XOSÉ FERNÁNDEZ FERREIRO

Estes días pasei bastantes horas co meu amigo, o escritor Pepe Fernández Ferreiro, nacido en Espartedo, concello de Nogueira de Ramuín en 1931. Coincidiu, tamén, que sabendo destes nosos encontros, algunhas persoas me falaron del. En concreto, Xacobe comentoume que seu foi, quizais, o primeiro libro en galego que mercou, aquel Morrer en Castrelo de Miño, mítico para moitos de nós. Xacobe lembraba a impresión que lle causou, non só pola historia que contaba, senón tamén polo xeito duro de narrar. María Tilve, pola súa banda, preguntoume, cal era o seu último libro. Respondinlle que Tempo de centeo, e ela comentoume que o buscaría e lería, porque era un escritor que lle gustaba moito e do que lera case toda a obra publicada. 

Conteille estes comentarios a Pepe e sorriu, cunha certa indiferenza, pero tamén con orgullo, porque a un escritor, e el é escritor de raza, sempre lle gusta saber o que pensan os lectores dos seus libros.

Pepe recoñece a débeda coa literatura americana, nese punto de dureza do que falaba Xacobe, en concreto, cando llo dixen, Pepe exclamou: Hemingway! Si, co premio Nobel americano compartiu oficio de xornalista e o gusto pola novela, pero tamén un certo xeito de narrar. Sobre os oficios de xornalista e de escritor, versou o seu discurso de entrada na Real Academia Galega.

Eu sempre considerei a Pepe como escritor bidueiro. O bidueiro é das primeiras árbores que ocupan os espazos máis castigados da fraga, logo dun lume ou dunha escorrentía, por exemplo. Os bidueiros sosteñen a terra e enriquecen o chan, facendo posible que alí medren outras especies, se cadra de máis porte, de máis prestixio social, pero non máis importantes. Fernández Ferreiro, con libros como A morte de Frank González, Morrer en Castrelo de Miño, A saga dun afiador, enriqueceu o corpo de lectores do galego e axudou a que sobre a súa obra se construíse outra, porque sabemos que a literatura é coma un castelo de naipes, arquitectura sutil na que unhas pezas sosteñen as outras. As súas achegas posteriores foron moi importantes, velaí, senón, títulos como A ceo aberto, Agosto do 36, A cidade das chuvias ou a que el considera a súa mellor novela, O minotauro.

O outro día, falando os dous sobre o feito de escribir, evocaba ese momento misterioso, e emprego a súa palabra, no que un sente que hai unha man ou un alento que impulsa a narración máis alá da propia vontade do escritor. Cando chega ese momento a novela case está feita, afirma con rotundidade.

Tamén debemos a Pepe unha parte da nosa historia, recollida no libro De xente nova a Brais Pinto, contada por el, parte fundamental do grupo ao que puxo o nome dun suposto afiador morto en Madrid en accidente de tráfico. Ata escribiu un artigo sobre isto no ABC, cousas dos narradores.

Teño o privilexio de tomar café, moitas tardes, con el e con Manuel Álvarez Torneiro, amigos entrañables dende os primeiros anos de traballo en La voz de Galicia. Paradoxalmente, Pepe, da estirpe dos grandes novelistas, iniciouse no oficio cun libro de poemas, aquel Ribeiranas do Sil de 1952.

(A foto na que estamos os dous, é de Maribel Longueira)

XOSÉ FERNÁNDEZ FERREIRO

Onte pola mañá, Pepe Fernández Ferreiro, o escritor de Espartedo, aldea de Nogueira de Ramuín, leu o seu discurso de entrada na Real Academia Galega. O título: Breves reflexións sobre os escritores e os xornalistas, cousa da que sabe, xa que exerceu os dous oficios, e digo exerceu porque hai tempo que vive afastado do xornalismo, pero non do traballo de escritor, pois é el narrador de raza, firme coma os bidueiros, sempre a darlle voltas ao mundo dende a perspectiva das súas paisaxes naturais e emocionais de infancia. De pé, diante do público que ateigaba o salón da Academia, foi debullando liñas de relación ou diferenzas entre a actividade do xornalista e a do escritor, entre a maduración dun e doutro, entre as diferentes perspectivas dende as que escriben. El sabe ben deses camiños que, por veces, coinciden nas encrucilladas, xa que algún dos traballos informativos que realizou durante a súa longa carreira, deu logo unha novela, como sucedeu coas crónicas da loita dos labregos de Castrelo de Miño en contra do encoro, experiencia vivida intensamente e recollida logo na novela Morrer en Castrelo de Miño.

