ao fotógrafo Francesc Torres, a artista norteamericana Terry Berkowitz. O resultado foi sempre o mesmo, unha revelación, a de escoitar a Alexandre contar con paixón o seu mundo, sen lle importar a lingua, porque el sabe que hai linguaxes que transcenden a fala, o corpo, e forman parte da emoción compartida.

Este verán os turistas italianos, franceses, alemás, ingleses, portugueses ou de calquera das comunidades do estado, ou de calquera provincia ou vila de Galicia, atoparán pechada a porta do Castelo. É mágoa, porque o Centro de Interpretación da Pesca e o seu guía, formaban parte, xa, do noso patrimonio, dese que amosamos con orgullo.

Eu confío en que o concello sexa quen de asumir e facer posible a apertura desta referencia principal da vila e da Costa da Morte.

(As fotografías, tomadas o día da visita de Elena Poniatowska e os seu fillo Felipe, son de Maribel Longueira. A ligazón que segue leva a un artigo anterior que lembra aquel día).

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2013/11/19/elena-poniatowska/

Advertisement

PONTEVEDRA, PONTEPOÉTICA

Tiven a sorte e o privilexio de participar esta fin de semana no festival Pontepoética de Pontevedra, ese acontecemento poético que sucede cada primavera dende hai seis anos. IES 6

Para Eva Veiga, Alicia Fernández e para min, o festival iniciouse o venres pola mañá, xa que cada un fomos falar cos alumnos dun instituto da cidade. A min tocoume o Sánchez Catón. Cando cheguei dixéronme: Vai ser aí. Vin que era un salón de actos e que sobre a porta poñía Paraninfo. Asusteime un pouco. Estaba advertido de que serían moitos os alumnos, pero coido que ao final acudiron máis dos que eu pensaba. Decidira cantar. Fixen un percorrido emocional e vital pola miña descuberta e relación coa poesía, a través da música e das cancións. Paseino ben e penso que eles tamén. Logo foi intenso o coloquio. Sorprendéronme moito. Un dos alumnos preguntoume canto había de real e canto de ficción na Noite branca. Cantei arriba e falei abaixo, así que as fotos non levar a orde do texto.

IES 9

Pola tarde empezaron os recitais no Teatro Principal. A organización funcionou moi ben: Antón Sobral, Xaime Toxo, Carmen Durán, Carlos Fontes, Isabel, Xesús e claro, Yolanda Castaño, que dirixe o Festival, fixeron que todo sucedese ben e nun ton afectivo e cordial. O esforzo principal é do Ateneo de Pontevedra, que recibe axuda do concello e da Deputación.

Sexta edición do festival, seis linguas e moi boas voces: por Irlanda, en inglés, Lorna Shaughnessy; por Portugal Renato Filipe Cardoso; por Euskadi Juan Ramón Madariaga; por Cataluña Blanca Llum Vidal; en castelán Miriam Reyes, que é de Ourense, pero que viviu dende nena en Caracas e agora reside en Barcelona, quen nos achegou unha mostra do seu traballo poético-visual nunha sesión nocturna nun pub da cidade; Gonzalo Hermo, Alicia Fernández, Eva Veiga e eu, en galego.

Tanto o venres como o sábado, achegouse xente querida ata o Teatro, entre eles o meu querido Bila Taoré, o poeta senegalés do quen xa teño falado aquí. Tanto o venres como o sábado, recitei por vez primeira poemas do libro Nova York: ceo e mazá, que o mes que vén sairá en Nova York, publicado pola editorial Artepoética press, que xa publicara antes unha plaquette con Bater de sombras e a antoloxía bilingüe Memoria de abril.

Pontepoética Todos

Aquí pousamos case todos, organizadores, participantes, amigos, o sábado ao final, coa porta do teatro a piques de pechar. Foi unha grande alegría, malia a chuvia ou por ela.

As fotos do IES son de Malores Villanueva, que veu comigo e fixo a reportaxe. A do grupo é de Manuel Hermida.

HOMENAXE A FEDERICO GARCÍA LORCA

Acaba de saír o libro 66 poemas, Homenaxe a Federico García Lorca, publicado por Biblos, en edición coordinada por Suso Díaz e Helena Villar Janeiro.

Lorca en BetanzosO día 30 de xuño recibía un correo de Helena, convidándome a participar nun proxecto que, en principio, considerei complicado. Tratábase de render homenaxe a Federico García Lorca, no centenario da súa primeira viaxe a Galicia en 1916 e, tamén a Ánxel Casal, o editor dos 6 poemas galegos na súa editorial Nós, porque Federico e Ánxel están vinculados para sempre non só por seren autor e editor dos poemas galegos, senón porque os dous foron asasinados o 19 de agosto de 1936.

Para levar a cabo a homenaxe, Suso e Helena convidaban a 36 poetas galegos contemporáneos a se organizaren en 6 grupos, sabendo que a cada grupo corresponderíalle un dos 6 poemas galegos de Lorca. A partir de aí, cada un dos grupos escribiría un poema colectivo en diálogo co lorquiano adxudicado e, ao tempo, cada autor escribiría un individual. Cada grupo tería unha coordinadora ou coordinador que tamén participarían como autores. O meu, coordinado por Helena, estaba formado, ademais, por Marica Campo, F. R. Lavandeira, Xesús Rábade Paredes e Miro Villar.

Os outros 30 autores eran: Modesto Fraga, Rocío Blanco, Alfredo Ferreiro, Alexandre Nerium, Emma Pedreira, X. H. Rivadulla Corcón, Marta Dacosta, Xosé María Álvarez Cáccamo, Ledicia Costas, Paco Souto, Eva Veiga, Rafa Vilar, Yolanda Castaño, Lucía Aldao, Xiana Arias Rego, Olalla Cociña, Gonzalo Hermo, María Lado, Suso Díaz, Miguel Anxo Alonso Diz, Xoán Carlos Domínguez Alberte, Lorena Rei, Noelia Rodríguez, Lucía Novas, Alba Cid, Xosé Daniel Costas Currás, Rosa Enríquez, Miriam Ferradáns e Ismael Ramos.

O procecto completábase con seis ilustradores, un por cada poema: Nolo Suárez, Viki Rivadulla, Alfonso Costa, Marita Martín Carmona, Irene Silva Xiráldez e Antón Sobral, máis Xosé Vizoso como responsable do deseño de cuberta.

Dicía antes que cando souben do proxecto, este pareceume complicado, porén, a experiencia foi positiva, enriquecedora e creativa e agora síntome moi contento do esforzo por compartir e polo resultado.

66 poema Lorca

A nós correspondeunos o poema Madrigal á cibdá de Santiago:

Chove en Santiago
meu doce amor.
Camelia branca do ar
brila entebrecida ó sol.
                              Chove en Santiago
                              na noite escura.
                              Herbas de prata e de sono
                              cobren a valeira lúa.
Olla a choiva pol-a rúa
laio de pedra e cristal.
Olla o vento esvaído
soma e cinza do teu mar.
                              Soma e cinza do teu mar
                              Santiago, loxo do sol.
                              Ágoa de mañán anterga
                              trema no meu corazón.

Acordamos nós, como traballo colectivo, facer un madrigal mantendo estrofas de catro versos, con rima asonante nos pares, aínda que isto e o número de sílabas dos versos gozou de certa liberdade. Cada un escribiriamos dúas estrofas, polo que resultou un poema de 48 versos, moi fermoso. A min fascinoume o xeito de se engarzaren as estrofas, e o doado que foi harmonizar. O noso poema titúlase: Madrigal de memoria, longo de máis para incluír aquí. Deixo, iso si, o meu poema individual, xa libre, pero que dialoga cos elementos e o sentir do Madrigal de Federico ou, cando menos, iso pretendín.

LORCA EN COMPOSTELA

Tempo de camelias,
serodias pétalas abertas na lentura,
no berce do amor, no estremecer do día.
Bordadas pétalas no cristal da chuvia,
viso polo que a luz transpira,
cóncavo son de campá,
laio polos soños mudos.
Quizais no leito húmido
sobre o ventre de escamas
por onde o bico tece a liña escura
que fragua no desexo, quizais alí
intuíches o repenicar das bágoas,
a horta de aire mesto no verán da noite,
o resón das voces baixo os lampos de chumbo
e de silencio. A terra e o silencio.
Quizais na escura vibración da salmodia que marca as horas
espertaches suorento e pálido,
exaltado polo sombrío compás que fai tremer o corazón
e as pedras.
Pero estabas aquí, na ourizada peluxe do balor
e era outro, aínda, o calendario, a alborada,
a grilanda do amor,
o timbre do piano,
o agarimo da lingua
o diván e o xenio.
Abríase aínda o corazón a ondas de tenrura.
aquí, entre a herba de prata
sobre lenzos de liño
e almofadas de lúa.
Aquí, onde viñeches
peregrino de versos e metáforas,
a procurar o amor no vento esvaecido,
nos ollos doces do galán transido
na Quintada de mortos e de vivos.

O resultado: un libro fermoso, que suma os 6 poema de Lorca, máis os 6 poemas colectivos, máis os 36 poemas individuais e as 6 ilustracións. Un fermoso agasallo para estes días.

 

NEIRA VILAS e CHAO REGO

Foi esta pasada unha dura fin de semana para aqueles que andamos arredor da literatura galega. A perda sucesiva de Pepe Neira Vilas e Pepe Chao Rego, deixounos dobremente orfos.

Coñecinos e trateinos, máis a Neira Vilas que a Chao Rego. Si axudei, sendo vocal da xunta directiva da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, a organizar a celebración dos actos de homenaxe a Pepe Chao, en Vilalba, co gallo de serlle outorgada a letra E de escritor, aínda que, daquela, o principal do traballo correspondeulle a Yolanda Castaño.

DCIM100MEDIA

DCIM100MEDIA

Con Neira Vilas a relación quizais se iniciou forzada, xa que cando máis intimei con el e con Anisia foi no tempo que traballei para a Consellería de Cultura nos días do bipartito. Porén, foi el quen deu un paso adiante, paso xeneroso que sempre lle agradecín, porque cando saíu publicado o primeiro libro sobre nós e Julio Cortázar publicado por Linteo: Respirar polo idioma, os galegos e Julio Cortázar, interesoulle moito. Chamoume e escribiume en varias ocasións, ofrecéndome a memoria que tiña de Julio Cortázar, tanto dos días de Bos Aires, como dos de Cuba. Por el souben que Cortázar asistira a unha conferencia de Francisco Luis Bernárdez sobre Rosalía no Centro Galego, acompañando a Aurora Bernárdez.