Foi un día de intensa emoción para os que o queremos, se cadra algo enturbada pola tensión que empana o ser da institución á que el accedía, perceptible nas olladas dos académicos e nalgún xesto displicente, que non pasou desapercibido entre o público.

Fernández Ferreiro na Real Academia Galega. Fotografía Maribel Longueira

Respondeulle, cun fermoso discurso, Manuel Rivas, no que comparou a actividade literaria de Pepe coa roda do afiador: “Hoxe é un día grande para a Academia, para as Letras galegas, para a literatura e para o xornalismo. Vai entrar un afiador” proclamou ao comezo da súa intervención.

É certo, a vida e a obra de Pepe ben pode ser contemplada dende a perspectiva da roda. Eu pensei sempre que el era coma un bidueiro, e así o recollín nun artigo que celebraba a súa última novela, Tempo de centeo e que agora recupero aquí, en homenaxe ao amigo.

BIDUEIROS E LITERATURA

Medran na fraga variadas especies de liques, herbas, fieitos, arbustos e árbores, cada unha achegando a súa singularidade e as súas características á complexidade do conxunto. Tamén acontece isto coa literatura, pensada como fraga universal, esa enorme arquitectura de palabras que a humanidade toda foi tecendo co paso dos séculos e coa que cada colectividade e cada lingua van construíndo o seu día a día. Sucede que a literatura, oral ou escrita, é memoria, cerna, un dos elementos que definen e dan carácter a unha comunidade. Tamén é memoria a fraga, memoria, fertilidade, diversidade e lentura. Na fraga, un dos elementos esenciais é o bidueiro, árbore primeira en ocupar as terras debilitadas e os chans pobres aos que cada outono achega materia orgánica, abono que o inverno transformará en vida. Virán logo, sobre o chan enriquecido, as outras especies máis singulares e fachendosas do bosque: as faias, os carballos, os acivros ou os teixos.

Toda literatura debe ter os seus escritores bidueiro, eses que sen a pretensión de facer unha literatura de vangarda, escriben magníficas historias destinadas ao público do seu tempo, libros que, en calquera sistema normal, garanten un importante número de lectores que medrará, cualitativa e cuantitativamente coas súas obras, enriquecendo dese xeito o conxunto do sistema. Son estes escritores de referencia que permiten que, sobre eles, outros experimenten e traspasen as liñas do cotián. Para min, eses escritores bidueiros son esenciais, e nós temos uns cantos, algún recentemente desaparecido como Manuel Riveiro Loureiro, pero o noso sistema literario aínda non deu creado o amplo corpo lector para as súas obras.

Non é a primeira vez que comparo a Xosé Fernández Ferreiro co bidueiro. Para min el é o exemplo dese tipo de escritores aos que me refería. Autor de libros que forman parte do imaxinario colectivo e da memoria común, como A saga dun afiador ou Morrer en Castrelo de Miño, que probou a escribir novela galega do oeste, que nos deu esa magnífica historia que é Agosto do 36, narrada co sentido dun western, chega agora de novo ás librarías coa súa última novela Tempo de centeo, unha obra realista ou, se cadra, como xa se ten apuntado, neorrealista, que conta a historia dun mozo, Antonio, que deixa a aldea e vai vivir a unha pequena cidade de provincias, Ourense, nos anos da fame, tempo no que a única posibilidade de soñar era a que proporcionaba o cine. Tempo de centeo, acaso a crónica dunha educación sentimental, a dunha xeración castrada, insiste Pepe, aínda que el, a diferenza do protagonista, si soubo vencer os horizontes limitados que describe na novela.