Resulta curioso que do tempo de Cortázar en Cuba tamén me falou Ramón Chao, irmán de Pepe Chao, porque coincidiu con el en 1969, nunha viaxe a Cuba, embarcados nun avión ruso Tupolev, ambos convidados pola Revolución a celebrar o seu décimo aniversario. Esa historia cóntase no libro: O soño galego de Julio Cortázar, tamén publicado por Linteo.

DCIM100MEDIA

DCIM100MEDIA

Non sei cando foi a última vez que estiven con Chao Rego, saudeino algunhas veces polas rúas de Compostela hai xa bastantes anos. Del gardo lembranza de varias lecturas, entre elas o revelador Prisciliano, profeta contra o poder, que non sei se é posible atopar hoxe, porque A Nosa Terra, a editorial que o publicou xa non existe, e, tamén, O demo meridiano-lembranzas dun transgresor-, que editado por Xerais supoño que segue estando vivo nas librarías. Con Neira coincidín en agosto, na feira do libro da Coruña. Dese día son estas fotos que Pepe Carballude propuxo que fixeramos e que hoxe lle agradezo, xa que foron iniciativa súa. Conmóveme o agarimo a a tenrura con que sostén, nesta, a man de Neira.

POEMARÍO (II)

Continuando cunha sucinta (e porén longa) crónica do festival Poemarío de Barranquilla, comentar que este sucedeu entre os días 22 e 26 de xullo, tal e como estaba previsto no programa, sen aparente dificultade, pero con sobresaltos. O primeiro, xa, na inauguración. Prevista ao aire libre, na praza situada diante da antiga Aduana, hoxe biblioteca que dirixe Miguel Iriarte, tivo que trasladarse ao auditorio por un chuvasco repentino. Co aforo completo, penso que o cambio fixo máis íntimo un acto no que participamos 11 autores. A alteración maior e máis traumática, veu motivada pola visita do Presidente da República, Santos Calderón. Na praza da Paz, na contorna do espazo previsto para recitar, as pequenas editoriais independentes da cidade organizan unha feira do libro. O espazo adxudicado de antemán e ocupado o primeiro día, era o máis popular da praza. Na segunda xornada do festival, a autoridade obrigou a trasladar todo, asunto de seguridade nacional, porque por alí pasaría Santos Calderón. Foi esa unha xornada difícil para Miguel e Tallulah. Ao día seguinte volveu a chuvia, as rúas volvéronse ríos, sucedeu o da morte da rapaza, xa contado nesta páxina, e un grupo de poetas deberon agardar o rescate do coche apresado na enlamada. Tamén padecemos contraprogramación, cun recital colombiano-arxentino en Puerto Colombia, o mesmo día, lugar e hora do previsto para o sábado 25. Participaba eu nese acto e Miguel acordou cambiar a ubicación e retrasar a hora. Eu era partidario de manter a convocatoria, pero el decidiu non competir. A cousa saíu ben.

Barranquilla 5

Os recitais tiveron un nivel alto ou moi alto, en especial o realizado en La Cueva, o local onde García Márquez se xuntaba cos amigos, nos días de Barranquilla. A min non me tocou participar nel, pero recoñezo que dende o primeiro ao último verso o ton e o nivel acadaron a excelencia. Ese día, xunto con Carolina, Marlene e Luisa Fernanda, eu participara nun encontro cos alumnos do colexio Nosa Señora das Mercedes. Foi ese un tempo feliz, no que tamén recitaron os alumnos poetas do centro. O mellor, a alegría compartida.

Recitais, obradorios literarios, presentacións de libros, diálogos con autores, máis de 30 actividades en catro días, por toda a cidade, o que non está nada mal.

A continuación presento unha inxusta e incompleta colección de poemas dalgúns dos autores participantes. É inxusta e incompleta porque non teño poema dalgúns autores que moito me emocionaron, como a romanesa Gabi Eftimie, o sueco Henrik Nilsson ou a colombiana Margarita Galindo.

Empezaría, acaso, con Gustavo Adolfo Garcés, colombiano, autor do libro Una palabra cada día, do que recollo esta fermosa Estampa china, haiku exacto na medida, que responde aos principios recollidos por Matsuo Basho, en particular aquel que invocaba que os haikus, sen certo aire do inevitable, non son verdadeiros haikus e que estes, suspenden o instante.

Hay rocío
en el césped
todo lo alumbra
la magnolia
Con Aleyda e Marlene, no fondo do coche conducido por Julio

Con Aleyda e Marlene, no fondo do coche conducido por Julio

Con Aleyda Quevedo Rojas, de Quito, falei moito pola complicidade dunha amizade común, Yolanda Castaño. Do seu Jardín de Dagas podería escolmar calquera poema, vale pois este, o primeiro do libro:

Nunca las vi detenidamente -aunque siempre estuvieron-
y son las mismas a pesar de haber mudado de pétalos.
Jamás es la misma flor luego del granizo.
Algo modifica sus ojos secos y el destello del cáliz,
tan misteriosamente dispuestas en el mismo jardín.
Sus cuerpos me hablan cuando preparo mi daga
-cortes exactos-
Algo que congele la belleza de la pasiflora o el romerito negro.

Maylén Domínguez, que viña de Santa Clara, Cuba, hospedouse na casa de Consuelo Posada, veciña de Carolina. Esa veciñanza permitiu que fose unha das persoas coas que máis amizade trabei. É coautora de Catedral sumergida, antoloxía da poesía cubana contemporánea escrita por mulleres, na que atopei catro escritoras coñecidas: Aitana Alberti, Nancy Morejón, Mirta Yáñez e Juana García Abás. Maylén tamén recolle nela tres poemas seus e aquí vai este:

LOS TRENES DISPERSAN LA TRISTEZA,
como a otras baratijas
que la penuria suele arrastrar
de pueblo en pueblo.
Hay que tocar su abismo,
atravesar la niebla distinta de esa noche.
Evoco sensaciones que iluminó la infancia,
un pitazo lejano, el paradero humilde,
precaria línea que me hacía soñar.
Yo imaginé algún tránsito posible a la bonanza.
No asociable con los trenes
con lo triste.
Hay que abordar los trenes,
intentar algún viaje,
saber la magia que oculta todo andén,
querer esos caminos
como si los paisajes aliviaran nuestro encono.
Dormito en la carcoma.
Esta costumbre de meditar me obliga
a ver los pueblos que pasan
como los sueños,
como la vida rasante.
Sin fervor.

Luis Fernando Macías chegou de Medellín o venres 24, para presentar El libro de las paradojas. Non puiden asistir á presentación, pero agora, lido aquí, atopo moita relación con algúns aspectos dos meus versos, en especial con algúns de Miño e de Bater de sombras. Faleille eu dos cetáceos, do ámbar gris, da caza do cachalote e el, autor de múltiples rexistros e que traballa varios xéneros, concluíu que atopara un, eu, que practica máis ca el. Xa lle dixen que iso non é mérito ningún, xa se sabe aquilo de quen moito abrangue, pouco apreta. Do seu libro dos paradoxos, este poema:

Percepcións
Aunque no lo veamos
el infrarrojo vuela y pasa
Aunque no lo oigamos
el ultrasonido suena y vuela
No visible o no audible
no significan no existente
Sonidos y colores
pueblan
El silencio

Luisa Fernanda Trujillo foi a miña guía de mañá nos días de  Bogotá, que contarei no seguinte artigo. É a súa unha escritura esencial, limpa, linguaxe pura e pura emoción, velaí, senón, este poema do libro De soslayo, prendada, este poema titulado Deambula:

cubiertas de escarcha
las almas deambulan
las esquinas
                 buscan la calle
                 donde el Sol
                                    las toque
                                                 las derrita
Con Carolina y Joge Paolantonio

Con Carolina y Joge Paolantonio

Jorge Paolantonio agasalloume a novela Ceniza de orquídeas. É poeta e narrador tan recoñecido como que foi, en dúas ocasións, finalista do premio Planeta. Velaí este poema seu:

huésped oscuro
sé que mi canto es vulnerable/ oscuramente irá
por las memorias como un huésped oscuro…
Roberto Paine
ha tocado la frente hacia el final de la tarde
ha nombrado las hierbas
convocado las lenguas del naufragio
en el hombro del mundo
hay un cántaro donde late el diluvio
escribirá nuestro signo
un pez de plata precipitándose al olvido
y encenderá una señal
para quitarnos la bruma de las manos
nuestros ojos serán un cascabel de vidrio
la lluvia misma
una levedad buscándose en el río que migra
de las orillas del miedo
habremos entonces
tatuaje…sello…marca
la agonía
de los que repiten lo posible:
hay un huésped oscuro
………………………para cerrar
la última pregunta
……………………….de nuestros dolidos párpados.

Carolina Zamudio, como xa quedou claro nestas e noutras entradas anteriores, foi quen  me acolleu, xunto coa súa familia, nunha casa fermosa, diante do mar Caribe. Coñecémonos no outono pasado, no festival de Nova York. Daquela chamoume a atención o título dun libro inédito, La oscuridad de lo que brilla, no que intuín conexións co meu Bater de sombras. Agasalloume, daquela, o seu primeiro libro Seguir al viento. A evolución poética de Carolina dende aquel primeiro libro ata  este La oscuridad de lo que brilla, que en edición bilingüe español-inglés, será publicado en Nova York proximamente, é formidable, evolución e madurez manifestada no ser do poema, nas imaxes e metáforas e, sobre todo, na capacidade poética de interpretar as cousas e de expresar a vida . Este poema foi escrito o venres 24, logo dunha mañá e dunha tarde na que un grupo de participantes no festival participamos nunha excursión por Barranquilla e arredores e logo, nun xantar na súa casa. Julio, de quen xa falei no artigo da chuvia en Barranquilla, é o chofer familiar.

Coro de sordos (tentativo)

Huérfanos
a cuestas nuestros egos
un coro en do
re / mi / yo
multiplicado
disonante en plural

al menos un alma es triste
desliza una plegaria al sol
todos reímos
como hermanos perdidos
de sarcasmo en orfanato

pero es un auto
y sólo reímos

también está el silencio
delgadito
que busca efervescente
la palabra justa
para el coro de los sordos

todos reímos
hay uno que conduce:
Julio es el único
que conoce su destino

más tarde alguien lee
la palma de una mano:
“a punto de iniciar el viaje” dice
pero la mano piensa
en Julio
el chófer
aunque Julio nada sepa
de la palma
sí el camino

es ciega la fe
de la mano al hombre oráculo
–así parece–
pero al fin es sólo Julio
quien conoce el camino.

Dende Guadalajara, México, chegou Marlene Zertuche. Con ela participei en varios recitais, pero tamén tiven a sorte de escoitala nalgún no que eu non estaba. Nun deles leu este que me conmoveu e que lle pedín porque teño intención de incorporar algún verso

te aproximas
viene contigo una culpa cristiana
como si hubieras bebido el último trago del pozo
sin compartirlo conmigo
como esa multitud que poco o nada se apacigua con el pan multiplicado
pincho el globo: anochece
hay retraso
fecha
protocolo
mi entrepierna sangrando al fin
desde entonces nos suenan los huesos, Hércules,
porque fue grande el espacio entre tu nombre y mi laberinto,
abismal la grieta entre tu mueca y mi viaje
pero la culpa no se va de ti
me la entregas por los ojos
insistes vanidosamente en que el daño es tu proeza
no sabes que aquella mañana estaba yo entre el líquido fluorescente y cualquier cuerpo
entre el agua, el deseo,
llegaste, Dios de Fuerza, como otro hubiera llegado
tenías el destino perfecto hilvanado en doce hazañas
débil para la decisión, hecho de engaño sobre engaño,
supiste sólo ahogar, capturar, robar, matar, matar y matar
tres muertes que dicen qué
a tu regreso no negaré mi tacto
estaré resuelta para la embestida
porque en tardes de mi cuerpo, nuestros poros y tu sexo
mi fuerza se concentra sólo en un verbo.
O máis agardado dos escritores presentes, o que máis expectativa espertou, foi o uruguaio Rafael Courtoisie. Recente gañador do premio Casa de América, conmocionounos a todos coa lectura dun relato sobre Sodoma e Gomorra. Agasalloume dous libros, a un deles, Poesía e caracol, pertence este poema

Barranquilla 1

Los hombres lentos

I

Paradoja griega

Entre la liebre y la tortuga jamás hay que apostar por la liebre:
nunca llega.
                Es sabido: las tortugas, dentro del espacio de su lentitud, de
su media cáscara verde, tozuda, resultan infinitamente más veloces
que las liebres.
              Veloces de otra manera. Veloces para dentro: se toman su
tiempo. En cambio las liebres, de tan apuradas, de tan ansiosas,
son lentas.
              Hai un modo de ser veloz que es distinto por completo, exis-
te una manera de llegar que es no moverse. 
             Entre dos estrellas o luces cualesquiera, la distancia más corta
es el pensamiento.
¿El pensamiento se mueve?
Si se mueve lo hace a la manera de las tortugas: al desplazarse imita
el gesto de las piedras.
             He aquí el secreto de las tortugas: ser como piedras, como
piedras andantes, como mundos o planetas partidos al medio,
morosos en la noche eterna.

Con Lidia Salas e con outros moitos autores, compartín o recital de clausura. Ela escribiu un comentario na entrada anterior. Non tiven ocasión de falar con ela. Non estar hospedado co colectivo principal é o que ten, e eu vivía na casa de Carolina, o que non deixaba de ser un privilexio. Porén, nese último día, escoitando os poemas de Lidia, pareceume que debía figurar aquí. Busquei e atopei. Velaí este:

I n a u d i b l e  s o n i d o

Inaudible sonido de la vida
Sabor de uva macerada entre los labios.
Creer que el milagro de los nardos
lava la piel oscura de la muerte.
Reconocer en la delgada voz,
en la desafinada voz del jazz
el grito de otro cuerpo.
Entonces no sabías
la ruta del destino.
Ahora que ves sobre los hombros.
los meandros del camino,
casi todo es pasado.
Aún persigues el inaudible sonido de la vida.

O penúltimo día, ceando na casa de Carolina, sucedeume algo extraordinario. Sen saber moi ben como, produciuse unha conexión interior entre Javier Naranjo e eu. Escoitara falar del e do seu proxecto Casa de las estrellas, el universo contado por los niños, no que lles pediu aos nenos que definisen palabras propostas por el. Falamos das nais, das emocións, sentímonos próximos e descubrimos que temos un amigo común, Antonio García Teijeiro. Coñecéronse en Medellín. Javier é un dos fundadores do que seguramente é o festival poético máis importante do mundo. O proxecto Casa de las estrellas, deu definicións tan fermosas ou sorprendentes como estas:

Agua: transparencia que se puede tomar.

Avaricia: equilibrio de los payasos.

Espacio: es como dejando diez renglones.

Eternidad: un pozo que no tiene fondo. 

Palabra: en donde se ocultan las palomas

Príncipe: vago de la realeza.

… e tantas outras.

Sentín próximo, tamén, ao poeta barranquilleiro Leo Castillo. Pareceume de carácter moi caribeño, expresivo e moi participativo, agasalloume el cun libro: Instrucciones para complicarme la vida, que inclúe este poema:

Rómulo

Aunque Dios haya fracasado

y todo este rutilante aparato de constelaciones y luciérnagas

de rosas y cometas no me seduzca

mientras la noche cósmica discurre ajena

yo, amor mío

me prendo de tus labios, Loba

lamo la vida y degusto en tus pezones esta condición febril

que en ninguna otra cosa del mundo hay para mí. 

Sorprendeume moito, e falei con el disto, a interpretación que Odymar Varela fai das crebas neste poema:

El mar, es igual que la memoria

Sabes que no me gusta el mar, lo sabes perfectamente. No es porque no sepa nadar, no, no es nada de eso. Es porque siempre me pareció cruel. El sistema de mareas: bajamar, pleamar. Las olas, la espuma. Hay algo de cruel en todo ese ciclo, en toda esa repetición.

El mar siempre devuelve a la orilla cachivaches desagradables que la gente ya no quiere: un sillín oxidado de bicicleta vieja, latas de leche condensada, zapatos sin cordones, cordones sin zapatos, llantas, plásticos, radios inservibles. O esos cadáveres que se perdieron mar adentro y que vuelven semanas más tarde, hinchados y picoteados por las gaviotas, cuando ya nadie los echa de menos porque hasta a la pérdida se acostumbra uno.

Por eso no me gusta el mar, porque es igual que la memoria. Termina escupiéndote a la cara todo aquello de lo que quisiste deshacerte un día.

Finalmente, esta homenaxe aos organizadores

Barranquilla 8

 

 

 

 

 

 

 

ROBERT PINSKY

O pasado luns, Daniel tivo a oportunidade de entrevistar a Robert Pinsky para Vivir na Coruña. Pinsky é un dos grandes da poesía actual. Pasou por aquí para participar no encontro mensual do ciclo Poetas Di(N)versos, que coordina Yolanda Castaño. A réplica galega estivo na voz de Luis González Tosar.

Paréceme que a entrevista de Daniel é ben fermosa, sobre todo polo que Pinsky di, por iso quixera compartila.

http://vivirnacoruna.es/eventos-literatura/robert-pinsky-la-dignidad-del-individuo-es-inherente-la-poesia/

O poema que figuraba no programa, traducido por Yolanda, é este titulado Canto Samurai:

Cando non tiven teito fixen
da audacia o meu teito. Cando non tiven
cea os meus ollos comeron.
Cando non tiven ollos escoitei.
Cando non tiven ouvidos entendín.
Cando non tiven entendemento esperei.
Cando non tiven pai fixen
da responsabilidade meu pai. Cando non tiven
nai abracei a orde.
Cando non tiven amigo fixen
do silencio o meu amigo. Cando non tiven
inimigo opúxenme ó meu corpo.
Cando non tiven templo fixen
da miña voz o meu templo. Non teño
sacerdote, a miña voz é o meu coro.
Cando non teño recursos a fortuna
é o meu recurso. Cando non teña
nada, a morte será miña fortuna.
A necesidade é a miña táctica, o desapego,
a estratexia. Cando non tiven
amante fíxenlle as beiras ó sono meu.

Como a poesía tamén é un xeito de dicir, queda aquí esta mostra de como Robert Pinsky entende a arte de recitar. O poema é o mesmo da tradución.

O RATO E A LÚA

A poesía infantil prodúceme fascinación e admiro profundamente a quen a escribe. Meréceme moito respecto e paréceme que, na súa aparente sinxeleza, debe conxugar elementos que non é doado harmonizar.

Rato e lúaAo meu xuízo, quen a escriba, debe facer unha proposta inocente, pero sen renunciar á fondura. Os versos poderán rimar ou non, pero non se prescindirá do ritmo e da música, sendo a rima, de habela, perfecta, e o poema no seu conxunto sonoro e cadencioso. A actitude da ou do poeta será de complicidade, con disposición e ánimo de xogar, tendo en conta a idade e a complexidade da linguaxe dos destinatarios, elaborando metáforas suxestivas e ocorrentes. Brillante e luminoso, imaxinativo, divertido e máxico, expresivo e dinámico, doado de memorizar, así ten que resultar o poema ao meu xuízo, procurando a simetría e a precisión na estrofa. Doado? Para min é o exercicio literario máis difícil que coñezo.

En Galicia temos tradición en poesía infantil, con nomes importantes, uns dedicados en exclusividade á literatura infantil e xuvenil e outros que, de cando en vez, ollan para ese universo marabilloso no que se inician e se forman os lectores: Anisia Miranda, Manuel María, Helena Villar, Xesús Rábade Paredes, Rosalía Morlán, Marica Campo, Fran Alonso, Ana María Fernández, Xoán Babarro, Concha Blanco, María Canosa, Gloria Sánchez, Xoán Neira ou Antón Cortizas… as nóminas sempre son inxustas, xa que sempre falta alguén. Están, tamén, as incursións de Pepe Álvarez Cáccamo, Rafa Villar, Marilar Aleixandre ou Yolanda Castaño, poño por caso, pero nesta relación falta un nome, para min principal, Antonio García Teijeiro.

Lin estes días o libro de Antonio Un rato díxolle á lúa (Edicións Xerais), antoloxía elaborada por Fran Alonso, autor dun fermoso limiar, e ilustrada por Xosé Cobas, quen a través das súas imaxes propón un paseo polo sutil mundo dos soños.

Que veña o vento fungón
que lle quero preguntar
a cor dos ollos das nubes,
a cor dos ollos do mar.
Eu coido que son azuis,
verdes, grises, de cristal.
mais calquera cor que teñan
será sempre a cor da paz.
Antonio reúne todas as características ás que fago referencia, e máis. É el un rimador sutil, viaxante de versos, perito en lúas, que diría Miguel Hernández e en soños, moderno trobador que, durante anos, percorreu a xeografía do seu país, e outras, recitando, cantando e soñando con rapazas e rapaces do mundo. Un paxaro soñador, así é.
E levaba no peteiro,
paxariño soñador,
unhas follas de loureiro
e tres pétalos de flor.
Que belido este paxaro,
paxariño soñador,
que levaba aos seus filliños
aloumiños de calor!
Ai que tenro este paxaro,
paxariño soñador,
tanto ten que sexas corvo,
cotovía ou reiseñor!
Recoñecido fóra de Galicia, o seu libro Na fogueria dos versos, premio Merlín do ano 1996, foi galardoado co Premio Pier Paolo Vergerio en 1998 e nese mesmo ano entrou a formar parte da lista de honra do IBBY.

AGT

Un rato díxolle á lúa toma o título dun poema do libro A sombra do lueiro de papel. Máis de 100 son os poemas recollidos por Fran Alonso, entre 22 libros de Antonio.

Un rato díxolle á lúa:
-Nunca reparas en min;
por iso vivo na rúa
metido nun calcetín.
Ela fitouno abraiada.
Déronlle ganas de rir.
Daquela apagou a lámpada
e dispúxose a durmir.
Polo desprezo da lúa,
o ratiño, alporizado,
berroulle con moita forza:
-Xa non estou namorado!
Paz, aloumiños, nenos, cans, gatos, chuvia, mar, pombas, música, sol, lúa, vento, río, todo o que nos rodea é obxecto de poesía para Antonio que, ademais, a través de varios poemas, propón unha fermosa iniciación a Bob Dylan, para el un dos xenios creadores máis importantes dende o seu punto de vista. Este que segue aparece dedicado ao cantante de Minnesota.

O libro acompáñase dun CD coas cancións que Paco Ibáñez compuxo a partir dos seus versos: O vento dorme, Que ocorre na terra? e Pomba e que Antonio tamén recita.

Cunha guitarra na man
cantou o cambio dos tempos.
Buscou respostas na rúa.
Viunas soprando no vento.

Noutra entrada anterior desta bitácora podedes escoitar a canción Que ocorre na terra?, un dos clásicos de Paco Ibáñez, que inclúe no repertorio de todos os seus concertos:

http://fernandeznaval.blogaliza.org/2014/04/09/paco-ibanez-canta-en-galego/

Agora deixo aquí as outras dúas nas que canta en galego, a partir dos versos de Antonio, Pomba, primeiro, con el de axudante:

e O vento dorme, e sempre Antonio facendo de atril:

MARK STRAND

Este blog pretende ser lugar de vida, onde se contan cousas que suceden, onde se presta atención á amizade, as emocións e as descubertas, pero ás veces, a morte, como parte da vida que é, obriga a un comentario que pretende ser máis celebración que obituario. Sucedeu hai pouco con Aurora Bernárdez e sucede agora con Mark Strand.

strand_pic1Mark Strand faleceu o pasado sábado 29 de novembrom en Nova York. Nacera en 1937 na illa Prince Edward, na costa leste do Canadá, un lugar frío, que debe ser fermoso, refuxio de cetáceos e, acaso, memoria de vellas navegacións vikingas. Porén, Strand está considerado como poeta estadounidense, xa que foi neste país onde fixou a residencia e onde escribiu e publicou a súa obra. Ultimamente alternaba períodos de residencia en Nova York con outros en Madrid, cidade que lle gustaba e na se consideraba un descoñecido, o que lle permitía desenvolver a súa práctica vital de home solitario.

Coñecino, sequera brevemente, cando veu participar no ciclo de POETAS DI(N)VERSOS, no mes de maio de 2012. Presentoumo Yolanda Castaño, a directora dese proxecto enriquecedor que cada mes, propón o diálogo dunha poeta ou poeta galego, con outra ou outro chegado de fóra. Aquel día Mark Strand recitaba xunto con Cesáreo Sánchez Iglesias. A min tocaríame a quenda seguinte, no mes de xuño, xunto co poeta indio Sudeep Sen.

Gustoume moito escoitar recitar a Mark aquel serán, porque era dominador do ritmo, amais de simpático e elegante, tan alto, vestido de escuro, rindo e facendo rir. Eu coñecía cousas del, en particular o libro Hombre y camello, ao que pertence o poema que recita no vídeo do final deste artigo, pero ese día, alí, merquei un libro que me conmoveu, Casi invisible. Descubrín na lectura que iniciei de inmediato, dous poemas que me podían interesar para a novela na que traballo hoxe. Daquela andaba na procura de materiais. Necesitaba a súa autorización, non xa para utilizar os seus poemas, senón para xogar con eles. Escribiulle Yolanda e tamén eu, falándolle do asunto e recibín a súa conformidade cómplice.

Strand, como Antonio Gamoneda, sostiña que a poesía era, sobre todo, ritmo, e que este non era só elemento melódico, senón que o ritmo, a música, teñen significado por si mesmos. Consideraba, ademais, que a poesía cambiaba o ritmo da realidade e iso era un dos seus valores. Era un poeta maior, para min unha das voces máis importantes da poesía actual. Eu estoulle agradecido e considero aquel breve encontro, no que eu me empeñei en falarlle no meu torpe inglés, descoñecendo que el sabía castelán, como un agasallo da vida. Aquí deixo un dos poemas de Casi invisible, cos que xoga Alma, a protagonista da novela e que ela, é dicir, eu, traduce ao galego:

THE STREET AT THE END OF THE WORLD

Haven’t we been down this street before? I think we have; I think they move it every few years, but it keeps coming back with its ravens and dead branches, crumbling curbs, its lines of people just stepping from a landscape that goes blank the moment they leave it. And what of the walled city with it circling swallows and the sun setting behind it, haven’t we seen that before? And what of the ship about to set off to the isle of black rainbows and midnight flowers, and the bearded tour guides waving us on? Yes, my dear, we have seen that too, but now you must hold my arm and close your eyes.

A RUA NO FIN DO MUNDO

Non pasaramos por esta rúa antes? Penso que si; Eu creo que a moven cada poucos anos, pero ela segue a volver con seus corvos e pólas mortas, coas beirarrúas desintegrándose, as súas fileiras de persoas acabadas de saír dunha paisaxe que desaparece en canto a deixan. E que dicir da cidade amurallada coas andoriñas voando en círculo e o sol a se por por detrás, non vimos isto antes? E que dicir do buque a piques de partir cara á illa dos Arcos da Vella negros e flores da media noite, e os barbudos guías turísticos acenando cara nós para que sigamos adiante? Si, miña querida, vimos isto tamén, pero agora tes que collerte do meu brazo e pechar os ollos.

 

 

ADONIS EN POETAS DI(N)VERSOS

Foi onte, pasadas as oito e media do serán, da man de Yolanda Castaño, con Manuel Álvarez Torneiro e con Adonis. Sabiamos do poeta sirio que viviu en Beirut e que hoxe reside en Francia. Leramos versos seus, celebráramos que a editorial Linteo de Ourense, acordase publicar o libro Singulares, na súa extraordinaria colección de poesía.

O recital foi unha festa, primeiro Torneiro, debullando versos de catro dos seus libros, entre eles os dous últimos, o premiado Os ángulos da brasa, que lle valeu o premio Nacional de poesía e o presentado hai catro días Onde nunca é mañá.

Logo Adonis con Yolanda, nun xogo de complicidades. Non sabemos se recitou, se declamou, se interpretou, se cantou. Escoitar os poemas na súa lingua, a diferencia de son do aire nos pulmóns, no esófago, na gorxa, na boca, o ritmo case canción, a forza e a dozura, a delicadeza e o espasmo, o verso coma vento, foi un agasallo que non esquecerei. O traballo de Yolanda como tradutora e como recitadora dos versos de Ali Ahmad Said, extraordinario.

Ali Ali, Xan Arias e eu tivemos ocasión de agasallarlle un exemplar de Suleiman y Salúa, publicado por Trifolium, a editorial de Xan, que inclúe edición en árabe. Grande foi a súa sorpresa ao descubrir que había entre o público un sirio coma el, non podendo ocultar a súa alegría. Falaron entre eles, pero non teño nin idea de que se dixeron.

Adonis con Eva Veiga

Adonis con Eva Veiga

Deixo aquí estes versos. O primeiro poema, “Rapsoda” é tradución de Yolanda. Os outros son cousa miña, traducidos, iso si, dende unha versión en castelán. O primeiro poema que eu coñecín del foi a “Homenaxe ao vento e ás árbores” ao que pertence o fragmento que vai en segundo lugar. O terceiro titúlase “Na sombra das cousas”:

Xáctase o bosque inexpugnable
dos lobos que devastan o cerco que o protexe.
Por que entolece o ceo, cando a pedra se alza
e guinda unha rosa baixo a súa fiestra?
Saíde, lobos da tolemia, e dicide: Sexa a paz.
Benestar que fai rodar a súa herdanza
pola senda de Xerusalén ou A Meca,
ovella que non ten máis patrimonio
ca un año perdido.
Humanidade que camiña cara o seu Señor
cun pé na terra e outro
no ceo. Fato de roxelos.
A esfera de Deus escribe a súa historia con tinta
que non é senón sangue.
Por que non abandona a terra a súa quimera?

 

O vento pousa a man dereita
no ombreiro da rosa
e mete a esquerda no peto:
vento ladrón do recendo.

 

Eu prefiro quedarme na penumbra;
quedarme no secreto das cousas.
Gústame introducirme nas criaturas.
Errar como unha idea.
Estraño como a arte.
Anónimo,
incerto,
e esquecido,
nacendo novamente
en cada día.